پالایش نفت بدون مرز

مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش:  به جای آنکه فرآورده نفتی را به قطب مصرف منتقل کنیم، نفت خام را به  آنجا منتقل و به فرآورده نفتی تبدل می‌‌کنیم تا وارد بازار شود
گروه اقتصادی / یکی از راه‌های خنثی‌سازی تحریم‌های نفتی و ایجاد ارزش افزوده، صادرات فرآورده‌های نفتی به جای نفت خام است. اما این فرآورده نفتی می‌‌تواند در پالایشگاهی خارج از مرزهای کشور و به شکل برون مرزی تولید و سپس صادر شود. حتی برای تولید فرآورده‌های نفتی و ایجاد ارزش افزوده این یک راه حل مؤثرتر از توسعه داخلی پالایشگاه‌هاست. اکنون ایران با تکیه بر این سیاست در حال ایجاد ظرفیت استفاده از پالایشگاه‌های کشورهای دیگر از جمله ونزوئلا در امریکای جنوبی است. با اجرای این طرح ایران توان پالایش نفت خود در کشور دیگری را به دست می‌‌آورد.
در این خصوص جلیل سالاری، مدیرعامل شرکت ملی پالایش و پخش می‌‌گوید: «در راستای صادرات فرآورده‌های نفتی، اقدامات تازه‌ای در جریان است. این اقدامات در زمینه پالایشگاه برون مرزی است که اخیراً وزیر نفت نیز در مصاحبه‌ای به آن اشاره کرد.»
سالاری در پاسخ به این سؤال «ایران» که این پالایشگاه در کدام کشور است، توضیح می‌‌دهد: «این پالایشگاه در کشور ونزوئلا در امریکای جنوبی است. اکنون یک تیم در کشور ونزوئلا مستقر کرده‌ایم که مطالعات این کار را انجام دهند.»
او درخصوص روند این فعالیت ادامه می‌‌دهد: «به این ترتیب نفت خام ایران در پالایشگاه خارجی فرآوری و از آنجا صادر می‌‌شود. در نهایت فرآورده نفتی ایران از ونزوئلا به بازار منطقه صادر می‌‌شود. یعنی به جای آنکه فرآورده نفتی را به قطب مصرف منتقل کنیم، نفت خام را به قطب مصرف منتقل و در آنجا به فرآورده نفتی تبدل می‌‌کنیم تا وارد بازار شود.» این برنامه در اوج تحریم‌های نفتی دو کشور، نشان دهنده آغاز یک همکاری مهم میان ایران و ونزوئلاست که سال‌ها از آن غفلت شده است.
 پالایشگاه برون مرزی، برگ برنده در مقابل تحریم کننده
یکی از موفق‌ترین سیاست‌های توسعه پالایشگاهی، خرید سهام پالایشگاه در بازارهای هدف است. کشورهای نفت خیز این موضوع را با جدیت دنبال می‌‌کنند. برای مثال در سال‌های گذشته شرکت ملی نفت ابوظبی و شرکت آرامکوی عربستان سهم تعدادی از پالایشگاه‌ها در آسیا را خریداری کردند تا به بازار هدف نزدیک‌تر شود. از جمله خرید 50 درصد سهام یک پالایشگاه نفت 44 میلیارد دلاری در ایالت ماهاشترای هند. از نگاه کارشناسان حوزه انرژی، پالایشگاه‌های برون مرزی، می‌‌توانند یک برگ برنده در مقابل تحریم‌کننده‌ها نیز باشند. چراکه کشورهای مصرف کننده در مقابل تحریم کشور تولیدکننده و صاحب سهام پالایشگاه، مقاوت بیشتری نشان می‌‌دهند.
این درحالی است که برخلاف این سیاست، ایران در سال‌های گذشته حتی سهام پالایشگاه‌های خود در بازارهای هدف را فروخته و یا به حداقل رسانده است. به طوری که شنیده می‌‌شود که اکنون جز درصد اندکی از سهام پالایشگاه مدرس هند، ایران سهم چندانی در پالایشگاه‌های برون مرزی ندارد و حتی در همین پالایشگاه هم الزامی برای استفاده از نفت خام ایران وجود ندارد.
در این خصوص مرتضی بهروزی‌فر، عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی به «ایران» می‌‌گوید: «ما در گذشته در چند کشور سهام پالایشگاهی داشتیم. از جمله در آفریقای جنوبی که سال‌ها قبل این سهام را ایران واگذار کرد. در مدرس هند اکنون 15 درصد سهام پالایشگاهی داریم که نفت این پالایشگاه هم از ایران تأمین نمی‌شود. با این حال سال‌هاست که بر اهمیت این امر تأکید می‌‌شود.»
 همکاری پالایشگاهی با ونزوئلا، یک حرکت مثبت
این عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی با بیان اینکه در حال حاضر دولت سیزدهم به دنبال راه‌هایی برای پالایش برون‌مرزی است و همکاری‌هایی با ونزوئلا شکل داده است، توضیح می‌‌دهد: «این همکاری‌ها اگرچه مانند خرید سهام پالایشگاه نیست، اما همین که نفت ایران قرار است در پالایشگاهی برون مرزی پالایش و صادر شود، اتفاق مثبت و گام مهمی در این جهت تلقی می‌‌شود.»
او با اشاره به اینکه باید برای توسعه این نوع همکاری‌ها برنامه‌ریزی کرد، ادامه می‌‌دهد: «خرید سهام پالایشگاه نیازمند منابع مالی است، اما این همکاری ایران و ونزوئلا می‌‌تواند هم به صادرات نفت و فرآورده نفتی ایران و هم به ونزوئلا که در تحریم و صنعت نفت آن دچار مشکل است، کمک کند.»
بهروزی فر معتقد است که باید به مرور با سرمایه‌گذاری در سهام پالایشگاه‌ها نقش پالایشگاه‌های برون‌مرزی را در ظرفیت پالایشی کشور افزایش داد.
 رهایی از راهکارهای نشدنی
دولت قبل اگرچه برای توسعه پالایشی برون مرزی تلاش‌هایی کرد اما هیچ گاه به نتیجه نرسید. چراکه هدفگذاری‌ها را متناسب با شرایط کشور دنبال نمی‌کرد. در این خصوص، علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت در دولت گذشته عنوان کرده بود: «می‌خواستیم 3 پالایشگاه در کشورهای مقصد بخریم و آن کشورها هم تضمین کنند که حتی در صورت بازگشت تحریم‌ها نفت از ما بخرند. اگر صندوق توسعه ملی موافقت می‌کرد و این اتفاق می‌افتاد، امروز 700 هزار بشکه نفت خام بیشتری صادر می‌کردیم. این پالایشگاه‌ها در هند و سنگال و یک کشور اروپایی بود. اما پول نداشتیم و به سرانجام نرسید.»
دولت سیزدهم با توجه به این موضوعات و درک شرایط کشور اکنون همکاری با ونزوئلا را جایگزین خرید سهام کرده است و در نهایت این یک آغاز برای پالایش برون مرزی نفت کشور خواهد بود. هنوز جزئیات از نظر حجم و روند این اقدام پالایش برون‌مرزی نفت کشور مشخص نیست، اما آنچه مشخص است آن است که صادرات بخشی از نفت کشور با این اقدام مطمئن و همراه با ارزش افزوده خواهد شد.
گفتنی است ایران و ونزوئلا در گذشته برای ساخت پالایشگاه مشترک نیز اقداماتی انجام داده بودند. به‌طوری که در سال 1398 رئیس‌جمهور وقت ونزوئلا از مشارکت ایران در ساخت یک پالایشگاه نفتی در خاک سوریه با این کشور خبر داده بود. به نظر می‌رسد که این نوع همکاری‌ها را نیز می‌توان با ونزوئلا دنبال کرد. بویژه در شرایط کنونی که امریکا به دنبال کاهش تحریم‌های نفتی ایران و ونزوئلاست.