عقب افتادگی تحصیلی راز بازگشایی مدارس

اکرم رضایی ثانی
خبرنگار
طبق آخرین آمار وزارت آموزش و پرورش استقبال از آموزش حضوری به ۹۰ درصد رسیده است اما ما همچنان شاهد اعتراض والدین در برخی نقاط کشور هستیم زیرا تراکم بالای دانش‌آموزان در کلاس درس و همچنین ناتوانی برای اجرای دقیق پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی توسط کودکان موجب نگرانی خانواده‌های آنان شده است. درعین حال اما آموزش و پرورش بازگشت به آموزش مجازی را بر نمی‌تابد زیرا به گفته آنها ارزیابی‌ها نشان از افت شدید خواندن و نوشتن دانش‌آموزان ابتدایی دارد که ناشی از حضورنداشتن فیزیکی معلم در کنار دانش‌آموز و ادامه آموزش مجازی بوده است. کسب مهارت‌های سواد پایه برای دانش‌آموزان مقطع ابتدایی یک اصل مهم بوده و غافل شدن از آن تا پایه‌های آخر تحصیلی آسیب‌های خود را خواهد داشت.
طبق گفته معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش، در خیلی از پایه‌ها از جمله پایه اول کاهش ۱۰ درصدی در ارزشیابی «خیلی خوب» را داشتیم و از آن طرف تعداد دانش‌آموزان «نیازمند تلاش» دو برابر افزایش یافته و افت یادگیری به شکل عمومی بوده است. علاوه بر این هزینه و وقت زیادی صرف تهیه بستر آموزش مجازی شده و کنار گذاشتن به یکباره آن، هدر رفتن سرمایه‌هایی است که در این راه صرف شد. اما آموزش و پرورش بنا دارد در حال حاضر با اولویت قرار دادن آموزش حضوری از آموزش مجازی در آینده استفاده کند.آموزش و پرورش در صدد این است که برای آینده روی مدل یادگیری ترکیبی کار ‌کند تا بتواند در کنار آموزش حضوری از امکاناتی که فضای فناوری برای غنی‌سازی یادگیری و تنوع بخشیدن به منابع یادگیری و ایجاد ارتباط بیشتر و مداوم با ذینفعان آموزش از جمله خانواده‌ها فراهم می‌کند، استفاده کند. به گفته رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی «وزارت آموزش و پرورش» به یک مدل پساکرونا فکر می‌کند تا در سال تحصیلی آینده مدنظر قرار گیرد. در حال حاضر با توجه به اینکه قسمت اعظم سال را دانش‌آموزان در فضای مجازی سپری کردند آموزش‌های حضوری در اولویت قرار دارد. در همین خصوص با رضوان حکیم‌زاده معاون آموزش ابتدایی وزارت آموزش و پرورش گفت‌و‌گویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید؛

ارزیابی شما از وضعیت آموزش و یادگیری دانش‌آموزان ابتدایی چیست و آیا ۴۵ روز باقیمانده برای جبران یادگیری دانش‌آموزان مدت زمان کافی است؟
در خصوص دانش‌آموزان ابتدایی با توجه به بررسی‌هایی که انجام دادیم مشاهده شد که این دسته از دانش‌آموزان افت تحصیلی و افت یادگیری دارند. متأسفانه این آسیب و کمبود به وجود آمده به شکل عمومی اتفاق افتاده است زیرا با توجه به ویژگی‌های بستر مجازی، این فضا متناسب با شرایط یادگیری دوران کودکی نیست. از این جهت با وجود همه تلاش‌ها و زحمات بسیار زیادی که معلمان و خانواده‌ها متحمل شدند، همچنین مادرانی که وقت زیادی در این زمینه صرف کردند باز هم مشکلات وجود داشتند. در عین حال اما به‌دلیل ویژگی‌ها و اقتضائات دوره سنی دانش‌آموزان در مقطع ابتدایی و از طرف دیگر محدودیت‌های فضای مجازی ما شاهد افت یادگیری خصوصاً در زمینه سواد پایه در اول ابتدایی هستیم.
افت کیفیت یادگیری در نمرات دانش‌آموزان بیشتر در چه مواردی محسوس بوده است؟
مهارت‌هایی که نیاز به نظارت حضوری معلم داشته مانند مهارت نوشتن که جزو مهارت‌های پایه سواد محسوب می‌شود بیشتر از بقیه مهارت‌ها آسیب دیده، از این‌رو لازم است با شروع آموزش حضوری با دقت و تلاش بیشتری به آن توجه شود. در هر حال بررسی‌های ما نیز این را تأیید می‌کند که افت یادگیری مشهود است. حتی در سطح بین‌المللی هم بعد از بازگشایی مدارس پژوهش‌هایی انجام شده که آنها نیز بیانگر نگرانی از افت یادگیری دانش‌آموزان هستند با این تفاوت که ما در مقایسه با خیلی از کشورها در مدت بسیار طولانی‌تری آموزش حضوری را تعطیل کردیم و اقدام به بازگشایی مدارس در مقایسه با سایر کشورها بسیار دیرتر انجام شد. سایر کشورها سال گذشته به طور کامل بازگشایی شدند و آن نظام‌های آموزشی آسیب کمتری دیده‌اند. ما به طور کلی یک مقایسه از نتایج ارزشیابی سال گذشته با دو سال قبل از آنکه درباره درس فارسی و مهارت خواندن و نوشتن می‌شود، انجام دادیم. در خیلی از پایه‌ها از جمله پایه اول ما کاهش ۱۰ درصدی در ارزشیابی «خیلی خوب» را داشتیم و از آن طرف تعداد دانش‌آموزان «نیازمند تلاش» دو برابر افزایش یافته است. این آمارها برای ما خیلی نگران کننده است. همه مهارت‌های سواد پایه از جمله مهارت خواندن دچار آسیب شده است. به‌دلیل اینکه شاید مهارت نوشتن نیاز به نظارت جدی‌تری از طرف معلم داشته تا تمرکز دانش‌آموز برای یادگیری تداوم یابد و معلم کسی است که در این زمینه تخصص دارد اما چون در این مدت با آموزش مجازی محقق نشد، آسیب‌هایی را شاهد بودیم.
برنامه معاونت آموزش ابتدایی برای جبران ضعف یادگیری چیست؟
ما برنامه «جبران و تثبیت یادگیری» را از تابستان سال گذشته آغاز کردیم و به زعم خود توانست یک سری از کمبودها را جبران کند. سپس مرحله دوم آن از بهمن ماه سال ۱۴۰۰ شروع شد و تا خرداد سال ۱۴۰۱ ادامه دارد. همه دانش‌آموزانی که در دوره اول ابتدایی در دروس فارسی و ریاضی و در دوره دوم ابتدایی در دروس فارسی، ریاضی و علوم نتایج نیازمند تلاش و قابل قبول در عملکرد تحصیلی آنها ثبت شده بود، مشمول این طرح می‌شوند.
آیا برنامه جبران و تثبیت یادگیری بعد از اتمام سال تحصیلی‌ ادامه خواهد داشت؟
در جهت ادامه طرح جبران و تثبیت یادگیری ما برنامه داریم که بتوانیم حمایت‌ها و اعتمادهای لازم را جلب کنیم تا در تابستان نیز یک برنامه برای جبران افت یادگیری داشته باشیم. البته این موردی است که خیلی از کشورها از آموزش‌های جبرانی استفاده کردند تا بتوانند به شکل هدفمند آن دسته از دانش‌آموزانی را که مشکلاتی داشتند، پوشش دهند. مخصوصاً دانش‌آموزان در خانواده‌های کمتر برخوردار بیشتر مورد توجه هستند زیرا میزان سواد والدین آنها برای کمک به دانش‌آموزان یا اندک بود یا اصلاً سوادی نداشتند به‌همین خاطر آنها بیشتر در معرض این مشکلات قرار گرفتند. در حال حاضر این برنامه در تمام استان‌های کشور در حال اجرا است و امیدواریم بتوانیم از فرصت باقی مانده به نحو مناسبی برای جبران قسمتی از افت یادگیری دانش‌آموزان استفاده کنیم.
هزینه‌های زیادی برای تهیه بستر آموزش مجازی انجام شد و معلمان و آموزش و پرورش محتواهای مفیدی را برای دانش‌آموزان تهیه کردند. آیا استفاده از آموزش مجازی برای دانش‌آموزان ابتدایی در کنار آموزش حضوری ادامه پیدا خواهد کرد؟
 در حال حاضر تأکید ما بر آموزش‌های حضوری است به این دلیل که زمان زیادی را از دست داده‌ایم و برای اینکه دانش‌آموزان آموزش‌های خود را دریافت کنند حتماً باید از این فرصت استفاده کنیم. در تلاشیم برای آینده روی مدل یادگیری ترکیبی کار ‌کنیم تا بتوانیم در کنار آموزش حضوری از امکاناتی که فضای فناوری برای غنی‌سازی یادگیری و تنوع بخشیدن به منابع یادگیری و ایجاد ارتباط بیشتر و مداوم با ذینفعان آموزش از جمله خانواده‌ها فراهم می‌کند استفاده کنیم.
گفته می‌شود در دوران پسا کرونا شیوه آموزش به طور کلی تغییر خواهد کرد و نظام آموزشی کشور مانند سابق نخواهد شد. چه برنامه‌ریزی برای آموزش در دوران پسا کرونا دارید؟
بله، ما به یک مدل پساکرونا فکر می‌کنیم تا در سال تحصیلی آینده مدنظرمان باشد. در حال حاضر با توجه به اینکه قسمت اعظم سال را دانش‌آموزان در فضای مجازی سپری کردند آموزش‌های حضوری در اولویت ماست.
بسیار از والدین به علت تراکم بالای کلاس‌های درس نگران حضور فرزندانشان در مدارس هستند، اقدام شما برای مدیریت تراکم کلاس‌های دانش‌آموزان ابتدایی و کمبود معلم در مدارس چیست؟
اکثریت قریب به اتفاق والدین از آموزش حضوری استقبال کردند و تجربه طولانی مدت آموزش خانواده‌ها را متوجه این کرد که دانش‌آموزان آسیب‌های خیلی زیادی از قِبل تعطیلی مدارس می‌بینند که این آسیب‌ها هم در زمینه‌های آموزشی، اجتماعی و مهارت‌های زندگی است که برخی از آنها ممکن است غیر قابل جبران باشد. در تعطیلات نوروز امسال شاهد این بودیم که اکثریت خانواده‌ها بدون هیچ نگرانی و بدون اینکه تأکیدی روی زدن ماسک توسط فرزندانشان داشته باشند در اماکن متعددی حضور داشتند، مسافرت بودند و حتی در فضاهای شلوغ کودکان خود را بدون هیچ گونه نگرانی همراه خود داشتند.
از چه نظر معتقدید که نگرانی خانواده‌ها نسبت به موضوع کرونا کاهش یافته است؟
اینکه نگرانی‌ها کمتر شده به‌دلیل افزایش سطح آگاهی والدین است. از طرفی واکسیناسیون هم خیلی بالا رفته و همه اینها موجب شده والدین نگرانی‌های سابق را نداشته باشند. البته عده‌ای هم ممکن است نگرانی‌های خاص خود را داشته باشند اما اگر این فرصت را برای حضور به بچه‌ها در مدرسه بدهند می‌بینند بچه‌ها در مدرسه شرایط بسیار بهتری دارند و ایزوله کردن دانش‌آموزان به مدت طولانی به سود آنها نیست.
طبق آخرین ارزیابی‌های شما چه میزان از خانواده‌‌ها از آموزش حضوری استقبال کردند؟
ما در این زمینه پروتکل‌هایی را که همراه وزارت بهداشت تدوین کردیم، رعایت خواهیم کرد و تجارب جهانی را نیز رصد می‌کنیم با توجه به شرایطی که وجود دارد و بررسی‌های میدانی ما، استقبال خیلی خوب بوده و خانواده‌هایی از این موضوع راضی هستند در عین حال ممکن است تعدادی از والدین به هر دلیلی نسبت به این قضیه حساسیت داشته باشند و حساسیت خود را از روش‌های مختلف ابراز کنند و این طور به نظر می‌آید که تعداد زیادی از خانواده‌ها هستند اما مشاهدات میدانی ما این را نشان نمی‌دهد و الآن استقبال به ۹۰ درصد رسیده که برای هفته اول رقم بسیار خوبی است. مطمئنم با توجه به مدیریت خوبی که برای کنترل کرونا در جامعه انجام شده، همکاری خانواده‌ها و مدرسه می‌تواند شرایط بهتری را برای دانش‌آموزان فراهم سازد.
یکی از مشکلاتی که آموزش و پرورش در مقطع ابتدایی با آن دست به گریبان بوده و با حضور دانش‌آموزان در کلاس درس این مشکل محسوس‌تر شده کمبود معلم مقطع ابتدایی است. تدبیر آموزش و پرورش برای حل مشکل کمبود معلم ابتدایی چیست؟
طبق بررسی‌های انجام شده نسبت به موضوع کمبود معلم، قرار شد استان‌ها به‌صورت موردی موضوع را مدیریت کنند و اگر در جایی مسأله‌ای ایجاد کرده حتماً بتوانند با برخی از جابه‌جایی‌ها این مشکل را رفع کنند. امیدواریم با توجه به پیگیری‌هایی که اداره کل ارزیابی عملکرد و پاسخ گویی به شکایات آموزش و پرورش دارد بتوانیم شاهد مدیریت آن باشیم.
طبیعی است بازگشت به آموزش حضوری بعد از یک مدت طولانی حتماً چالش‌های خاص خود را دارد و هم مدرسه و هم دانشگاه ممکن است در برخی از زمینه‌ها مسائلی که نشانگر بازگشت به آموزش حضوری است، دیده شود اما آینده فرزندان این سرزمین از همه چیز مهم‌تر است.
مهارت‌های سواد پایه برای دانش‌آموزان یک موضوع حیاتی است و آسیب‌هایی که بچه‌ها ازعدم حضور در مدرسه می‌بینند بر اساس پژوهش‌های بین‌المللی و تجربه‌هایی که خودمان داشتیم بیانگر این است که مدرسه می‌تواند مکان خیلی خوبی باشد که دانش‌آموزان بتوانند تا حدودی این آسیب‌ها را جبران کنند.