محدثه جعفری
خبرنگار
بیکاری واژه ترسناکی است، ترسناک‌تر هم می‌شود وقتی عیال وار باشی و خرج زن و بچه‌ای هم بر گردنت باشد. شرایط اقتصادی و افزایش خرج و مخارج روزمره زندگی در این روزها جایی برای بیکاری باقی نمی‌گذارد. در شرایط کنونی که با افزایش قیمت مسکن، اجاره بها، پوشاک و مواد غذایی رو به رو هستیم، شرایط زندگی هر روز برای قشر کارگر جامعه سخت‌تر می‌شود حال اگر واژه بیکاری را هم به این شرایط سنجاق کنید، می‌توانید حال بد او را درک کنید. اینکه فردی بنا به هر دلیلی از کار تعدیل می‌شود، چه باید کند؟ این مسأله که ضربه بیکار شدن در روح افراد تأثیرات مخربی دارد یک سوی ماجراست اما از سوی دیگر قطع منبع مالی و درآمدی از بزرگ‌ترین دغدغه‌های افراد شاغل در جامعه است. شاید برای خیلی‌ها یکی از حیاتی‌ترین راه‌حل‌ها تا بازگشت به کار استفاده از بیمه بیکاری باشد. امروز سری به اداره کار و سازمان تأمین اجتماعی می‌زنیم تا دریابیم بعد از رویارویی با چنین اتفاق ناگواری چه باید کرد. قطعاً برای شاغلانی که از قوانین کار و کارگری اطلاعات کافی ندارند خواندن این گزارش می‌تواند مفید باشد.

سالانه 500 هزار نفر بیکار می‌شوند
علی حسین رعیتی فرد معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در گفت‌و‌گو با «ایران» با استناد به ماده 2 قانون بیمه بیکاری می‌گوید: بیکار از نظر این قانون، بیمه شده‌ای است که بدون میل و اراده بیکار شده و آماده به کار باشد و بیمه بیکاری به مشمولان قانون کار و تأمین اجتماعی تعلق می‌گیرد و اتباع خارجی، صاحبان حرف و مشاغل آزاد و بازنشستگان و از کار افتادگان کلی مشمول بیمه بیکاری نمی‌باشند. بیمه بیکاری به افرادی تعلق می‌گیرد که مشمول قانون کار و تأمین اجتماعی باشند و به‌صورت غیرارادی بیکار شده و آماده هستند. بدین ترتیب این دسته از افراد با مراجعه به ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی حداکثر ظرف 30 روز پس از بیکاری می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند. ضمناً برای دریافت مقرری بیمه بیکاری داشتن حداقل شش ماه سابقه قبل از بیکاری برای افرادی که نیروی دائم هستند و یک سال سابقه کار در آخرین کارگاه برای افرادی که دارای قرارداد مدت موقت هستند، لازم است.
وی ادامه می‌دهد: بیمه شده مکلف است ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری به زیرسامانه بیمه بیکاری از سامانه جامع روابط کار نسبت به درخواست بیمه بیکاری اقدام کند. مراجعه بعد از 30 روز با عذر موجه و با تشخیص هیأت حل اختلاف تا سه ماه امکان‌پذیر خواهد بود.
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در خصوص تفاوت دریافت بیمه بیکاری ناشی از کرونا و بیمه بیکاری متداول در کشور می‌گوید: در بیمه بیکاری متداول قطع رابطه کاری کارگر با کارفرما قطعی می‌باشد ولی در بیمه بیکاری کرونا قطع رابطه کاری موقت بوده و احتمال بازگشت به کار کارگران پس از رفع حالت تعلیق وجود دارد.
رعیتی فرد با اشاره به مدارک مورد نیاز برای ثبت‌نام و دریافت مقرری بیمه بیکاری بیان می‌کند: در حال حاضر ثبت‌نام برای بیمه بیکاری چه در حالت عادی و چه در دوره شیوع ویروس کرونا به‌صورت الکترونیکی می‌باشد و روال به این صورت است که افراد مستقیماً یا از طریق پیشخوان دولت، کاریابی‌ها به سایت سامانه جامع روابط کار مراجعه و نسبت به احراز هویت و اخذ کد کاربری و گذر واژه اقدام کرده و ضمن ثبت درخواست بیمه بیکاری، مدارک مربوطه را بارگذاری و ارسال می‌کنند.
به گفته او، مدارک لازم برای کارگران دائم(رسمی) شامل: دادخواست، آرای قطعی مراجع حل اختلاف قانون کار، آخرین مدرک تحصیلی، گواهینامه‌های مهارت، کارت پایان خدمت یا مدرک دال بر معافیت ازخدمت نظام وظیفه برای آقایان است همچنین مدارک مورد نیاز برای کارگران دارای قرارداد مدت موقت (اتمام قرارداد) نیز شامل: قرارداد یک‌سال آخر، نامه عدم نیاز کارفرما، مدرک تحصیلی، گواهینامه‌های مهارت، کارت پایان خدمت یا مدرک دال برمعافیت از خدمت نظام وظیفه برای آقایان مورد نیاز است.
وی با بیان آن که عیدی به بیمه بیکاری تعلق نمی‌گیرد، توضیح می‌دهد: بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های تأمین اجتماعی است و صندوق تأمین اجتماعی مکلف است با دریافت حق بیمه مقرر، به بیمه‌شدگانی که طبق مقررات این قانون موقتاً بیکار می‌شوند، مقرری بیمه بیکاری پرداخت کند. در صورتی که عیدی از طرف کارفرما و به سبب وجود رابطه اشتغال و مزدبگیری پرداخت می‌شود بنابراین در دوران دریافت بیمه بیکاری به شخص عیدی تعلق نخواهد گرفت.
رعیتی فرد در مورد شرایطی که باعث قطع بیمه بیکاری افراد خواهد شد، می‌گوید: دلایل مختلفی برای قطع مقرری بیمه بیکاری وجود دارد که می‌تواند سبب قطع بیمه از سوی سازمان تأمین اجتماعی شود از جمله آن موارد: زمانی که بیمه شده مجدداً اشتغال به کار یابد، بدون عذر موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی یا سوادآموزی خودداری نماید، امتناع از قبول شغل تخصصی خود یا شغل مشابه پیشنهادی، بیمه شده بیکار ضمن دریافت مقرری بیمه بیکاری مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی شود، بیمه شده به نحوی از انحا با دریافت مزد ایام بلاتکلیفی به کار مربوطه اعاده شود. بیمه شده بیکار ضمن داشتن شرایط احراز در هر دوره از درخواست بیمه بیکاری، طبق جدول ماده 7 قانون بیمه بیکاری بر اساس سوابق بیمه پرداختی، می‌تواند از مزایای این قانون بهره‌مند گردد که در هر حال جمع مدت پرداخت مقرری از زمان برخورداری از مزایای بیمه بیکاری اعم از دوره اجرای آزمایشی یا دائمی آن برای مجردین حداکثر (36) ماه و برای متأهلین یا متکفلین حداکثر(50) ماه براساس سابقه کلی پرداخت حق بیمه است.
معاون روابط کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی در پایان صحبت‌هایش در رابطه با میزان افزایش درخواست برای دریافت بیمه بیکاری در دوران شیوع کرونا و شرایط عادی کشور بیان می‌کند: در دوره شیوع ویروس کرونا از اول سال 1399تعداد ثبت‌نام شدگان در سامانه درخواست بیمه بیکاری 871 هزارو 487 نفر بوده و تعداد مشمولان برای پرداخت مقرری بیمه بیکاری 730 هزار و882 نفر که به تعداد 245 هزارو 197 نفر، سال 1398 اضافه شدند اما این آمار برای دوران کروناست و به طور میانگین در یک سال تقریباً 500 هزار نفر متقاضی درخواست بیمه بیکاری هستند.

مهارت آموزی حین بیمه بیکاری
بیکاری نقطه مقابل آموزش و یادگیری است، اگر جوانان به سمت تخصصی شدن حرکت کنند کمتر دچار مشکل در کار شده و می‌توانند به کسب و کاری پایدار در کارخانه‌ها و شرکت‌ها دست یابند. حال برای فردی که تازه شغل اش را از دست داده و در گیرودار دریافت بیمه بیکاری است آموزش و یادگیری چگونه ممکن خواهد بود؟
امیرحسن رضایی نماینده کارفرمایان در هیأت حل اختلاف اداره کار در خصوص آموزش افراد بیکار شده از سوی اداره کار به «ایران» می‌گوید: یکی از علت‌های بیکاری کارگران نداشتن مهارت‌های متناسب شغلی است. به‌عنوان مثال اگر نگاهی به فرصت‌های شغلی اعلام شده توسط کارفرمایان در کاریابی‌ها و واحدهای اشتغال ادارات تعاون، کار و رفاه اجتماعی بیندازیم متوجه خواهیم شد اکثر کارفرمایان تمایل به استخدام افراد ماهر یا نیمه ماهر دارند. لذا آموزش‌های فنی و حرفه‌ای، افراد را برای ورود به دنیای کار آماده می‌سازد زیرا این آموزش‌ها می‌توانند بــا انتقال مهارت مــورد نیاز، پاسخگویی به نیازهــای در حال تغییر، شایســتگی بازارکار و برابری فرصت‌ها را برای همه افراد در بخش‌های دولتی و غیردولتی محقق سازند و به طور چشمگیری از ضایعات و هزینه‌های تولید بکاهند و قدرت رقابت در بازارها را ایجاد کنند.
رضایی با اشاره به اینکه آموزش‌های حرفه‌ای برای ورود به کار بهتر است از دوران جوانی به افراد آموزش داده شود، بیان می‌کند: بــا توجه به تغییــرات دنیــای کار، تنوع حرفه‌ها و مشــاغل تخصصی و نیمه تخصصی و رشــد آنها در آینده، بخصوص اقلیم جغرافیایی کشورمان وظایف امروز ســازمان‌های مسئول آموزش‌های فنی و حرفه‌ای افزایش یافته و اهمیت تربیت نیروهای ماهر را دوچندان کرده اســت. ناشناخته بودن نیازهای کیفی بازار کار، کمبود اطلاعات جدید مربوط به نیروی کار، کمبود مشاوران زبده مطلع در هنرستان‌های فنی وحرفه‌ای و کارو دانش، مشارکت غیرفعال بخش خصوصی در آموزش‌های فنی و حرفه‌ای و عدم توجه به نیاز‌های شغلی شهرستان های مختلف از جمله مهم‌ترین چالش‌های فراروی آموزش فنی و حرفه‌ای در ایران است. آموزش‌های حرفه‌ای برای شغل‌های مختلف بهتر است از دوران دبیرستان به جوانان آموزش داده شود.
این استاد دانشگاه با ارائه مثالی توضیح می‌دهد: آموزش کارگران در شهرستان‌هایی که صنعتی هستند با آموزش کارگران در شهرستان‌هایی مثل ورامین که بیشتر صنایع دامداری و کشاورزی دارند با یکدیگر بسیار متفاوت است. بنابراین اگر از سوی سازمان‌های فنی و حرفه‌ای نیازسنجی نشود متأسفانه با وجود صرف هزینه‌های زیاد خروجی مناسبی برای استفاده کارفرمایان نخواهد داشت، مثلاً تمرکز به آموزش پرسکاری به متقاضیان در شهرستانی که دامداری زیاد دارد و احتیاج به کارگری دارد که با تزریقات دام و سم چینی آشنا باشد آب در هاون کوبیدن و بیهوده است. باید شرایطی فراهم شود تا دوره‌های کوتاه مدت یا پاره وقت برای شاغلان یا افراد آماده به کار فرصت‌های آموزشی متنوعی را به وجود آورد و با پاســخگویی به نیازهای بــازار کار، ارتباط نزدیکی با بخش تولید و کارفرمایان برقرار سازد.
وی برقراری پلی میان مدرســه و صنعت و ایجاد ارتباط مؤثر میان این دو نهاد با سازمان‌های آموزش فنی وحرفــه‌ای را ضروری می‌داند و می‌گوید: در همه فرمانداری‌ها کارگروهی به‌نام کارگروه اشتغال به دبیری اداره تعاون، کار ورفاه اجتماعی تشکیل می‌شود که می‌تواند این مهم را نیازسنجی کرده و از طریق سازمان فنی و حرفه‌ای آن شهرستان کلاس‌های آموزشی متناسب با نیاز کارفرمایان منطقه برگزار نماید که در افزایش سطح اشتغال و کاهش بیکاری و درنتیجه کاهش آسیب‌های اجتماعی نقش بسزایی خواهد داشت یعنی نظام آموزش فنی و حرفه‌ای باید با سرمایه‌گذاری تلاش کند تا با کسب مهارت و ایجاد تخصص‌های مختلف، متناسب و هماهنگ با نیازهای جامعه کسب و کار قدم برداشته تا ضمن ارتقای پویایی و شادابی در میان قشر جوان باعث جلوگیری از هدر رفتن منابع انسانی و مالی در کشور شود.
رضایی در پایان صحبت‌هایش جوانان را به آموزش و کسب مهارت‌های تخصصی درکار دعوت می‌کند و می‌گوید: گرفتن بیمه بیکاری اصلاً به نفع کارگران در سنین جوانان نیست چرا که مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری با سابقه کار کارگر ارتباط مستقیم دارد یعنی با افزایش سابقه کار مدت زمان دریافت بیمه بیکاری نیز طبق جدول مصوب مربوطه بیشتر خواهد شد و از طرفی با بالارفتن سن کارگر چنانچه از کار اخراج شود برای اشتغال مجدد با مشکل مواجه خواهد شد چرا که کارفرمایان تمایل به استخدام نیروی جوان دارند و افرادی که پا به سن می‌گذارند شانس اشتغال کمتری نسبت به یک جوان خواهند داشت همچنین درآینده با افزایش تورم حقوق بالاتری نیز دریافت خواهند نمود لذا کارگران عزیز بهتراست بعد از بیکارشدن چنانچه شرایط اشتغال مهیا است مشغول کار شوند و از مزیت دریافت مقرری بیمه بیکاری در سن بالاتر و با سابقه کار بیشتر استفاده کنند.

بعد از گذراندن مراحل مختلف در اداره کار برای کسانی که می‌خواهند از بیمه بیکاری استفاده کنند، حال نوبت به سازمان بیمه تأمین اجتماعی می‌رسد و مهم‌ترین نکته برای هر فرد میزان مقرری و تعداد ماه‌هایی‌است که بیمه بیکاری را دریافت خواهد کرد. این مسأله از این جهت مهم است که فرد بداند آیا از بیمه بیکاری استفاده کند و ارزش آن را دارد یا نه چرا که سقف استفاده از بیمه بیکاری محدود است. امیر عباس قدرتی رئیس اداره بیمه بیکاری و تعهدات کوتاه مدت در گفت‌و‌گو با «ایران» به برخی سؤالات در این زمینه پاسخ می‌دهد.
قدرتی با اشاره به نحوه دریافت بیمه بیکاری برای افراد بیان می‌کند: بیمه بیکاری یکی از حمایت‌های تأمین اجتماعی است و مشمولان قانون تأمین اجتماعی که تابع قانون کار نیز باشند، در صورتیکه بدون میل و اراده بیکار شده و آماده بکار باشند می‌توانند از این حمایت بهره‌مند گردند. بیمه شده بیکار با معرفی واحدهای تعاون، کار و رفاه اجتماعی از مزایای قانون بیکاری منتفع می‌شود و متقاضی مکلف است ظرف 30 روز از تاریخ بیکاری با مراجعه به سامانه جامع روابط کار به نشانی prkar.mcls.gov.ir نسبت به ثبت‌نام در سامانه اقدام نماید.
وی با بیان آنکه با شیوع بیماری کرونا در کشور و تعطیلی موقت کارگاه ها، حدود 750 هزار نفر از کارگران جهت دریافت مقرری بیمه بیکاری ثبت‌نام و مقرری ایام بیکاری کرونا دریافت کردند، می‌افزاید: با توجه به تدابیر اتخاذ شده از سوی دولت و همکاری کارفرمایان، اکثر بیمه شدگان بازگشت به کار شدند و در حال حاضر نیز تعداد درخواست‌ها به شرایط عادی قبل از شیوع بیماری کرونا برگشته و به‌طور متوسط در هر ماه حدود 15000 نفر درخواست بیمه بیکاری ارائه می‌کنند.رئیس اداره بیمه بیکاری و تعهدات کوتاه مدت در خصوص تعداد ماه‌های پرداخت بیمه بیکاری به افراد می‌گوید: به استناد ماده (7) قانون بیمه بیکاری، حداکثر مدت استفاده از مقرری بیمه بیکاری برای افراد مجرد (36) ماه و برای افراد متاهل یا متکفل (50) ماه می‌باشد که براساس سابقه پرداخت حق بیمه تعیین می‌شود و محدودیتی در تعداد دفعات استفاده از این حمایت وجود ندارد. میزان مقرری بیمه شده بیکار معادل 55 درصد مزد یاحقوق هر فرد است که به مقرری افراد متأهل یا متکفل تا حداکثر 4 نفر از افراد تحت تکفل به میزان 10 درصد حداقل دستمزد افزوده می‌شود و در هر حال مقرری پرداختی از حداقل دستمزد کمتر و از 80 درصد حقوق وی بیشتر نخواهد بود.
قدرتی در رابطه با ضوابط بازرسی‌ها برای مقرری بگیران هم بیان می‌کند: روال بازرسی مدتی است که تغییر کرده و همکاران ما در شعب و کارگزاری‌ها مجاز به مراجعه «درب منازل» نمی‌باشند و در صورتی می‌توانند بیمه بیکاری فردی را قطع کنند که مستند به دلایل قانونی و مشخص باشد که فرد دوباره شاغل شده است. روالی در گذشته وجود داشت و همکاران ما تلفنی زنگ می‌زدند و یا به منازل مراجعه می‌کردند و اگر فرد حضور نداشت بیمه‌اش را قطع می‌کردند. در حال حاضر روال مذکور وجود نداشته و این اقدام منع قانونی دارد و قطع بیمه بیکاری فقط با دلایل قانونی صورت می‌پذیرد.

عباسعلی گرایلی
کارشناس بازنشسته روابط کار
بیمه همیشه اهمیت خاصی برای عموم مردم خصوصاً قشر کارگر و زحمتکش جامعه از بعدهای مختلفی همچون بعد درمانی، بیمه بیکاری، از کارافتادگی و بازنشستگی و سایر حمایت‌های بیمه‌ای دارد. آنچه که امروز به آن می‌پردازیم بیمه بیکاری و نحوه دریافت آن به زبان بسیار ساده از سوی کارگرانی است که دارای قرارداد کار مکتوب و یا فاقد قرارداد هستند و با قطع همکاری ناخواسته از سوی کارفرمایانشان روبه‌رو می‌شوند.
بیمه بیکاری به موجب قانون به آن دسته از کارگران مشمول قانون کار تعلق خواهد گرفت که بدون میل و اراده شخصی و از سوی کارفرما قطع همکاری و یا تعدیل می‌شوند. اگر فرد بیمه‌شده به علت تغییرات ساختار اقتصادی کارگاه و بنا به تشخیص وزارتخانه مربوطه و تأیید شورای عالی کار، شغل خود را از دست دهد، «بیکار موقت» شناخته می‌شود و مشمول قانون بیمه بیکاری است. این قانون در مورد بیمه‌شدگانی که به خاطر حوادث غیرمترقبه مانند سیل، زلزله، جنگ و آتش‌سوزی شغل خود را از دست می‌دهند نیز صدق می‌کند. لازم به ذکر است که افراد بیمه شده‌ای که به‌دلیل بروز حوادث غیرمترقبه کار خود را از دست می‌دهند، برای دریافت بیمه بیکاری نیازی به داشتن سابقه پرداخت حق بیمه برای مدت زمان مشخص را ندارند. این افراد حتی اگر در اولین روز کاری خود نیز بر اثر چنین حوادثی بی‌کار شوند، در صورت داشتن سایر شرایط، واجد شرایط بیمه بیکاری خواهند بود.
کارگرانی که دارای قرارداد کار مکتوب هستند و یک سال یا بیشتر سابقه کار در همان کارگاه را دارند ظرف سی روز از تاریخ قطع همکاری می‌توانند براحتی با در دست داشتن مدارک هویتی لازم از جمله گواهی عدم نیاز ازسوی کارفرما و قرارداد کارمذکور و بدون تنظیم دادخواست علیه کارفرما و صرفاً با مراجعه به سامانه روابط کار، درخواست خود را به‌صورت غیرحضوری ثبت نمایند.
اما نکته حائزاهمیت برای آن دسته از کارگرانی است که قرارداد کار مکتوب ندارند. حال سؤالی که ایجاد می‌شود آن است که در صورت قطع همکاری ازسوی کارفرما، چگونه می‌توانند از مقرری بیمه بیکاری بهره‌مند شوند؟ این دسته از کارگران در ابتدا حداکثر ظرف همان سی روز از تاریخ قطع همکاری باید به سامانه روابط کار مراجعه و تنظیم دادخواست نموده و در صورت صدور رأی هیأت تشخیص و یا هیأت حل اختلاف در زمینه استحقاق وی به دریافت بیمه بیکاری متعاقباً با رأی موصوف و به همراه سایر مدارک لازم مجدداً از طریق سامانه روابط کار درخواست خود را به کمیته دو نفره بیمه بیکاری ارسال نمایند. طبق ماده 87 آیین دادرسی کار اثبات سابقه کار بر عهده کارگر است. اگر کارفرمایی کارکرد کارگر را تأیید نکند اثبات سابقه بر عهده کارگر است. یکی از مواردی که فرد می‌تواند ثابت کند در آن محیط مشغول کار بوده، فیش حقوقی یا واریزی حقوق از طریق کارفرما به حساب کارگر است که با دریافت پرینت حساب بانکی، مهر تأییدی بر اشتغال‌اش داشته باشد. ضمناً کارگران عزیز جهت ورود به سامانه روابط کار می‌بایست فقط یکبار به یکی از پیشخوان‌های دولت مراجعه و احراز هویت شوند.
ذکر دو نکته ضروریست؛ اول آنکه مدت دریافت مقرری بیمه بیکاری با سابقه کار کارگر ارتباط مستقیم دارد. لذا کارگران عزیز بهتر است بعد از بیکارشدن چنانچه شرایط اشتغال مهیا است مشغول کار شوند و از مزیت دریافت مقرری بیمه بیکاری در سن بالاتر و با سابقه کار بیشتر بهره‌مند شوند. نکته دوم آن است که مدت دریافت بیمه بیکاری جزو سوابق بیمه‌ای در سازمان تأمین اجتماعی محسوب خواهد شد.
برای بسیاری از افراد این سؤال ایجاد می‌شود در چه صورت بیمه بیکاری قطع خواهد شد؟ بیمه بیکاری تنها در صورتی قطع می‌شود که فرد بیمه‌شده مجدداً مشغول به کار شود، بدون دلیل موجه از شرکت در دوره‌های کارآموزی و سوادآموزی خودداری کند، از قبول شغل تخصصی خود و شغل مشابهی که به او پیشنهاد شده، خودداری کند یا مشمول استفاده از مستمری بازنشستگی یا از کارافتادگی کلی شود، با دریافت دستمزد مدت بلاتکلیفی به کار اولیه‌اش برگردد، فوت کند و یا مدت‌زمان قانونی دریافت مستمری بیکاری بیمه‌شده به پایان برسد.
در پایان لازم به توضیح است، بیکارشدگانی که بر اساس مقررات قانون کار و رأی صادره از مراجع حل اختلاف به خاطرکوتاهی در انجام وظایف محوله‌شان یا نقض آیین‌نامه‌های انضباطی محل کار توسط کارفرما اخراج شده‌اند، مستحق دریافت بیمه بیکاری نخواهند بود.