حسین فاطمی
خبرنگار
بامداد ۷ آوریل/ 18 فروردین بود که «عبد ربه منصور هادی» رئیس‌جمهور فراری ۷۶ ساله یمن از برکناری «علی محسن الاحمر»، معاون خود و واگذاری قدرت به نهادی موسوم به «شورای رهبری ریاستی در یمن» خبر داد؛ شورایی به ریاست «رشاد محمد العلیمی» و با عضویت هفت نفر دیگر که کلیه اختیارات ریاست‌جمهوری و معاونت در این کشور را به دست خواهد گرفت. در این بین علی‌رغم حمایت‌های گسترده عربستان سعودی، امارات متحده عربی، سازمان ملل و... نسبت به تشکیل و کارآمدی این شورا در برون رفت یمن از بحران فعلی، اما عملاً شرایط و فضا برای پیشرفت این شورا شکل نگرفت. در همین راستا «ایران» در گفت گویی با حسین اکبری، سفیر پیشین جمهوری اسلامی ایران در یمن، معاون دبیرکل مجمع جهانی بیداری اسلامی و تحلیلگر ارشد محور مقاومت به واکاوی دقیق‌تر دلایل شکل‌گیری این شورا و نیز عوامل ناکارآمدی آن پرداخته است که در ادامه می‌خوانید؛
آن‌گونه که به نظر می‌رسد استعفای عبدربه منصور هادی و تشکیل شورای رهبری یمن پروژه‌ای از جانب عربستان و شخص محمد بن سلمان است. اگر این گزاره تحلیلی را نزدیک به واقعیت بدانیم اساساً ریاض و ولیعهد سعودی با استعفای رئیس جمهور یمن و تشکیل این شورای رهبری چه اهدافی را دنبال می‌کند؟
نکته‌ای که در سؤال مطرح کردید کاملاً درست است. به هر حال عربستان‌سعودی از آغاز تجاوز به یمن سعی داشت با تشکیل دولتی خودخوانده مانند منصور هادی این‌گونه القا کند که حضور نظامی عربستان در یمن به درخواست این حکومت شکل گرفته است. اما واقعیت آن است که در طول زمان این پروژه دولت خودخوانده سعودی در یمن ناکارآمدی خود را به وضوح نشان داد. آن هم حکومت منصور هادی که توان عمل بالا و نفوذ زیادی در تحولات یمن نداشت. ضمن اینکه از عقبه و پشتیبانی مردمی هم برخوردار نبود.
از این منظر سؤالی که به ذهن خطور می‌کند ناظر به چرایی استعفای منصور هادی و تشکیل شورای راهبردی در یمن توسط عربستان است؟
چرایی‌اش به تحولات بعد از توافق صلح اخیر باز می‌گردد. به عبارت روشن‌تر عربستان سعودی با تشکیل شورای رهبری در یمن سعی می‌کند این شورا را به عنوان نماینده منافع و مواضع خود در مذاکرات صلح با انصارالله یمن مطرح کند تا خواسته‌های ریاض را در مذاکرات پیش ببرد.
به هر حال اکنون که مسأله توافق صلح در یمن مطرح شده است عربستان سعودی سعی دارد با کنار زدن دولت خودخوانده منصور هادی برنامه‌ای جدی را با هدف مدیریت تحولات یمن در سایه تشکیل شورای رهبری در دستور کار قرار دهد. چون همانگونه که گفتم عملاً ناکارآمدی دولت خودخوانده منصور هادی در طول زمان نیز برای خود عربستانی‌ها مسجل شده بود. مضافاً اینکه به هرحال منصور هادی و دولت خودخوانده‌اش به عنوان مهره و بازیگری وابسته به سیاست‌های عربستان در یمن عمل می‌کرد، در صورتی که در آن سوی داستان امارات متحده عربی هم با تشکیل مجلس انتقالی و پدید آمدن برخی درگیری‌ها، اختلافات و تنش با دولت منصور هادی به گسل ریاض و ابوظبی دامن زد.
لذا جریانی که در تقابل با انصارالله یمن قرار داشت تبدیل به دو جریان دولت خودخوانده منصور هادی وابسته به عربستان سعودی و مجلس انتقالی وابسته به امارات متحده عربی شد.
در نتیجه چنین شرایطی عربستان‌سعودی و امارات متحده عربی برای جلوگیری از تشدید اختلافات ناشی از دودستگی در یمن ابتکار جدیدی را با استعفای منصور هادی اجرایی کردند. به این معنا که با کنار رفتن دولت خودخوانده منصور هادی و تشکیل شورای رهبری، ضمن پایان دادن به دو دستگی‌ها این‌گونه القا شود که اکنون یک جریان یکدست، یکپارچه، منسجم و متشکل از کل جامعه یمن برابر محور مقاومت و انصارالله در توافق صلح قرار دارد. از این رو ریاض اقدام به استعفای دولت منصور هادی و تشکیل شورای راهبری یمن کرد؛ استعفایی که عنوان شده است یک استعفای بدون بازگشت خواهد بود. یعنی منصور‌هادی دیگر نمی‌تواند به ریاست حکومت خودخوانده بازگردد.
اما آن‌گونه که مطرح است جلسه شورای رهبری یمن تشکیل نشد. پیرو این نکته آیا تداوم اختلافات ریاض و ابوظبی مانع پیشبرد این شورای رهبری شده است؟
بله. واقعیت آن است که علیرغم تشکیل شورای رهبری یمن با هدف کاهش اختلافات بین عربستان و امارات کماکان شاهد اختلافات جدی بین دو طرف هستیم.
اتفاقاً در سایه نکته شما این ظن وجود دارد که ریاست «رشاد محمد العلیمی» می‌تواند شورای رهبری یمن را در مسیر منافع عربستان سعودی قرار دهد تا امارات متحده؛ آیا این نکته باعث شده است که این شورا نتواند به وظایف خود عمل کند؟
بله شورای رهبری یمن عملاً تحت هدایت عربستان سعودی قرار دارد. در عین حال به نظر من اختلافات بین عربستان سعودی و امارات متحده عربی در مسأله یمن بسیار عمیق‌تر است. همانگونه که مستحضر هستید اختلافات دو طرف از چند سال پیش شکل گرفت که حتی به درگیری و جنگ بین نیروهای عربستان و امارات، تصرف برخی مناطق و کشته شدن نیروهای همدیگر کشیده شد.
دلیل تداوم این اختلافات چیست؟
دلیل تداوم این اختلافات عربستان و امارات در تجاوز به یمن ناشی از تفاوت و تضاد منافع آنها از این جنگ است. امارات متحده عربی سعی دارد مشخصاً تسلط خود را روی مناطق جنوبی یمن حفظ کند، اما عربستان سعودی در نقطه مقابل، تمرکز خود را روی مناطق شمالی یمن گذاشته است و سعی دارد تسلط خود را بر این مناطق داشته باشد. این تضاد نگاه بین ریاض و ابوظبی به اختلافات دو طرف دامن زد. اگر چه اخیراً دو طرف سعی داشتند با رفع اختلافات تلاش مشترک مجددی برای تجاوز گسترده به یمن را از سر بگیرند، اما عملیات‌های موفق انصارالله یمن، هم در عمق خاک عربستان و هم در عمق خاک امارات متحده عربی این تلاش مشترک دو طرف را به شکست کشاند. چون واقعیت آن است که قدرت نظامی انصارالله سبب شده است علاوه بر شکست اتحاد عربستان و امارات متحده عربی در تحولات میدانی، هر دو طرف با پذیرش توافق صلح پای میز مذاکره با انصارالله بنشینند. اکنون شرایط به گونه‌ای است که ریاض و ابوظبی به این ارزیابی رسیده‌اند که اگر این مذاکرات به شکست کشیده شود تهدید مضاعفی برای امنیت آنها خواهد بود. چرا که انصارالله این توانایی را دارد بازدارندگی خود را در برابر عربستان و امارات مجدداً اجرایی کند. به همین دلیل ریاض و ابوظبی با کنار گذاشتن برخی اختلافات و نیز تلاش برای استعفای دولت خودخوانده منصور هادی و تشکیل شورای رهبری یمن سعی دارند حداقل وضعیت را در سطح سیاسی و دیپلماتیک به نفع خود تغییر دهند. اما در همین زمینه هم ‌چنین تلاش‌های مشترکی ناموفق بوده است. چون همان گونه که در پاسخ به سؤالات قبلی شما اشاره کردم اولاً ما شاهد تداوم اختلاف نگاه بین ریاض و ابوظبی در همین شورا هستیم تا جایی که این اختلافات عملاً شورای رهبری یمن را به شکست کشانده است. ضمن اینکه انصارالله مخالفت رسمی خود را با این شورا به عنوان نماینده طرف یمنی در مذاکرات صلح اعلام کرده است.
با توجه به تمام نکاتی که عنوان داشتید به نظر می‌رسد اساساً توقف جنگ یمن و برون رفت این کشور از بحران کنونی پیچیده‌تر و در عین حال بغرنج‌تر از این باشد که با تشکیل این شورا شاهد حصول موفقیتی، ولو اندک در این زمینه باشیم. آیا حضرتعالی هم چنین نگاهی به تحولات جاری در یمن دارید؟
واقعیت آن است که مسأله استعفای دولت منصور هادی و یا تشکیل شورای رهبری در یمن یک بازی سیاسی از جانب سعودی‌ها است. تا زمانی که عربستان و امارات متحده عربی به عنوان متجاوزان به خاک یمن که جنایات گسترده و بی‌شماری را طی ۸ سال گذشته برای مردم بی‌دفاع یمن شکل دادند، در سیاست‌های خود تغییر رفتار اساسی و بنیادینی ایجاد نکنند، نمی‌توان شاهد آن برون رفت از بحران فعلی در این کشور بود. هیچ کسی بخصوص طرف یمنی و انصارالله خواهان جنگ نیست، اما انصارالله پاسخ به تجاوز سعودی و اماراتی را حق مسلم خود می‌داند؛ منتهی مسأله و نکته اینجاست که عربستان در این شرایط اگر بخواهد به تجاوز در یمن پایان دهد و پای میز مذاکره بنشیند چگونه خواهد توانست ۸ سال جنگ، خونریزی، تحریم و... علیه ملت یمن را، نه برای مردم این کشور، بلکه برای خود عربستانی‌ها توجیه کند.
به هر حال در این هشت سال سرمایه و هزینه سیاسی، دیپلماتیک، امنیتی، انسانی، اقتصادی، لجستیکی زیادی توسط عربستان سعودی صرف این جنگ شد، اما در نهایت نه تنها ریاض به موفقیتی نرسید، بلکه در این هشت سال شاهد قدرت‌گیری جریان مقاومت در یمن بوده‌ایم تا جایی که انصارالله از موضع برتر در این مذاکرات حاضر خواهد شد.
بنابراین عربستان سعودی بهترین شرایط را در تداوم این جنگ می‌بیند، علیرغم آنکه در مواقعی هم که با بن‌بست مواجه می‌شود بر طبل توافق آتش‌بس و صلح در یمن می‌کوبد. چنانکه از ابتدای ماه جاری میلادی به توافق دوماهه آتش بس تن داده است، اما بارها آن را نقض کرده است.