ورود سپاه انرژی تازه‌ای به حوزه فضایی تزریق کرد

دکترای تخصصی در رشته مهندسی مکانیک دارد و با رتبه علمی استاد، عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی شریف است.  پیش از این در سمت‌های مختلفی از جمله معاونت بنیاد ملی نخبگان و ریاست دانشکده مهندسی مکانیک دانشگاه صنعتی شریف مشغول به کار بوده و در کنار آن در راه‌اندازی چند پژوهشکده و شرکت دانش‌بنیان در حوزه مهندسی همکاری کرده است. او از آذرماه 1400 با حکم وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات به‌عنوان معاون وزیر و رئیس سازمان فضایی ایران منصوب شد. گفت‌و‌گو با او فی‌نفسه حس خوشایندی را به مصاحبه‌کننده منتقل می‌کند؛ چراکه با یک دید تخصصی و علمی، به‌درستی و مطابق با واقعیت آنچه را که در حوزه فضایی کشور جریان دارد، ترسیم می‌کند و فرصت‌ها و چالش‌های پیش‌رو را بیان می‌کند. با دکتر حسن سالاریه رئیس سازمان فضایی ایران به گفت‌و‌گو نشسته‌ایم که مشروح آن را در ادامه می‌خوانید.

یک موضوعی که در حوزه فضایی کشور وجود دارد، جلوگیری از موازی‌کاری میان بازیگران صنعت فضایی و نگاشت نهادی است، سپاه چه جایگاهی در حوزه فضایی کشور دارد و چه نقشی را ایفا می‌کند؟
در فعالیت‌های فضایی کشور باید مراقب باشیم تا جای ممکن موازی‌کاری صورت نگیرد؛ چون ظرفیت مالی کشور برای سرمایه‌گذاری در بخش فضایی محدود است، باید به گونه‌ای تقسیم کار کنیم که بخش‌های مختلف هرکدام در یک زمینه تخصصی کار کنند و از اتلاف منابع جلوگیری شود؛ اما باید به این نکته هم توجه کنیم، ما معمولاً زمانی که  در گام‌های اولیه برای تثبیت فناوری هستیم، نگاشت نهادی شاید به مفهومی که اشاره کردم، قابل پیاده‌سازی نباشد به‌دلیل اینکه در گام‌های اولیه لازم است برای ایجاد رقابت بر سر رسیدن به اهداف و تیم‌سازی، یک پروژه پژوهشی و تحقیقاتی را به‌صورت موازی به چند نهاد واگذار کرد چون لازم است که طوفان فکری، ایده‌یابی و تولید دانش و تربیت نیروی متخصص صورت بگیرد و یک رقابتی بین بخش‌های مختلف شکل بگیرد تا هرچه سریعتر از مرحله مقدماتی به مرحله حرفه‌ای‌گری برسیم. بنابراین باید مراقب باشیم وقتی حرف از نگاشت نهادی می‌زنیم، راجع به چه سطحی از توانایی و تکنولوژی دست یافته شده صحبت می‌کنیم.
وقتی تکنولوژی ما هنوز در بعضی زمینه‌ها عقب است، لازم است که به‌صورت موازی، نهادهای مختلف را فعال کنیم تا با توجه به توانمندی‌های خودشان ورود پیدا کنند و این فضای رقابتی که شکل بگیرد خود کمک‌کننده به رشد سریع‌تر برای عبور از مرحله پژوهشی و رسیدن به مرحله کار حرفه‌ای است.
زمانی‌که در یک زمینه‌ تخصصی دستاوردهای پژوهشی و تکنولوژی حاصل از آن در کشور تثبیت شد، آن موقع باید مراقب باشیم تا موازی‌کاری صورت نگیرد یا در سطحی صورت بگیرد که رقابت بر سر افزایش کیفیت محصول باشد بویژه زمانی که هنوز نیاز است سرمایه‌گذاری و تأمین منابع مالی توسط بخش دولتی انجام شود.
البته در مرحله‌ای که ما به تربیت نیروی انسانی، بسیج امکانات در کشور برای طی مراحل ابتدایی پژوهش و تحقیق و به بلوغ رسیدن فناوری نیاز داریم، اینجا موازی‌کاری با هدف ایجاد رقیب و یافتن موفق‌ترین ایده یا توانمند‌ترین تیم، خوب است چون باعث فعال شدن همه ظرفیت‌های کشور می‌شود اما قرار نیست همیشه این روند ادامه پیدا کند و تا مرحله بلوغ فناوری پیش خواهد رفت، موضوعی که در دیگر کشورها هم شاهد آن هستیم.
 در حوزه فضایی با وجود پیشرفت‌های بسیار خوبی که در کشور صورت گرفته، ما در مراحل اولیه دستیابی به فناوری قرار داریم و به لحاظ بلوغ فناوری نمی‌توانیم ادعا کنیم که در سطح حرفه‌ای قرار داریم؛ در چنین مرحله‌ای حتی با وجود سرمایه‌گذاری از سمت دولت وجود رقابت کنترل شده و محدود خوب است و جلوی رخوت و سستی را می‌گیرد.
رقابت مجموعه‌های موازی با یکدیگر می‌تواند برای کشور مفید باشد چون در چنین فضایی هر مجموعه‌ای برای اینکه بتواند عملکرد بهتری از خود نشان دهد، ظرفیت نیروی انسانی و فکری خود را بهتر به کار می‌گیرد و سعی می‌کند خروجی و محصول اولیه خود را با کیفیت بهتری ارائه کند.
لازم به ذکر است ماهواره‌هایی که الان نیروی هوافضای سپاه در مدار قرار می‌دهد و استفاده می‌کند اگرچه کیفیت و عملکرد مطلوبی از خود نشان می‌دهد اما در کلاس ماهواره‌های کوچک و آماتور هستند  که از آن بهره‌برداری صورت می‌گیرد ولی هنوز جای کار دارد و با یک ماهواره کاملاً حرفه‌ای که  کشور بتواند به طور کامل از آن استفاده کند (حرفه‌ای که می‌گویم یعنی ماهواره با قابلیت اطمینان بالا) و اشکال و ابهام تکنولوژی نداشته باشد یا مراحل تثبیت فناوری را کاملاً طی کرده باشد، فاصله دارد.
در این فضا نیروی هوا فضای سپاه پاسداران وقتی ورود کرد، یک رقیب خوبی شد برای بازیگران قبلی بخش فضایی. این رقیب که می‌گویم منظورم رقابت خوب و سازنده است نه رقابت تخریب‌گر! یعنی درواقع سپاه رقیبی شد که تلنگری زد به سایر بازیگران گذشته اعم از دانشگاه‌ها، پژوهشگاه‌ها و صنایعی که در گذشته به حوزه فضا ورود کرده بودند و ماهواره می‌ساختند. البته سپاه هم در سال‌های اولیه است که در این حوزه فعالیت می‌کند و طبیعتاً یک مجموعه تازه‌کار است و به مرور زمان  سرمایه‌گذاری بیشتری روی آن انجام می‌شود و سرمایه دولتی را به سمت خود جذب خواهد کرد که موفق‌تر عمل کرده باشد.
یعنی وقتی سازندگان و بازیگران گذشته فضایی از شرکت‌هایی که برای نیروی هوافضای سپاه ماهواره می‌سازند عقب بیفتند، تمایل دولت برای سرمایه‌گذاری و رسیدن به یک محصول با قابلیت بالا نسبت به آنها، کمتر خواهد شد؛چراکه در چنین شرایطی با توجه به محدودیت‌های مالی به سراغ مجموعه‌هایی باید رفت که موفق‌تر هستند.
بنابراین حضور سپاه در این حوزه از این منظر می‌تواند بسیار کمک‌کننده باشد تا یک فضای رقابتی سالم ایجاد شود و از رخوتی که در بخش فضایی و ماهواره‌سازی کشور ایجاد شده است فاصله بگیریم و انرژی تازه‌ای به صنعت فضایی و ماهواره‌سازی تزریق شود. به وجود آمدن یک مجموعه‌ای در سپاه پاسداران که ماهواره بسازد و ماهواره را در مدار قرار دهد، یک تلنگر و به عبارتی یک نوید است که در شرایط نامناسب اقتصادی می‌تواند ماهواره‌سازی ما موفق عمل کند که بسیار تأثیرگذار است.
بنابراین بازهم تأکید می‌کنم که در گام‌های اولیه باید موازی‌کاری صورت بگیرد چراکه باعث ایجاد رقابت و خروج از رخوت می‌شود و همچنین از سرمایه‌گذاری‌های بدون بازده جلوگیری می‌کند تا انگیزه‌ای برای دولت یا سایر نهادهای سرمایه‌گذار ایجاد کند که در بین همه بازیگران حوزه فضایی کشور، آن شرکت یا آن مجموعه‌ای را انتخاب کنند که موفق‌تر است که این می‌تواند یک شرکت ذیل سپاه یا هر نهاد دیگری باشد.
 ماهواره‌ساز در کشورمان زیاد داریم، اما این حوزه ماهواره‌بر است که زیربنایی است و در کشور ما هم در انحصار وزارت دفاع و سپاه قرار دارد. در این حوزه چقدر روی سپاه حساب می‌کنید؟
در بحث ماهواره‌برها ابتدا مجموعه وزارت دفاع روی حوزه ماهواره‌برهای سبک شروع به فعالیت کرد و خوب هم پیش رفت و بعد از آن به سمت ماهواره‌بر سنگین‌تر رفت که مسیر خاص خودش را دارد و در حال پیش رفتن است و امیدواریم به یاری خدا به‌زودی اتفاقات بزرگ و مبارکی برای کشور رقم بخورد.
این نکته‌ای که عرض می‌کنم یک بحث علمی و تجربه شده است. وقتی سرمایه‌گذاری بویژه سرمایه‌گذاری دولتی انحصاری می‌شود و رقابت کمرنگ می‌شود، بلاشک باید منتظر یک کندی و رخوت در طول زمان باشیم.
عیناً مانند آن چیزی است که ما امروز در برخی صنایع داخلی شاهد آن هستیم. یعنی انحصار، خود به خود موجب کندی می‌شود چون آن مجموعه احساس می‌کند که دیگر رقیبی ندارد.
در چنین فضایی، سپاه پاسداران پا به میدان گذاشت و اعلام کرد که توانایی پرتاب و تزریق‌مداری دارد و این اتفاق بسیار خوبی است اما باید روی یک نقشه و برنامه مشخص پیش برود تا از این رقابت حداکثر هم‌افزایی هم ایجاد شود و تعداد سرویس‌های پرتاب با قابلیت اعتماد بالا و ارزان‌قیمت در کشور افزایش یابد و بعد از آن مرحله، سمت‌و‌سوی دو مجموعه یعنی وزارت دفاع و هوافضای سپاه متناسب با شرایط و نیاز کشور و توانایی خودشان اصلاح شود.
نکته خوبی که در حوزه پرتاب وجود دارد این است که مشابه ماهواره‌سازی با بلوغ فناوری و افزایش قابلیت اعتماد می‌تواند برای کشور تا حدی درآمدزا هم باشد، بدین صورت که در مدت زمان کوتاهی بعد از سرمایه‌گذاری که انجام می‌شود، به درآمدزایی برسد چون پرتاب در توان تعداد محدودی کشور در دنیا قرار دارد و بسیاری از کشورها وقتی پرتاب‌های با قیمت مناسب و قابلیت اعتماد بالا ببینند، خود به خود متمایل می‌شوند از ایران کمک بگیرند.
سپاه وقتی به حوزه پرتاب ورود پیدا کرد، به‌دلیل فضای رقابتی که ایجاد شد آن جو انحصاری و بعضاً کم جنب‌وجوش که اشاره کردم را شکست و مجموعه سازمان هوافضای وزارت دفاع به تکاپوی بیشتری افتاد تا با سرعت، شدت، حدت  و تمرکز بیشتری فعالیت کند. نکته مهم این است که سپاه پاسداران به بخش ماهواره‌برهای سوخت جامد ورود پیدا کرد که در بخش وزارت دفاع به آن صورت مدعی وجود نداشت چراکه وزارت دفاع به‌دنبال پرتابگرهای سنگین سوخت مایع بود که در حال حاضر هم در دنیا عمده سرویس‌ها در این حوزه است، اما همین اقدام سبب شد شور و اشتیاق و فشار کاری در وزارت دفاع برای رسیدن به محصول مدنظر افزایش پیدا کند.
در نتیجه، این موضوع یک رقابت است و دخالت در برنامه یکدیگر نیست؛ چون سپاه در حوزه سوخت جامد فعالیت می‌کند و وزارت دفاع عمدتاً تمرکزش روی حوزه سوخت مایع یا ترکیب مایع-جامد است. از طرفی دیگر سپاه در حوزه پرتابگرهای سبک‌وزن و اقتصادی کار کرده است؛ هرچند هم‌اکنون برای پرتابگرهای سنگین‌تر و وزن‌های بالاتر با سوخت کاملاً جامد خیز برداشته است، اما با این حال چیزی که در حال حاضر جاری است و تا چند سال آینده هم تثبیت خواهد شد، پرتابگرهای سبک‌وزن سوخت جامد است که تداخلی بر پرتابگرهای وزارت دفاع نیز نخواهد داشت.
 الان در برنامه شما به‌عنوان متولی اصلی برنامه فضایی کشور این موضوع وجود دارد که پرتاب‌های خود را به سپاه بسپارید؟
بله حتماً، به‌دلیل اینکه پرتابگرهای سپاه، نسبتاً قیمت پایین هستند و ما برنامه‌ریزی کرده‌ایم تا به یاری خدا با حمایت از بخش خصوصی، ساخت و پرتاب ماهواره‌‌های سبک‌وزن در قالب منظومه با کاربری‌های مختلف سنجشی و مخابراتی در کشور رونق پیدا کند. این موضوع چند مزیت دارد از جمله اینکه سمت‌وسوی فناوری در آینده به سمت ماهواره‌های کوچک و سبک‌وزن است و در آینده نزدیک ماهواره‌هایی تا وزن زیر 200کیلوگرم جایگاه ارزشمندی را در اقتصاد فضا خواهند داشت. با این توضیح طبیعتاً یکی از گزینه‌های اصلی استفاده از پرتابگرهای سپاه برای مدارگذاری ماهواره‌های سبک‌وزن و کوچک است.
قاعدتا تا یکی، دو سال آینده کاملاً در مرحله تثبیت فناوری هستیم و باید در این مدت پرتابگرهای سبک‌وزن سپاه تثبیت شوند. طبیعتاً بر مبنای نقشه‌ راهی که در مجموعه سپاه وجود دارد، تا پایان سال‌جاری ماهواره‌هایی تا وزن زیر 50-40 کیلوگرم امکان مدارگذاری تا ارتفاع حدود 500کیلومتر را خواهند داشت. تا 3-2 سال آینده هم ماهواره‌هایی تا وزن 200کیلوگرم امکان استفاده از این سرویس را خواهند داشت.
 تشکر از وقتی که دراختیار مخاطبان ما قرار دادید، اگر نکته‌ای باقی مانده که در سؤالات ما وجود نداشت، بفرمایید.
گاهی مطلبی مطرح می‌شود مبنی بر اینکه در حوزه فضایی یک مجموعه موفق بوده و مجموعه‌ای دیگر موفق نبوده  که در واقع این‌طور نیست. بخش فضایی کشور ما به‌رغم تلاش‌های بسیار ارزنده‌ای که سال‌ها در آن صورت گرفته، اصولاً بخش بزرگی نیست. عمدتاً به‌دلیل فراز‌ونشیب‌هایی که ظرف 15سال گذشته داشته، خیلی بزرگ نشده است؛ شاید تعداد کل متخصصین با تجربه بخش فضایی کشور به چند صد نفر هم نرسد و این افراد اغلب اشتراک حوزه کاری دارند. به‌عنوان مثال اگر یک ماهواره توسط هوافضای سپاه ساخته شود و مأموریتش را با موفقیت انجام دهد، بسیاری از شرکت‌های خصوصی که به حوزه فضایی سرویس می‌دهند و بسیاری از کارشناسان و متخصصین حوزه فضایی که در سایر سازمان‌ها و نهادها فعال هستند، در این موفقیت دخیل می‌باشند.
بنابراین اگر می‌گوییم سپاه پاسداران در این مأموریت موفق شد، این موفقیت مربوط به همه جامعه فضایی کشور است. در بحث پرتاب هم به این صورت است، یعنی اگر ما می‌بینیم سپاه روی پرتابگرهای سوخت جامد  و وزارت دفاع روی پرتابگرهای سوخت مایع متمرکز است، اگر بیشتر دقت کنیم، می‌بینیم که حوزه دانشمندان و متخصصین آنها و تجربیات و امکاناتی که در صنایع‌شان دارند، بخش‌های زیادی از آن به‌صورت مشترک استفاده می‌شود و ما نباید در این فضای ذهنی غرق شویم که آن مجموعه موفق شده و مجموعه دیگر موفق نشده است و یا کارشناسان و متخصصینی که هوافضای سپاه آنها را در قالب یک تیم جمع کرده و با آنها کار می‌کند، همگی افرادی هستند که از پژوهشگاه‌ها و دانشگاه‌های مطرح کشور دور هم جمع شده‌اند و با آن شبکه چندصد نفره‌ای که مطرح کردم در ارتباط هستند.
وجود سپاه پاسداران از این حیث که به‌عنوان مدیر توانسته این بچه‌ها را زیر یک چتر جمع کند و از آنها خروجی بگیرد، جذاب و مفید است چراکه ممکن است آنها زیر چتر دیگری موفقیتی به دست نیاورده باشند، اما آنچه مهم است این بوده که بالاخره تحت مدیریت سپاه موفق عمل کرده‌اند و خروجی و عملکرد آنها به نفع کل بخش فضایی کشورمان بوده است.