هستی بختیاری

پیش نویس برنامه ششم توسعه که از سوی سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی تقدیم دولت شد با واکنش‌های زیادی از سوی فعالان، کارشناسان و جامعه میراث فرهنگی رو به روشد. آنها بیش از هرچیزی به تبصره 36 که اجازه واگذاری بهره‌برداری بناهای تاریخی را به شهرداری شهرهایی که بالاتر از 100 هزار نفر جمعیت دارند، داده است، اعتراض دارند. حکمت اله ملاصالحی استاد دانشگاه تهران اعتقاد دارد که بندهای «یک» و «دو» این تبصره راه را برای تخریب بافت‌ها وعرصه‌های تاریخی و تخریب پرشتاب‌تر و گسترده‌ترشان فراخ‌ترخواهد کرد.
بند یک این تبصره به تمامی دستگاه‌های اجرایی اجازه می‌دهد که بهره‌برداری از بناها و اماکن تاریخی فرهنگی ثبت شده در فهرست ملی را به بخش خصوصی و تعاونی‌ها واگذار کند. ملاصالحی با توجه به تجربیات گذشته می‌گوید: «این تبصره راه را برای سوداگران و فرصت طلبان باز می‌کند.» او تخریب بنای تاریخی «خاندان خلیلیان» که تحت حمایت شهرداری بابل بود را شاهدی بر گفته‌های خود می‌داند؛ خانه‌ای که به تازگی تخریب شده و اعتراض بابلی‌ها هم نتوانست آن را از تیغ تخریب برهاند. مهدی حجت بنیانگذار سازمان میراث فرهنگی و رئیس ایکوموس ایران هم اعتقاد دارد این واگذاری باعث می‌شود تا شهرداری‌ها هرکاری که دلشان می‌خواهد با میراث فرهنگی انجام بدهند: «اشکال در اینجاست که وقتی این کار را به بخش خصوصی یا شهرداری سپردیم، سازمان میراث فرهنگی قدرت نظارت ندارد. آنها هم هرکاری که دلشان بخواهد انجام می‌دهند. گواه این صحبت‌ها تمام کارهایی است که ظرف ۱۰ سال گذشته انجام شده است.» او می‌گوید: «اکنون صندوق حفظ و احیا می‌گوید من تمام قراردادهایم را خلع ید کرده‌ام. یعنی با وجود آنکه با میل خودشان آمده‌اند و انتخاب کردند و حتی از نفایس هم برگزیده‌اند، باز هم دچار مشکل شده‌اند. حتی کارفرمای بخش خصوصی عمارت مسعودیه را هم که دست برقضا از نفایس است و به آن اجاره داده شده، همچون وبالی می‌بیند و می‌گوید بیایید مرا از دست آن نجات دهید و آن را پس بگیرید.» اشاره حجت به واگذاری 18 اثر در دولت گذشته بود که در دولت جدید فسخ شد. حجت اعتقاد دارد که در چنین حالتی و با چنین تبصره‌ای عملاً میراث فرهنگی به نابودی کشیده می‌شود: «امیدوارم حداقل اهالی مجلس یا بزرگان سازمان مدیریت فکری به حال میراث فرهنگی این مملکت بکنند.»
بی توجهی به حوزه «صنایع دستی» در برنامه ششم که کوچکترین نامی از آن در پیش‌نویس برنامه ششم به میان نیامده از دیگر اعتراضات کارشناسان حوزه میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی است. همچنین کارشناسان بی‌پولی سازمان میراث فرهنگی را یکی از مهمترین علل وجود تبصره 36 در برنامه ششم توسعه می‌دانند.
مهدی مجابی کارشناس پیشکسوت میراث فرهنگی و مدرس دانشگاه هم اعتقاد دارد که کلیت بحث به کارشناسی‌های علمی و تشکیلات مدیریتی نیاز دارد. اینکه از یک بخش به بخش دیگر چه چیزهایی منتقل شود، بحث میراث فرهنگی، حاکمیتی و ریشه‌دار است. بخش‌هایی باید حتماً در اختیار میراث فرهنگی باشد اما برخی از بخش‌ها را مانند موزه‌های خصوصی می‌توان به بخش خصوصی سپرد، که البته آن هم نیازمند وجود ضوابطی در جهت کنترل اهداف است.
محمد سپنجی، ‌کارشناس دفتر حفظ و احیای بناها، محوطه‌ها و بافت‌های تاریخی هم می‌گوید: «چرا سازمان میراث فرهنگی باید آثارش را به شهرداری واگذار کند، چرا بخشی از قدرت و بودجه شهرداری به میراث فرهنگی اختصاص نمی‌یابد. مثلاً مگر مترو از زیر آثار تاریخی رد نمی‌شود و تولید آلودگی صوتی نمی‌کند؟ مگر کارخانجات و خودرو‌ها تولید آلودگی نمی‌کنند؟ مگر سدها، جاده‌ها، کابل‌های برق و لوله‌های گاز، آب و غیره به محوطه‌های تاریخی و محیط زیست آسیب نمی‌زنند؟ نبود بودجه در دولت را قبول داریم، اما چرا دهم درصد از مالیات هرکدام از این ارگان‌ها و نهادهای آسیب‌رسان به حوزه میراث فرهنگی و محیط‌زیست را به حساب همین دو سازمان واریز نمی‌کنند تا آنها هم بتوانند از داشته‌هایشان محافظت کنند؟ چرا به جای گنجاندن چنین قوانینی صورت مسأله را پاک می‌کنند؟»
سپنجی با تأکید بر این نکته که میراث فرهنگی یک کارنامه ۸۰ ساله دارد، می‌گوید: : «شهرداری با کدام کارشناس می‌خواهد کار حفاظت انجام دهد؟ با همان کارشناسانی که با دیدن هر خانه حکم فرسوده بودن می‌دهند و شش طبقه جای آن ساخته می‌شود؟!»
فائق توحیدی مدیر سابق اداره کل موزه‌ها هم اعتقاد دارد در صورتی که این بند در هیأت وزیران تأیید شود، آسیب زیادی به میراث فرهنگی می‌زند. یکی از این آسیب‌های بزرگ، پراکنده و منفصل کردن نیروهای وفادار و متخصص میراث فرهنگی است. در این چند ساله به مقدار زیاد پراکندگی در این حوزه صورت گرفت.
او می‌گوید: «از آنجایی که نظارت در کشور ضعیف بوده است، بیم این هست که هر اقدامی در زمینه خصوصی‌سازی در میراث فرهنگی به کنترل و نظارت کافی منجر نشود، چون میراث فرهنگی چیزی نیست که جایگزین شود، وقتی از بین رفت، دیگر نابود شده است. این حوزه یک کارخانه نیست که بگوییم برای امتحان مدیریتش را عوض می‌کنیم و اگر سودآور نبود باز هم آن را تغییر دهیم. اگر یک مرمتگر بخش خصوصی در مرمت شیئی تاریخی اشتباه کرده و آن را از بین برد، چه کسی مسئولیت می‌پذیرد؟» به گفته او در تمام دنیا شهرداری‌ها فقط در حد کمک به حفاظت و نگهداری به میراث فرهنگی کشور خود کمک می‌کنند؛ در حد برگزاری نمایشگاه‌ها، جذب گردشگر خارجی و فعالیت برای ایجاد زمینه‌های لازم برای امکان بازدید از آثار و موزه‌ها. بنابراین فکر نمی‌کنم فعلاً خصوصی‌سازی در این حد آن هم در حوزه میراث فرهنگی عملی باشد.
محــمدحسن محب‌عـلی کارشناس پیشکسوت سازمان میراث فرهنگی و مدیر سابق محوطه «گنبد سلطانیه» - هم اعتقاد دارد که در حال حاضر برخی کارشناسی‌های آثار فرهنگی زیر سؤال است. اگر بخواهند بحثی مانند «مؤسسات کارشناسی اموال فرهنگی - تاریخی» را به بخش خصوصی، یعنی بیرون سازمان میراث فرهنگی بسپارند، بحث قاچاق اموال و خرید و فروش توسط عده‌ای افراد سودجو ممکن می‌شود، که این دردسرساز است.
به اعتقاد او برنامه سازمان میراث فرهنگی نخست باید این باشد که بخوبی به بخش خصوصی در موارد مختلف آموزش ارائه کند و بخش خصوصی نیز پس از گرفتن آموزش‌های کافی در حوزه‌های فرهنگ، حفاظت و تولید وارد این کار شود. او همچنین نظارت در میراث فرهنگی را یکی از مهم‌ترین مواردی می‌داند که باید بسیار قوی روی آن کار کرد: «مهم‌ترین مسأله این است که چه کسی نظارت می‌کند و چه کسی تحویل می‌گیرد؟»
 

 زهرا کشوری

می‌خواهد تأخیرها و نیامدن‌ها را جبران کند اما «اتحادیه تاکسیرانی» با او راه نمی‌آید. وقتی پاهای «فرح آذری» در تب راه رفتن در سن 9-8 ماهگی سوخت، تا هرگز طعم دویدن در کوچه‌های کودکی را نچشد، خیال، بال پروازش شد تا ثابت کند برای راندن در جاده زندگی، لزومی به داشتن پا نیست. شرط لازم و کافی ، ذهنی است که شکست را نمی‌پذیرد! پشت فرمان نشست تا هدایت زندگی را خود به دست بگیرد. ذهنی که بزرگترین شکست را در «بیکاری» می‌داند. مدتی راننده معلولانی مثل خودش شد. بعد هم «آژانس بانوان» را تشکیل داد و به عنوان کارآفرین برتر معلولان از دست «علی ربیعی» وزیر کار سکه گرفت. اما شرط و شروط «اتحادیه» خانه نشینش کرد.

19 سال خانه‌نشینی
طول کشید تا او بال‌های پرواز را پس بگیرد. تا 19-18 سالگی از خانه بیرون نرفت. در کنج خانه دنبال چرایی اتفاقی ماند که برای او افتاد: «می‌خواستم بدانم چرا من؟» همسر برادرش فرشته نجات می‌شود: «برای من هم مددکار بود هم خواهر و برادر. عروس قدیمی است. گفت از خانه بیرون برو. تو می‌توانی هم کار پیدا کنی هم ازدواج کنی.» مهربانی عروس خانواده مسیری می‌شود که او را به کلاس‌های آموزش خیاطی بهزیستی «شهرری» می‌رساند: «بعد از6 ماه، خیاطی حرفه‌ای راشروع کردم.» این آغاز یک دوستی زیبا بین او و بچه‌های معلول بهزیستی بود: «به شیک بودن و آراستگی خیلی اهمیت می‌دهم. نباید طوری ظاهر شوم که کسی احساس ترحم کند.» هیچ دلیلی برای دلسوزی دیگران نمی‌بیند: «یک دفعه وارد بانک شدم، آقایی از کنار من رد شد زیر لب گفت خدا رو شکر. گفتم چرا به من رسیدی یاد خدا افتادی؟» مرد سؤالش را بی‌پاسخ نمی‌گذارد: «خدا را به خاطر سالم بودنم شکر کردم.» او مثل همیشه بی‌جواب از کنار پاسخ مرد نگذشت: «گفتم چرا خدا را به خاطرتوانایی‌های من شکر نمی‌کنی؟ چرا نمی‌گویی: «خدایا شکرت به خاطر توانایی که به این بچه دادی؟»
خوبی‌های زن داداش را هم بی‌جواب نمی‌گذارد: «آرزوی زن داداشم فیلمبرداری بود، یک دوربین «هندی کم» برایش خریدم.» او بال پروازش را پس گرفته است. از «مشکلی که داشته» صحبت می‌کند نه از «مشکلی» که دارد: «خدا رو شکر می‌کنم با شرایط خاصی که داشتم توانستم توانایی خاصی به دست بیاورم که بیکار نباشم.» پیش از اینکه راننده آژانس شود مزون عروس داشت.
زندگی دنده عقب ندارد
«رانندگی» رؤیای همیشگی‌اش بود و سال 84 آغاز پریدن او: «گواهینامه گرفتم.» گواهینامه گرفتن برای او هم به همین سادگی نبود. باید موانع دیگری را پشت سر می‌گذاشت: «من عاشق رانندگی ام. اما ما با هر ماشینی نمی‌توانیم آموزش ببینیم.» ماشین باید اتومات می‌شد، ترمز و گازش هم دستی: «البته تغییرات در ماشین بستگی به معلولیت دارد. چون هر دو پای من تعطیل است. حس پاهایم زیاد است اما بسیار ناتوان و ضعیف هستند. بنابراین ناچار شدم که ماشین معمولی را به اتومات تبدیل کنم.» انگار پشت فرمان نشسته باشد مو به مو جزئیات را توضیح می‌دهد: «پای من به دو تا پدال پایین نمی‌رسد بنابراین اهرم می‌بندم. زمانی که به سمت خودم فشارش می‌دهم می‌شود گاز و زمانی که به سمت داشبورد می‌رود، می‌شود «ترمز». هر دو دست هام کاملاً درگیر می‌شود. یک دستم برای فرمان و دیگری هم برای گاز و ترمز.» امتحان نظری و عملی را همان دفعه اول قبول می‌شود: «من سواد زیادی ندارم. آن روز با دوستی رفتم که فوق لیسانس داشت اما جالب است که ایشان رد شدند.» گواهینامه می‌گیرد اما وضع مالیش اجازه نمی‌دهد که ماشین بخرد: «خیاطی می‌کردم. 6-5 ماشین اسباب بازی کوچک گرفته بودم و روی میز خیاطی تمرین می‌کردم.» زندگی دنده عقب ندارد. او هم این مسأله را خوب می‌داند. برای همین در بازی کوچکی روی میز خیاطی سعی می‌کرد تا با دنده عقب پارک کردن را فراموش نکند. پارک دوبل را درست زمانی یاد گرفت که چرخ زندگی‌اش با خیاطی می‌چرخد: «بعد از دو سال کار سخت، ماشین خریدم. سال 81 یک ماشین درب و داغون از طریق آگهی‌های روزنامه پیدا کردم.» با زحمت فراوان چهار میلیون تومان پس‌انداز می‌کند: «آن موقع کمک مربی مجتمع رعد بودم و به بچه‌های معلول خیاطی درس می‌دادم. یک میلیون هم آنجا وام گرفتم. به من 5 ماه فرصت دادند که ماهی 200 هزارتومان قسط بدهم.» ماشین را اتومات می‌کند. گاز و ترمزش را هم دستی. تازه مخالفت‌ها با او شروع می‌شود: «حداقل باید دو سال پشت فرمون بنشینی بعد توی کوچه پس کوچه‌ها رانندگی کنی.» گوش نمی‌دهد: «خیلی استعداد داشتم توی کوچه پس کوچه‌های یاغچی آباد و نازی آباد پشت رل نشستم. یک هفته حرفه‌ای شدم. مادرم قسم می‌خورد که رانندگی من به یک هفته نمی‌کشد.» مادر است دیگر، نمی‌تواند مخالف‌ترین فرد خانواده نباشد: «قشنگ‌ترین خاطره‌ام در مورد رانندگی سه ماه بعد بود. از بیرون برمی گشتم که دیدم پدرم توی حیاط زمین خورد و افتاد. گفتم من بابا را می‌رسانم. گفتند نمی‌توانی. ولی من مسیر ده دقیقه را کمتر از 5 دقیقه رفتم.» آنجا بود که خانواده باورش می‌کنند: «خیلی به خودم بالیدم»
ماشین مناسب معلول وجود ندارد!
چهار میلیون خرج مناسب‌سازی ماشین‌اش می‌کند: «کاری که باید سازمان‌ها و دستگاه‌های مسئول انجام بدهند. من معلول باید ماشین مناسب خودم را بخرم نه اینکه این همه خرج کنم تا ماشینم را مناسب‌سازی کنم.» برای او در سال 92 یک پراید 19 میلیون تومانی 23 میلیون تومان آب خورده است: «واقعاً انصاف است؟ پراید همین جوری هم خودش هزار مشکل دارد. وقتی اتومات می‌شود سرعتش از صددرصد به 70-60 درصد می‌رسد. سربالایی را نمی‌تواند برود. در سربالایی بیشتر از سه نفر را نمی‌کشد. چون دنده اتومات‌اش خیلی ضعیف است.» به گفته او مقداری از هزینه مناسب‌سازی ماشین معلولان را باید بهزیستی بدهد: «تا به امروز یک ریال نداده‌اند. بارها تماس گرفته‌ام. حتی گفتم فاکتورهای من را برگردانید، شاید بتوانم جای دیگری کاری انجام بدهم.»
او درباره پلاک ویژه معلولان می‌گوید: «قبلاً کسانی می‌توانستند این پلاک را بگیرند که دست هایشان سالم باشد و بتوانند رانندگی کنند. یا کسانی که معلولیت شدید داشتند و به خانواده تعلق می‌گرفت. حالا معلول‌های متوسط هم می‌توانند بگیرند.» او درباره معلول‌های متوسط هم می‌گوید: «یعنی کسانی که یک دست یا یک پا را ندارند.»
اینجا بود، زمین خوردم!
پیش از اینکه فرمان زندگی خود را در جاده‌های پر پیچ وخم به دست بگیرد مزون دوز ماهری بود: «از سال 70 تا 80.» یک دهه روی پا ایستادن به کمرش آسیب وارد کرد: «درد کمر دیگر اجازه نداد که خیاطی کنم.» به پزشک مراجعه می‌کند: «از همین امروز باید خیاطی را کنار بگذاری.» کار آرامش می‌کرد. خیاطی به او روحیه و جسارت می‌داد: «وقتی عصبانی می‌شدم، پشت چرخ می‌نشستم. حتی شده یک دستمال الکی می‌دوختم. صدای چرخ آرامم می‌کرد. به نظرم بزرگترین شکست آدم‌ها در زندگی بیکاریست.»
ماشینش را عوض می‌کند و راننده انجمن معلولان می‌شود: «روز اول که مددکاران خانم می‌خواستند سوار ماشین شوند را هیچ وقت از یاد نمی‌برم. می‌ترسیدند. با نگاه‌های سنگینی باهم پچ پچ می‌کردند. به آنها گفتم نترسید. فقط من آدرس‌ها را بلد نیستم.» کم کم اعتماد می‌کنند. طولانی‌ترین مسیری که تا الآن رانندگی کرده از تهران به اردبیل و برعکس بوده است: «یکی از بهترین خاطراتم زمانی بود که مادر گفت امسال نوروز با ماشین فرح به اردبیل می‌رویم.»
یک روز که از سوی انجمن معلولان به یک مراسم در توچال می‌رود به «علی ربیعی» وزیر کار برمی‌خورد و همانجا به زبان آذری از او گله می‌کند. گلایه او سنگی است که تاکسیرانی جلوی پایش انداخته است: «بعد از اینکه از انجمن معلولان بیرون آمدم، ماشین داشتم. اما نمی‌توانستم توی خیابان کار کنم برایم افت داشت. توی محله خودمان به تبلیغ یک آژانس بانوان که راننده می‌خواست برخوردم.» از همانجا زنگ می‌زند. مدیر آژانس با آغوش باز او را می‌پذیرد: «چون پسر خودش هم معلول بود. همان روز 60 هزار تومان کار کردم.» ده درصد درآمدش به آژانس می‌رسید: «دوسال کار کردم.» بعد از آن خودش «آژانس بانوان» می‌زند: «با خودم برای چهار راننده خانم شغل ایجاد شد.» به عنوان یک معلول موفق از سوی وزارت کار هم جایزه می‌گیرد. جایزه گرفتن همان و رسیدن خبر به اتحادیه تاکسیرانی همان!: «زنگ زدند گفتند خانم این محیطی که برای آژانس گرفته‌ای خیلی کوچک است(15متر بود. )باید 25 متر مربع باشد. اما من به اندازه وسعم این محیط را گرفته بودم اگر می‌توانستم بزرگتر می‌گرفتم.» طولی نمی‌کشد یک نامه از اتحادیه می‌رسد که یک هفته وقت دارید که آژانس را تعطیل کنید: «غرورم اجازه نداد که آنها مغازه‌ام را ببندند خودم آژانس را بستم. حالا هفته‌ای یک بار یا دو بار کسانی که مسافر همیشگی من هستند زنگ می‌زنند و من آنها را به مقصد می‌رسانم.» غرورش اجازه نمی‌دهد که در خیابان‌ها به دنبال مسافر بگردد. هرچند او چیزی نمی‌گوید اما بی‌شک سوارکردن هر مسافری هم برای او امن نیست. اتحادیه برایش شرط و شروط گذاشته است. شرط و شروطی که او از پس آنها برنمی آید: «می گویند باید بیایی «جنت آباد» مغازه بگیری. جایی که گرفته بودم به منزلم نزدیک بود. پولش را هم از دایی‌ام گرفته بودم. باسه میلیون پیش و ماهی 350 تومان به توافق رسیده بودیم. آیا اصلاً من می‌توانم با سه میلیون یک مغازه 30متری را در جنت آباد اجاره کنم؟»
اتحادیه تاکسیرانی شروط دیگری هم گذاشته است: «راننده‌های دیگر را هم خودشان برای آژانس معرفی می‌کنند.» او با‌وجود اینکه شرایط اخلاقی سفت و سختی برای انتخاب همکارانش گذاشته وتوانسته است برای سه زن دیگر اشتغالزایی بکند با وجود این می‌گوید: «با این شرایط هم کنار آمدم.  من بیچاره شدم تاآژانسم را معرفی کردم. یک میلیون و نیم تراکت تبلیغاتی پخش کردم.» نامه نگاری‌هایش درباره مشکلات پیش آمده به وزارت کار، بهزیستی، دفتر ریاست جمهوری و... تا به امروز جوابی نداشته تا آن‌طور که خودش می‌گوید: «اینجا بود که زمین خوردم.»