محسن  بوالحسنی
خبرنگار
از اولین‌باری که یکی از مهم‌ترین و جذاب‌ترین نمایشنامه‌هایش یعنی «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» را در یک جشنواره تئاتر دانشجویی روی صحنه برد سال‌ها می‌گذرد و اگر چه سال 74 این نمایش موفقیتی کسب نکرد اما نام علیرضا نادری، به‌عنوان یکی از نمایشنامه‌نویس‌ها و کارگردان‌های تئاتر ایران در ذهن و زبان خیلی‌ها ثبت و ضبط شد. نادری از همان اول هم جنگ را از زاویه‌ای علیحده می‌دید که این زاویه و چشم‌انداز از سطح نگاه و جهان‌بینی عمیق او به مقوله دفاع مقدس سرچشمه می‌گرفت و همین باعث می‌شد مخاطبان تئاتر به آثار او اقبال ویژه‌ای نشان بدهند و به عنوان مثال درباره «پچ‌پچه‌های پشت خط نبرد» پیش از این درباره این نمایشنامه گفته شد که چرا این اثر نمایشی را باید یکی از بهترین آثار تولید شده در حوزه نمایش دفاع مقدس دانست؛ نمایشنامه‌ای که بعدها اشکان خیل‌نژاد هم آن را روی صحنه برد و همچنان درخشید. علیرضا نادری البته با همین نمایش یک‌بار دیگر و این‌بار سال 80 در بیستمین جشنواره تئاتر فجر شرکت کرد و اگر چه بنابه‌دلایلی که گفتن‌اش در این مختصر نمی‌گنجد نه در بخش نمایشنامه‌نویسی و نه کارگردانی جایزه‌ای نگرفت اما فرهاد اصلانی به عنوان بازیگر برای ایفای نقش در این نمایش انتخاب شد. در پرونده کاری این نمایشنامه‌نویس و کارگردان که متأسفانه بعد از مرگ فرزندش، از اجرا و صحنه دور شد کارهای درخشان کم نیست. نادری، گزیده‌نویس بود اما عمیق و همین گزیده‌نویسی فرصت تأمل و تفکر را به او می‌داد و مجموعه همه‌ اینها آثاری را به تئاتر ایران تقدیم کرد که بارها و بارها مورد ستایش قرار گرفتند و اگر چه با کمی تأخیر و خاک‌خوردن، اما نمایشنامه‌شان هم منتشر شد و در دسترس علاقه‌مندان به تئاتر قرار گرفت. کسی مثل اکبر رادی یکی از تحسین‌کنندگان نادری بود و جایی درباره نمایش «سعادت لرزان مردمان تیره‌روز» این متن را با آثار آرتور میلری مقایسه کرده بود که جزو نویسندگان مورد علاقه نادری هم بود و خود نادری گفته بود: «باید بکوشیم تا نگرش آدم‌هایی مثل میلر را که نویسندگانی انسان دوست هستند در کارهای خود وارد کنیم. پس باید از خودمان بپرسیم مردم سرزمین ما، مشکلات آنها و بحران‌های جامعه‌مان واقعاً چقدر در آثارمان حضور دارند؟» او درباره همین ویژگی میلری آثارش به این نکته هم اشاره کرده بود که «فصل مشترک یا وجه تشابهی که می‌تواند بین آثار من و میلر وجود داشته باشد، این نکته است که من آنچه را که زندگی کرده‌ام نوشته‌ام. زندگی من در آثارم خیلی تجلی داشته و شاید نگاه تقریباً یکسان به شرایط اجتماعی نیز در این میان مطرح باشد.» از آثار جذاب و قابل توجه و تحسین نادری می‌شود به «چهار حکایت از چندین حکایت رحمان»، «کوکوی کبوتران حرم»، «77/6/31»، «سعادت لرزان مردمان تیره‌روز»، «این قصه را ایرانیان نبشته‌اند»، «شب سمور» و نوشتن فیلم‌نامه‌های «کیفر»، «پدرکشی» و مجموعه تلویزیونی «میوه ممنوعه» اشاره کرد. این روزها، و در هفته دفاع مقدس، جای این نمایشنامه‌نویس و کارگردان تئاتر آنچنان خالی‌ به نظر می‌رسد که آدم حیف‌اش می‌آید به رسم احترام و ادب به او و خاطره‌های بسیار درخشانی که برای اهل هنر ساخت نامی از او نیاورد و به احترام او کلاه از سر برندارد. تنها می‌ماند آرزویی که بی‌شک بازگشت دوباره او به صحنه است و نوشتن آثاری گرانسنگ، مثل آثار همیشه‌اش.

مریم سادات گوشه
خبرنگار
صبح دیروز نمایشگاه دستاوردهای دفاع مقدس و مقاومت همزمان با تهران در 8 استان کشور با حضور محمدباقر قالیباف، سردار باقری رئیس ستاد کل نیروهای مسلح و سایر مسئولان لشکری و کشوری در باغ موزه دفاع مقدس افتتاح شد. همچنین ۵۶ طرح کلان تحقیقاتی و مطالعاتی حوزه دفاع مقدس که بعد از ۱۳ سال کار، به اتمام رسیده است، رونمایی شد.
این نمایشگاه به «اقتدار 40» معروف است، که شامل دو بخش نمایشگاهی است که یک نمایشگاه به غرفه‌های دستگاه‌های دولتی اختصاص دارد و دیگری به نیروهای مسلح.
محمدرضا سوقندی مشاور امور ایثارگران وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در پاسخ به اینکه نمایشگاه امسال چه فرقی با سال‌های گذشته داشته است، می‌گوید: «یکی از مهمترین افتخاراتی که بخش‌های مختلف جمهوری اسلامی داشته است، پیوند دولت و ملت بوده است. در هزاره سوم دولت به معنای سابق وجود ندارد. این دولت، ملت است که نظام‌ها و حاکمیت‌ها را اداره می‌کند. اگر بخواهیم بعد از انقلاب اسلامی مدلی از این اندیشه‌ای که دانشمندان علوم سیاسی ارائه کرده‌اند معرفی کنیم، دوران دفاع مقدس است. این دوران اجرای مدل دولت ملت است. وقتی به مؤلفه‌های شکل‌گیری فرهنگ دفاع مقدس که همان فرهنگ جهاد و مقاومت و ایثار و شهادت است نگاه کنیم، نمی‌توانیم دولت و ملت را تفکیک کنیم بلکه همه را یک مجموعه می‌بینیم و در هرجا که با این مدل و سبک و الگو ورود پیدا کردیم، پیروز قطعی بودیم و هرجا از این مدل فاصله گرفتیم دچار آسیب شدیم. ما باید مدل مدیریتی و حکومتی و حکمرانی دوران دفاع مقدس را بازخوانی و بازنمایی و بازتولید کنیم.»
او در ادامه در مورد نام نمایشگاه و آثارش توضیح داد: «از آنجایی که امسال چهلمین سالگرد دفاع مقدس است این نمایشگاه هم با همین نام نامگذاری شده است و نامش دستاوردهای چهل ساله دفاع مقدس است. اقتدار چهل ساله ملت ایران به صورت کلی در دو بخش طراحی شده است و بر اساس دستورالعمل ستاد کل نیروهای مسلح، ستاد مرکزی، کمیته‌های مختلفی شکل گرفته است. یکی حضور بخش نظامی و نیروهای مسلح است در نمایشگاه و در آنجا هم نیروهای مسلح بازتاب‌دهنده حضور ملت ایران هستند. بخش دیگری از نمایشگاه هم بخش دولتی است. وزارتخانه‌های مختلف در بخش‌های فرهنگی، اجتماعی، آموزشی، علمی و دانش بنیان و مخصوصاً دستگاه‌هایی که در حوزه ترویج فرهنگ ایثار و مقاومت و جهاد فعالیت کردند در این نمایشگاه حضور دارند.»
سوقندی با اشاره به شرایط کرونا در مورد نحوه برگزاری نمایشگاه تصریح کرد: «این نمایشگاه با توجه به شرایط بحث کرونا مخاطب محور نیست. تفاوتش با بقیه نمایشگاه‌ها برپایی آن است که بایستی با مدد رسانه آنچه را که به عنوان بخشی از دستاوردهای دفاع مقدس در این فضا مهیا شده در هفته دفاع مقدس به خانه‌های مردم برد. از این جهت نقش مطبوعات و رسانه‌ها برای انعکاس آن اساسی است.»
او در پاسخ به اینکه اکنون نمایشگاه برای عموم مردم باز هست؟ افزود: «نمایشگاه باز هست اما به این سمت نرفته که عموم مردم بیایند بلکه نمایشگاه به سمت عموم مردم رفته است. آنچه  مهم است سلامت مردم است.»
مشاور امور ایثارگران وزیر ارشاد در ادامه در خصوص اینکه آیا برنامه‌ها به صورت آنلاین پخش می‌شود؟ تصریح کرد: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ستاد مستقلی داشت و ستاد از اردیبهشت ماه در وزارتخاته تشکیل شد و ما بیش از 250 برنامه اصلی تا پایان سال با مشارکت همه بخش‌ها پیش‌بینی کردیم و البته این برنامه‌ها مختص تهران است و استان‌ها به صورت مستقل مشارکت دارند. اکنون ادارات کل وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی غرفه دارند و ما در وزارت فرهنگ سعی کردیم همه باشند. در این نمایشگاه هم تمام نمایندگان سازمان‌ها و معاونت‌ها به صورت غرفه‌های مجزا حضور دارند.»
او در ادامه تصریح کرد: «دفاع مقدس تجلی وحدت بین همه بخش‌هاست. حضور همه بخش‌ها وحدت همه ارکان وزارتخانه را می‌رساند. از طرفی بخش رسانه‌ای نمایشگاه هم پررنگ است.50 درصد نمایشگاه به رسانه اختصاص دارد و رسانه‌ها غرفه دارند.»
سوقندی در ادامه در مورد نشست‌های برگزار شده در این نمایشگاه ادامه داد: «نشست‌هایی تحت عنوان نشست‌های فرهنگی، هنری و رسانه‌ای در حوزه کتاب، نقد و ادبیات دفاع مقدس و فرهنگ حماسه و ایثار داریم. بیش از 20 نشست در خانه کتاب و موزه برگزار شده و انعکاسش در فضای مجازی مخاطبان بسیاری داشته است. در این شرایط کرونایی این کار را درفضای مجازی انجام دادیم. بسیاری از طرح‌ها در باغ موزه دفاع مقدس به صورت مجازی است.»
او با اشاره به طرح سه‌شنبه‌های گفت‌و‌گو با خانواده‌های شهدا که به صورت مجازی برگزار می‌شود، تصریح کرد: «بسیاری از مجموعه‌های تولیدی ما مثل سه‌شنبه‌های گفت‌و‌گو به صورت مجازی است. مثلاً نقش بانوان در دفاع مقدس به صورت مجازی تولید شده است و مجموعه‌های فرهنگی هنری و رسانه‌ای به صورت مجازی در حوزه تجسمی، فیلم، تئاتر و نمایش و بخش‌های مختلف تولید و پخش می‌شود. یکی از فعالیت‌های دیگر هم اجرای نمایش زنده است که به صورت آنلاین هم پخش می‌شود.»
سوقندی در پاسخ به اینکه برگزاری نمایشگاه‌های دفاع مقدس چقدر توانسته در انتقال مفاهیم دفاع مقدس به نسل جوان مؤثر باشد، افزود: «یکی از اشکالاتمان در انتقال مفاهیم جنگ به نسل جدید نگاه بخشی و در بعضی جاها هم مقیاس‌های کوچک مدیریتی بوده است. دفاع مقدس یک منظومه معرفتی و یک کلان برنامه است.»
مشاور امور ایثارگران وزیر در ادامه خاطرنشان کرد: «عده‌ای آمده‌اند در عرصه تبلیغات به گونه‌ای وانمود کرده‌اند، که دفاع مقدس ما یک جنگ نظامی است و این را در نمایشگاه‌ها هم تبلیغ کرده‌اند. ما باید رویکردمان جامع باشد و آن بخش‌هایی که نیاز است به آن بیشتر پرداخته شود، دستاوردهای اجتماعی و تقویت هویت ملی، روح حماسه و فداکاری، پررنگ شدن نقش مردم و.. است که باید بیشتر مورد توجه قرار بگیرد. وقتی به این مقوله نگاه کنیم باید سراغ مردم برویم. به سراغ زنان، مادران، خانواده‌ها، دانش‌آموزان، عشایر و اقشار مختلف برویم.»
او ادامه داد: «در دفاع مقدس هم ارتش نقش داشت هم سپاه، بسیج و عشایر نیز نقش داشتند. بنابر این نباید نگاه بخشی داشته باشیم. البته همه اینها سهم‌شان یکسان نیست. مأموریت داشته‌اند. اصلاً قرارهم نبوده سهم‌شان یکسان باشد. ما نباید نگاه بخشی به یک حوزه از نیروهای مسلح داشته باشیم. اگر پیام‌های امام را ببینید همین است. بایستی معارف جنگ را از سرچشمه‌های آن گرفت. امروز جریان تحریف که سالیان قبل هم بوده و اکنون هم هست، در صدد هستند دفاع مقدس را آنگونه که نیست و نبوده روایت کنند. ما برای اینکه روایت واقعی و حقیقی داشته باشیم، آنچه که هست و بوده را باید روایت کنیم.باید به سراغ حاملان اصلی آن برویم. یکی از آنهایی که مقام معظم رهبری هم به آن اشاره کرده‌اند این است که دفاع مقدس را از دیدگاه امام روایت کنیم و با ادبیات امام دفاع مقدس را بشناسیم. یکی از مؤلفه‌های شناخت از منظر امام این است که امام وقتی در دفاع مقدس، پیام می‌دادند و تشکر می‌کردند نام تمام نیروهای مسلح را می‌آوردند. ارتش، سپاه، شهرداری، شهربانی کمیته، ژاندارمری، عشایر و نیروهای مردمی این نگاه امام بود.» او در پاسخ به اینکه اسناد جنگ و انقلاب یکپارچه نیست آیا تصمیمی برای گردآوری این اسناد دارند، افزود: «نیروهای مسلح اعم از سپاه، ارتش و بسیج و نیز بنیاد حفظ آثار و ارزش‌های دفاع مقدس و سایر نهادهای مرتبط هریک اسناد مربوط به خود را حفظ و نگهداری می‌کنند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز از هر نوع کتاب یا فیلم یا عکسی که در حوزه دفاع مقدس منتشر می‌شود، حمایت می‌کند. فرقی نمی‌کند بخش خصوصی یا مردمی بخواهد منتشر کند، آن را منتشر می‌کند.»
سوقندی در ادامه تصریح کرد: «وزارت ارشاد چه در انتشار اسناد و چه در ایجاد کتابخانه‌های تخصصی و چه درانتشار مستندهای فیلم و عکس از آنها حمایت کرده است. اسناد فقط کتاب نیست بلکه بخشی تصویری هستند و بخشی هم فیلم هستند که باید بازتولید شوند. مجموعه وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی وظایفی دارد و یکی از کارهای مهمی که انجام داده و مقام معظم رهبری هم در 4/7/97 تأکید کرده‌اند بحث نهضت ترجمه است. یعنی کتاب‌های خوب و فیلم‌های خوب حوزه دفاع مقدس ترجمه شوند تا بتوانیم به دنیا هم عرضه کنیم. ما این مسأله را پیگیر هستیم تا در سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و هم در معاونت امور هنری و سازمان سینمایی و معاونت امور فرهنگی این کار صورت بگیرد. ادبیات نمایشی خوب و هم فیلمنامه‌های خوب تولید شود و هم آثار خوبی که قبلاً تولید شده است به زبان‌های دنیا ترجمه شود و این کار باید به نهضت ترجمه منجر شود.»
گفتنی است این نمایشگاه از دوم تا نهم مهرماه و از ساعت ۹ تا ۱۶ در باغ موزه دفاع مقدس پذیرای علاقه‌مندان است.

برش
باید فرهنگ‌ها را بشناسیم

همه اقوام و مذاهب شهید دارند. ما هم شهدای شیعه داریم و هم اهل تسنن و هم از قومیت‌های مختلف؛ نمی‌توانیم قوم، ملت یا مذهبی پیدا کنیم که در دفاع مقدس نقش نداشته باشد. انتقال این فرهنگ بسیار مهم  است و باید بر اساس واقعیت‌ها به نسل جدید منتقل کنند. فرهنگ دفاع مقدس مثل فرهنگ عاشوراست. همان‌طور که فرهنگ عاشورا متعلق به همه است، فرهنگ دفاع مقدس هم متعلق به همه است.