توپ تخریب در زمین آلودگی هوا

منتقدان وضعیت مرمت مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله اعتقاد دارند مرمتگران با بناهای صفوی مثل ساختمان‌های امروزی برخورد کردند و استفاده از مصالح نامناسب به اعواج و ایجاد چروک روی گنبد مسجد امام و دو رنگ شدن مسجد شیخ لطف‌الله منجر شده است اما میراث فرهنگی اصفهان اعتقاد دارد سنگینی وزن داربست‌ها به اعواج‌های این گنبد 400 ساله منجر شده و آلودگی‌های محیط‌‌زیست، گنبد شیخ لطف‌الله را دو رنگ کرده است. کارشناسانی چون سید محمد بهشتی رئیس سابق میراث فرهنگی احتمال می‌دهند این مرمت به خروج میدان نقش جهان از فهرست یونسکو منجر شود.

​​​​​​​زهره توکلی
خبرنگار

منتقدان وضعیت مرمت مسجد امام و مسجد شیخ لطف‌الله اعتقاد دارند مرمتگران با بناهای صفوی مثل ساختمان امروزی برخورد کردند و استفاده از مصالح نامناسب به اعواج و ایجاد چروک روی گنبد مسجد امام و دو رنگ شدن مسجد شیخ لطف‌الله منجر شده است اما میراث فرهنگی اصفهان اعتقاد دارد سنگینی وزن داربست‌ها به اعواج‌های این گنبد 400 ساله منجر شد و آلودگی‌ها محیط‌‌زیست گنبد شیخ لطف‌الله را دو رنگ کرد. کارشناسانی چون سید محمد بهشتی رئیس سابق میراث فرهنگی احتمال می‌دهند این مرمت به خروج میدان نقش جهان از فهرست یونسکو منجر شود.
پیش از این نیز دو رنگ شدن مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان موجب واکنش دوستداران میراث فرهنگی شد و حالا وضعیت نابسامان گنبد مسجد امام که قدمت آن به دوره صفوی برمی‌گردد و در فهرست میراث جهانی یونسکو نیز به ثبت رسیده، مورد اعتراض فعالان میراث فرهنگی کشور قرار گرفته است.
علیرضا جعفری‌زند، کارشناس رسمی دادگستری در ابنیه و آثار تاریخی کشور که قبل از این نیز ناظر مرمت گنبد مسجد شیخ لطف‌الله اصفهان بوده اما آن‌طور که خود می‌گوید به‌دلیل شیوه نادرست مرمت گنبد این مسجد، نظارت بر آن را رها کرده است، درباره وضعیت پیش آمده برای گنبد مسجد امام اصفهان گفت: وقتی اثری جهانی و متعلق به جهان است پس باید برای مرمت آن از تمامی امکانات جهانی استفاده شود. هنوز برای مرمت آثار تاریخی و جهانی خود، کاشی‌کار سنتی می‌آوریم و بدون آسیب‌شناسی و مطالعه پس‌زمینه، کار را شروع می‌کنیم و این چنین است که پس از مرمت فاجعه به بار می‌آید.
وی افزود: برای مرمت گنبدی با این قدمت باید ابتدا مشکلات آن نظیر اختلاف سطوح رفع و سپس مرمت آغاز شود. به هر حال گنبدی با قدمت 400 سال در طول زمان دچار نشست و... شده است بنابراین نمی‌توان آن را به‌ صورت سطحی معالجه و مرمت کرد.
این کارشناس مرمت و باستان‌شناس گفت: در ایتالیا نیز که از قرن 18 تئوریسین مرمت محسوب می‌شوند، وقتی درصدد مرمت آثار شهر رم برآمدند، ابتدا از تجربیات دنیا استفاده کردند تا ارزان‌ترین، مقرون به صرفه‌ترین و بی‌عیب‌ترین راه را انتخاب کنند، ما هم باید همین کار را کنیم.
عضو هیأت علمی دانشگاه آزاد اسلامی افزود: مسجد امام قبل از مرمت دچار اشکالاتی بود که درست رفع نشده بود. باید نخست زیرسازی‌هایی انجام می‌شد اما مرمت بدون این زیرسازی‌ها آغاز شد و روی پوسته، کاشی سوار کردند و همین موضوع باعث نشست و چروک شدن آن شد.
وی در توضیح اینکه چه پاسخی برای این سؤال وجود دارد که این گنبدها توسط کاشی‌کارهای سنتی بنا شده است پس چرا نمی‌توان از همین کاشی‌کارهای سنتی برای مرمت استفاده کرد، گفت: آیا می‌توان گفت معماران عصر ما همان تجربه معماران دوره صفویه را دارند؟ معمارانی که با هیچ امکاناتی در آن دوره، گنبد 51متری را بالا برده‌اند. پس علم مرمت، علم روز است و باید به‌روزرسانی شود.
جعفری‌زند افزود: در گذشته با روش‌های سنتی کاشی درست می‌کردند ولی ما امروز می‌خواهیم از کاشی‌هایی استفاده کنیم که از رنگ‌های آماده و جوهر ساخته شده‌اند در صورتی که توانایی راه‌اندازی کوره‌های قدیمی را هم داریم. حتی اگر سطوح گنبد هیچ مشکلی هم نداشته باشد استفاده از کاشی نامرغوب موجب تغییر رنگ و خراب شدن آنها در چند سال آینده خواهد شد.
مدیرکل میراث‌ فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان نیز از پیگیری مجدانه در خصوص بازنگری مقطعی در خصوص مرمت بخش‌های مختلف گنبد عظیم مسجد امام(ره) اصفهان همزمان با بازگشایی تدریجی داربست‌های پیرامون آن خبر داد و به «ایران» گفت: مسجد امام(ره) دارای قدمتی 400 ساله است و گنبد آن بزرگ‌ترین گنبد کاشی‌کاری شده جهان محسوب می‌شود. از آنجا که عمر کاشی‌ها بین 25 تا 30 سال است لذا طی 400 سال، این گنبد 10 تا 15 بار مرمت شده است.
علیرضا ایزدی با اشاره به اینکه این کاشی‌ها بیشتر جنبه تزئینی دارند، افزود: عمر کاشی‌ها با قرار گرفتن در فضای آزاد کاهش می‌یابد بویژه اینکه طی این سال‌ها با مشکل آلودگی هوا نیز مواجه بوده‌ایم.
وی گفت: بی‌توجهی‌ها در دوره قاجار به بناهای تاریخی که این مسجد نیز یکی از آنها بوده است، موجب شده بود بخش‌هایی از این کاشی‌ها بریزد و گزارش‌ها نشان می‌دهد که متأسفانه دیگر هیچ کاشی دوره صفوی روی این گنبد باقی نمانده‌ است.
ایزدی افزود: در اوایل دهه 80 از 16ترک یا بخش گنبد این مسجد، 13ترک مرمت شد اما با انتخاب اصفهان به‌عنوان «دومین پایتخت فرهنگی جهان اسلام» بعد از شهر مکه و برای اجرای برنامه‌های مختلف، گفته شد داربست‌ها باید جمع‌آوری شود لذا مرمت 3ترک در ضلع جنوبغربی این گنبد باقی ماند.
وی ادامه داد: سال 89 گزارش‌هایی مبنی بر طبله کردن 3ترک گنبد و ریزش کاشی‌ها منتشر شد چراکه در معماری سنتی برای اتصال کاشی‌ها به بدنه گنبد از گچ و آهک استفاده می‌شد. به همین علت گچ از بدنه گنبد جدا شده و کاشی‌ها ریزش و آن قسمت از گنبد طبله کرد.
ایزدی با اشاره به اینکه فقط ارتفاع گنبد به اندازه ساختمان 11 تا 12 طبقه است، گفت: در سال 1390 بار دیگر داربست زده شد و چون مرمت 13ترک دیگر نیز ایراداتی داشت، مرمت این گنبد دوباره از اول شروع شد.
وی با اعلام اینکه در این گنبد عظیم 500هزار قطعه کاشی به کار رفته است، افزود: با توجه به کمبود بودجه میراث فرهنگی و حساسیت‌هایی که مرمت داشت، ترمیم این گنبد 11سال طول کشید. امسال در هفته میراث فرهنگی مرمت به پایان رسید و مرمتگران، ترک به ترک این داربست‌ها را باز کردند.
این مسئول با بیان اینکه برای مرمت گنبد، یک هزار و 100مترمربع داربست زده شد و طولانی شدن آن نیز موجب آسیب‌هایی به گنبد شده چون سنگینی این داربست‌ها طی این سال‌ها روی گنبد بوده است، تصریح کرد: زمانی که داربست‌های بخش یا ترک 15 و 16 را باز کردند مشخص شد در رأس این 2ترک، ناهمواری و خمیدگی ایجاد شده است و این مشکل نیز به گونه‌ای بود که تا داربست‌ها باز نمی‌شد مشخص نبود، چون دیده نمی‌شد.
وی گفت: عکسی که در فضای مجازی گذاشته شده با عکس‌های اصلی که به تازگی از گنبد گرفته شده، متفاوت است و با توجه به اینکه این گنبد قابل پنهان کردن نیست می‌توان عکس را با واقعیت مقایسه و ناهمخوانی را مشاهده کرد. البته مرمتگران هنوز کارگاه مرمتی را تحویل نداده‌اند و موظف هستند مشکلات گنبد را رفع کنند.
ایزدی درباره تغییر رنگ گنبد نیز گفت: معمولاً برای اینکه باران و برف روی گنبد جذب نشود، روغن کوهان شتر را می‌مالند که 3 تا 5سال اثر مطلوب دارد. پس از پایان مرمت‌ها، روغن به گنبد مالیده شد اما با توجه به تغییر اقلیم و وزش طوفان گرد و غباری که طی چند هفته متوالی در استان داشتیم، این گرد وغبار با نشستن روی روغن‌ها، موجب تغییر رنگ و کدر شدن گنبد شد که این نیز اصلاح خواهد شد. وی گفت: آنچه امروز درباره گنبد امام اتفاق افتاده خطای انسانی است، گرچه از مرمتگران پیشکسوت و باسابقه بهره گرفته شده است و نباید اتفاق می‌افتاد اما این مشکلات توسط مرمتگران پذیرفته شده و قرار است رفع شود. آنچه در فضای مجازی منتشر شده تنها بخشی از واقعیت است و باید مسائل را در مباحث تخصصی همه جانبه نگریست.
ایزدی درباره استفاده معماری سنتی به همراه علم روز نیز گفت: بیشتر افرادی که در میراث فرهنگی فعالیت می‌کنند، جزو پیشکسوتان و با تحصیلات دانشگاهی هستند لذا روی فعالیت‌ها نظارت علمی هم می‌شود.
وی در خصوص آسیب‌هایی که داربست‌ها به گنبد وارد کرده نیز افزود: به طور حتم 11سال قبل، تکنولوژی‌ها و امکانات نبوده است، در غیر این صورت از داربست‌های سبک‌تر استفاده می‌شد چراکه وزن هر یک از لوله‌های داربست 6 کیلوگرم بوده است.
ایزدی گفت: با توجه به عظمت طرح مرمت و گذشت بیش از 11سال از آن، هیچ‌گاه خود را از نظرات ارزشمند صاحب‌نظران، پیشکسوتان و دوستداران میراث‌ فرهنگی بی‌نیاز نمی‌دانیم، لذا از تمامی همکارانم خواسته‌ام بویژه در طرح‌های مرمتی سال جدید نظرات تمامی پیشکسوتان و صاحبنظران را در دستور کار خود قرار دهند. از تمامی دغدغه‌های آنها صمیمانه استقبال می‌کنیم.