مرتضی عبدالحسینی
خبرنگار
ایران با 15کشور مرز‌های آبی و خاکی دارد و از طرفی، در سوق الجیشی ترین نقطه منطقه می‌تواند شرق و غرب دنیا را به هم متصل کند. براساس آخرین آمار‌ها در 10 ماهه سال 1400 در حدود 9 میلیون تن (7 و نیم میلیون تن جاده‌ای و یک و نیم میلیون تن ریلی) ترانزیت داشته‌ایم که می‌توان از درآمدزایی یک میلیارد دلاری در همین مدت صحبت کرد. این در حالی است که در صورت احیا و ایجاد کریدورهای داخلی و پیوستن به جاده نوین ابریشم «یک کمربند و یک راه» چین، می‌توان برای ظرفیت 80 میلیون تنی و درآمدی 8 میلیارد دلاری چرتکه انداخت. بر اساس آمار‌ها افت 160 درصدی ترانزیت در کشور در سال 99 در مقایسه با سال 93 یعنی فرصت‌های زیادی در طول این سال‌ها از دست داده‌ایم و با وجود تحرک رقبای منطقه‌ای در ایجاد راه‌ها و کمربند‌های جاده‌ای و دریایی باید به فکر سیاست‌ها و قراردادهای جدید باشیم.
رتبه 155 ایران در خطوط جاده‌ای و 79 در ریلی
روزنامه نگار و توریست آلمانی بعد از سفر به ایران در سال گذشته در صفحه شخصی خود در مورد سفرش چنین می‌نویسد: «در ایران سه روش اصلی حمل و نقل؛ جاده‌ای، ریلی و هوایی وجود دارد و از حمل‌ونقل دریایی خبری نیست. حمل‌ونقل ریلی که گستردگی چندانی ندارد و از آن طرف خطوط هوایی نیز بسیار گران است و فقط حمل‌ونقل جاده‌ای می ماند. حمل‌ونقل جاده‌ای که از طریق اتوبوس و تاکسی‌ها در ایران انجام می‌شود نیز با وجود زیبایی‌های که در مسیر‌ها وجود دارد، به‌دلیل کیفیت پایین زیر ساخت‌های جاده‌ای و... از امنیت جالبی برخوردار نیست. نکته قابل تأمل اینکه شما برای رزرو بلیت های حمل و نقل در ایران با سایت‌های فارسی رو‌به‌رو هستید و چاره‌ای ندارید که از کسی برای این کار کمک بگیرید.» روی صحبت این گزارش نه صنعت توریسم است و نه ناوگان عمومی کشور بلکه آنچه که مقصود ماست، صنعت مغفول مانده «ترانزیت کالا» و درآمد مهجور مانده آن است. این یادداشت توریست آلمانی بخوبی نشان می دهد که حتی یک توریست معمولی هم متوجه عدم توسعه زیر ساخت‌های حمل‌ونقل چه در رشته باری و چه انسانی شده و حتی در مورد انگلیسی نبودن سایت‌های رزرو بلیت هم هشدار می‌دهد. شما همین وضعیت در حمل‌ونقل انسان را به کالا در کشور تعمیم دهید که با وجود همه توسعه‌ها در «ترانزیت کالا»، همچنان در این ورطه عقب‌تر از آنچه که باید باشیم، هستیم. ایران از نظر طول شبکه ریلی با 1/0 متر به ازای هر نفردر رتبه 79 جهان قرار دارد. در مجموع طول شبکه ریلی 12525 کیلومتر برآورد می‌شود. شبکه راه‌ها و بزرگراه‌ها (جاده ای) نیز در مجموع 224 هزار کیلومتر بوده که سرانه آن به ازای هر نفر چیزی در حدود 7/2 متر می‌شود. این امر ایران را در رتبه 155 جهان قرار داده است. بنابراین مشخص است که برای ترانزیت کالا در ایران شبکه خطوط ریلی و جاده‌ای که مهم‌ترین شبکه‌های حمل‌ونقل کشور هستند از مسیر‌های نامناسب و طولانی برخوردارند.
3 مزیت ایران در ترانزیت کالا
ضعف در خطوط ریلی و جاده‌ای در حالی است که کشور ما مناسب‌ترین راه برای ارتباط کشور‌های حوزه اقیانوس هند با آسیای میانه و اروپا بوده و می‌تواند به‌عنوان پلی ترانزیت و واسط تجاری کشور‌های مذکور باشد. در جنوب ایران، خلیج فارس وجود دارد که کشورهای عمده تولیدکننده نفت جهان در این منطقه‌اند و گلوگاه انرژی جهان محسوب می‌شود. از آن طرف دریای خزر نیز به‌عنوان پلی با روسیه، قزاقستان، ترکمنستان وجمهوری آذربایجان عمل می‌کند و می‌تواند نقش بسزایی در تجارت بین این کشورها داشته باشد. ایران همچنین از غرب و شرق با کشورهای عراق، ترکیه، پاکستان و افغانستان همسایه است و در مجموع می‌توان گفت از طریق مرزهای دریایی و زمینی به 15 کشور متصل هستیم و به نوبه خود می‌توانیم به‌عنوان رابط بین این کشورها (در خود و با سایر مناطق جهان) برای ترانزیت کالا عمل کنیم. عبور کالا‌های ترانزیتی از داخل کشور، نه تنها از لحاظ اقتصادی درآمدزایی به‌دنبال خواهد داشت، بلکه اشتغال را توسعه داده (بر اساس مطالعات پژوهشی ترانزیت کالا از کشور ظرفیت ایجاد یک میلیون شغل مستقیم و غیرمستقیم دارد) و اعتبار سیاسی کشور را افزون‌تر خواهد کرد. به طور کلی مزیت‌های ترانزیت از خاک ایران در این 3 مورد است؛ 1. ایران در مسیر کریدور شمال به جنوب است و در نتیجه بین روسیه، کشورهای اروپای شرقی، مرکزی و شمالی، آسیای میانه و قفقاز از یک طرف و کشورهای جنوب، جنوب شرق و شرق آسیا و کشورهای اقیانوس آرام و خلیج فارس از سوی دیگر ارتباط ایجاد می‌کند. بنادر شهید رجایی، امیرآباد و بندر انزلی در کریدور ترانزیتی شمال به جنوب جایگاه ویژه‌ای دارند، 2. ارتباط ترانزیتی بین افغانستان و آسیای میانه از طریق مسیر ترانزیتی شرق کشور (کریدور چابهار - میلک) مسیر جذابی است که می‌تواند چابهار را به قطب ترانزیتی تبدیل کند. در حال حاضر این مسیر ممکن است قافیه را به سرمایه‌گذاری چینی‌ها در بند گوادر و احداث کریدور چین - پاکستان ببازد و 3. ایران در مرکز جغرافیایی کشورهای عضو اکو (سازمان همکاری‌های اقتصادی اکو) قرار دارد و این فرصت خوبی است که هم در برقراری روابط تجاری و اقتصادی بین کشورهای عضو اکو و هم در تجارت کالاهای صادراتی و وارداتی کشورهای عضو، نقش فعالی داشته باشد.
 کاهش 160 درصدی ترانزیت در 8 سال
ایران با اینکه با 15 کشور همسایه بوده و پس از روسیه و چین بیشترین همسایه را دارد، اما با این موقعیت سوق‌الجیشی، منافعی که باید از ترانزیت نصیبمان شود بسیار اندک است. بیش از 20 هزار کیلومتر راه ترانزیتی در کشور داریم که به اذعان تحقیقات و گفته‌های مختلف مسئولان توانایی ترانزیت 25 میلیون تن کالا را دارند اما در سال 99 تنها 25 درصد (در حدود 3/5 میلیون تن) از این ظرفیت استفاده شده است. این در حالی است که وزیر اسبق راه بر اساس مطالعات وزارت راه و شهرسازی، ظرفیت ترانزیت کشور را در صورت ایجاد کریدور‌های جدید بیش از 50 میلیون تن اعلام کرده است. با همه اینها اما بررسی عملکرد ترانزیت کشور نشان می‌دهد که ترانزیت کالا از مسیر‌های جاده‌ای و ریلی در اواخر دهه هشتاد جهش مناسبی داشته و این جهش تا سال 94 نیز حفظ شده اما پس از آن با کاهش مستمر ترانزیت کالا تا پایان سال 99 رو به رو بوده ایم. عملکرد ترانزیتی کشور در بخش‌های ریلی و جادهای طی9 سال (1400-1392) در بهترین حالت، تنها یک‌بار و آن هم در سال 93 به مرز 13 میلیون تن رسیده است که با ظرفیت‌‌های بالقوه کشور فاصله‌‌ای چشمگیر دارد. تقریباً عمده این میزان بار نیز سهم بخش جاده‌‌ای کشور بوده (حدود 90 درصد) و بخش ریلی تقریباً سهم چندانی در عملکرد ترانزیتی نداشته است (به طور تقریبی 10 درصد). بد‌ترین عملکرد نیز در سال 99 رقم خورده است که در مجموع خطوط ریلی و جاده‌ای تنها 5 میلیون و300 هزار تن کالا ترانزیت شده که حاکی از افت 40 درصدی در قیاس با سال 98 و کاهش 160 درصدی در مقایسه با سال 93 است.هر چند آمار اعلام شده از عملکرد ترانزیت کشور در 10 ماهه ابتدایی 1400 امیدوارکننده است و نشان می‌دهد در این 10 ماه در مقایسه با 12 ماه سال 99 بیش از 80 درصد رشد داشته و به رقم 9 میلیون تن کالا (5/7 میلیون تن ترانزیت جاده‌ای و 5/1 میلیون تن ترانزیت ریلی) رسیده اما همچنان دو چالش اساسی وجود دارد که باید به حال آنها فکری شود. 1. سهم ترانزیت ریلی در کشور پایین است و با وجود در دست بودن طرح‌های سرخس و... این رقم باید افزایش پیدا کند و 2. طرح‌های رقبا خوب پیش می‌رود باید مراقب باشیم جا نمانیم. کریدور ترکیه و افغانستان و... رقبایی برای دور زدن خاک ایران‌اند که ممکن است موهبت ترانزیت را از کشور قطع کند.
درآمد 8 میلیارد دلاری
تاکنون مطالعه‌‌ای کلان‌‌نگر حتی در اسناد مطالعات آمایش سرزمین در این‌خصوص انجام نشده است که در آن برآورد ظرفیت ترانزیتی ایران براساس مزیت رقابتی کریدورهای داخلی به ازای برخی سناریوهای محتمل در آینده منطقه محاسبه شده باشد. اما به طور کلی سه چالش، ترانزیت کشور را تهدید می کند.1. عمر بالای ناوگان، 2. کمبود خطوط ریلی در کشور و 3. فعالیت رقبای ایران مانند ترکیه، عراق، جمهوری آذربایجان و افغانستان در احداث راه‌ها و کریدور‌های جدید. بر اساس آخرین اطلاعات در همین روز‌های اخیر امارات از احداث کریدور با عراق خبر داده و افغانستان، ارمنستان و پاکستان قرارداد خط ریلی مزار - کابل - پشاور را امضا کرده‌اند، ترکیه هم از این قافله‌ها عقب نمانده است. در مورد این سه چالش به‌صورت همزمان باید فعال باشیم و به طور اهم‌تر به فکر ایجاد و توسعه کریدور شمال به جنوب، کریدور شرق به غرب و... باشیم. اگر رؤیای ساخت این کریدور‌ها محقق شود می‌توان به درآمد 8 میلیارد دلاری (80 میلیون تن ترانزیت) دست پیدا کرد.

انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی از برآورد دستیابی به ترانزیت ریلی ۱ میلیون و ۹۱۴ هزار تن بار تا پایان سال‌جاری خبر داد.
انجمن صنفی شرکت‌های حمل‌ونقل ریلی در گزارشی درباره ترانزیت ریلی بار طی سال‌های ۱۳۷۴ تا ۱۴۰۰ اعلام کرد: از سال ۱۳۷۴ که آمار ترانزیت ریلی موجود است، ۱۵۷ هزار و ۱۸۹ تن کالا از شبکه ریلی ایران ترانزیت شده است. همچنین از سال ۱۳۸۲ تا ۱۳۸۹ میزان تناژ باری که از ریل ایران ترانزیت شده، بالای ۱ میلیون تن بود اما در فاصله سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹3 این شاخص به زیر ۱ میلیون تن برمی‌گردد؛ اما روند صعودی ترانزیت ریلی بار و ارتقای آن به بالای ۱ میلیون تن، بار دیگر از سال ۱۳۹۴ آغاز شده و تا سال ۱۳۹۷ در بالای ۱.۵ میلیون تن باقی می‌ماند. اگرچه در سال‌های ۱۳۹۸ و ۱۳۹۹ با افت شدید ترانزیت ریلی مواجه بودیم، اما در سال‌جاری تا پایان بهمن ماه ۱ میلیون و ۷۵۴ هزار تن بار از شبکه ریلی ایران ترانزیت شد و برآورد شده که تا پایان امسال این شاخص به ۱ میلیون و ۹۱۴ هزار و ۵۱۸ تن برسد. هر چند که سهم بار نفتی از کالاهای ترانزیت شده از شبکه ریلی کشورمان بسیار پایین و کمتر از ۵۰ هزار تن بوده است؛ این در حالی است که در سال ۱۳۸۵ میزان ترانزیت ریلی نفتی با ۸۱۷ هزار تن حتی از ترانزیت کالاهای غیر نفتی هم بیشتر شده بود. لازم به ذکر است که حدود ۹۰ درصد از بار ترانزیت ریلی امسال، «گوگرد حمل شده از مبدأ سرخس به مقصد بندرعباس» است.

در فاصله چند ماه تا آغاز جام جهانی ۲۰۲۲ قطر، به نظر می‌رسد ظرفیت‌های اقتصادی برگزاری این مسابقات بزرگ در نزدیکی ایران برای بسیاری از شرکت‌های ایرانی موقعیتی مهم محسوب می‌شود.
علی حسینی، رئیس کمیسیون حمل‌ونقل اتاق بازرگانی در این رابطه گفت:ایران از نظر موقعیت جغرافیایی، فاصله بسیار کوتاهی با قطر دارد و می‌تواند با استفاده از این مزیت در تأمین نیازهای این کشور در دوران برگزاری بازی‌های جام‌جهانی ۲۰۲۲ که حدود یک ماه به طول می‌انجامد، اقدام کند. این فعال اقتصادی مذاکره با مقامات قطری درباره امکان حضور لنچ‌های ایرانی در بنادر این کشور را ضروری خواند و گفت: ایران در دورانی که قطر توسط برخی کشورهای حوزه خلیج فارس تحریم شد، تنها کشوری بود که تحریم‌ها را شکست و مسیر را چه از نظر دریایی و چه هوایی باز گذاشت. بنابراین امروز ایران باید از موقعیت استفاده و از طریق رایزنی با مقامات قطری زمینه حضور خود در این بازار را مهیا کند. بر اساس اظهارات حسینی امکان صادرات انواع مواد غذایی تازه، سبزیجات، انواع میوه و مواد غذایی فرآوری شده در دوران بازی‌های جام‌جهانی از ایران به قطر ممکن است و می‌تواند با صرف کم‌ترین هزینه و زمان ارسال شود. او ادامه داد: این رایزنی‌ها می‌تواند سرآغاز احیای فعالیت‌های سیستم دریایی و کشتیرانی ایران در بین کشورهای حوزه خلیج فارس باشد. باید در ابتدا خطوط سنتی و ارتباطات گذشته خود را در این حوزه احیا کنیم و در پی آن خطوط کشتیرانی و سطح فعالیت خود را گسترش دهیم. حسینی از انعقاد ۴ موافقتنامه در حوزه بندری و لجستیک بین ایران و قطر طی سفر رئیس‌جمهور و وزیر راه‌وشهرسازی ایران به قطر خبر داد که البته هنوز جزئیات آن مشخص نیست. رئیس کمیسیون حمل و نقل اتاق بازرگانی با توجه به امکان دسترسی آسان‌تر قطر به بازار ترکیه و پاکستان، احیای مناسبات بین دو کشور را برای هر دو طرف لازم و مفید ارزیابی کرد و گفت: اگر امروز رایزنی‌های خود را با این کشور به نتیجه برسانیم، زمینه توافق‌های بلندمدت در آینده بین ایران و قطر فراهم می‌شود و با این روند می‌توانیم سطح همکاری‌های تجاری خود را در منطقه گسترش دهیم.

سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای از اجرای طرح «پویش همراهان سفر ایمن» از ۲۵ اسفند ۱۴۰۰ تا ۱۵ فروردین ۱۴۰۱ در جاده‌های کشور خبر داد.
منصور فخاران، مدیر روابط عمومی سازمان راهداری و حمل‌و‌نقل جاده‌ای با اشاره به اجرای طرح پویش همراهان سفر ایمن اظهار کرد: در راستای اهداف و برنامه‌های سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای در خصوص فرهنگ‌سازی، ارتقای ایمنی و کاهش سوانح رانندگی و تکیه بر سوابق و تجارب موجود، مقرر شد در قالب این طرح مجموعه‌ای از برنامه‌های فرهنگی، رسانه‌ای و هنری در چهارچوب یک پویش طی اجرای طرح در نقاط هدف اجرا شود.
وی افزود: این طرح به منظور اتخاذ تمهیدات اثربخش برای ارتقای ایمنی سفرهای برون شهری نوروزی و کاهش سوانح رانندگی و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های سازمانی و فراسازمانی پیش‌بینی شده است که از 25 اسفند سال‌جاری لغایت 15 فروردین 1401 به مدت 20 روز اجرا خواهد شد و محل آن در 25 مجتمع خدماتی رفاهی واقع در محورهای پرتردد کشور خواهد بود که ترددکنندگان در این محورها برای ارتقای ایمنی نیاز به توقف و استراحت دارند.

افزایش پروازهای ایران و قطردر جام‌جهانی

رئیس سازمان هواپیمایی کشوری از توسعه همکاری‌های دوجانبه ایران و قطر در صنعت حمل‌ونقل هوایی با افزایش پروازهای مسافری و باری بویژه در جام‌جهانی ۲۰۲۲ قطر خبر داد.
‌به گزارش روابط عمومی سازمان هواپیمایی کشوری، محمد محمدی‌بخش‌ در زمینه مذاکرات انجام یافته در قطر در خصوص گسترش همکاری‌های 2 کشور در صنعت هوایی بیان کرد: پیرو مذاکرات رئیس‌جمهور با امیر قطر و همچنین وزیر راه و شهرسازی با وزیر حمل‌ونقل این کشور، جلساتی با رئیس سازمان هواپیمایی کشوری و قطر ایرویز داشتیم. وی افزود: در این جلسات بر توسعه همکاری‌های دو جانبه و افزایش پروازهای مسافری و باری بین دو کشور تأکید و مقرر شد در فاز نخست، هر هفته ۳۶ پرواز مسافری و پروازهای باری بدون محدودیت به‌صورت دو طرفه انجام پذیرد.‌
محمدی‌بخش با اشاره به توافق صورت گرفته در خصوص افزایش پروازها و استفاده از امکانات صنعت هوایی و گردشگری ایران برای کمک به قطر در زمان برگزاری مسابقات جام‌جهانی ۲۰۲۲ در این کشور گفت: در مورد افزایش پروازها بخصوص در زمان برگزاری مسابقات جام‌جهانی ۲۰۲۲ قرار شد در آینده نزدیک تیمی متشکل از سازمان هواپیمایی کشوری و نهادهای ذیربط چون گذرنامه و مرز هوایی، منطقه آزاد و میراث فرهنگی و گردشگری با مقامات هم پایه از کشور قطر جلساتی را در جزیره کیش برگزار کنیم تا بتوانیم از ظرفیت کیش به‌عنوان کمک‌کننده به برگزاری جام‌جهانی قطر برای مرز هوایی، تردد و اسکان استفاده کنیم.‌
محمدی‌بخش در مورد استفاده از فرودگاه‌های کشور بخصوص جزیره کیش در زمان برگزاری جام‌جهانی قطر تصریح کرد: در جلسه‌ای که ریاست محترم جمهور با امیر قطر داشتند، امیر قطر در بهره‌برداری از فرودگاه‌های ایران از جمله کیش برای جام‌جهانی تأکید داشته و دستور اقدام صادر کرد.

 پیش‌فروش بلیت اتوبوس‌ سفرهای نوروزی از ۱۰ اسفند

 معاون حمل‌ونقل سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای گفت: براساس پیش‌بینی و برنامه‌ریزی انجام شده زمان پیش‌فروش بلیت سفرهای نوروزی جاده‌ای از ۱۰ اسفند ماه جاری آغاز می‌شود.
حمیدرضا شهرکی‌ثانوی گفت: براساس برنامه‌ریزی انجام شده قرار است ۵۰ درصد از حداکثر ظرفیت ناوگان حمل‌ونقل عمومی پیش‌فروش شود. این اقدام سازمان راهداری و حمل ونقل جاده‌ای به‌دلیل این است که اگر تصمیم‌هایی در ستاد ملی مقابله با کرونا گرفته شد تعهد و نارضایتی ایجاد نشود. شهرکی‌ثانوی افزود: در زمان حاضر ۱۴ هزار دستگاه اتوبوس، ۲۴هزار مینی‌بوس و ۳۰ هزار سواری پلاک عمومی از طریق تشکل‌های صنفی، کانون‌ها و شرکت‌های حمل‌ونقل به نوعی در مسیر خدمت قرار دارند. وی ادامه داد: در جلسه‌های هماهنگی مختلف و با توجه به رایزنی‌های انجام شده با وزارت صنعت، معدن و تجارت در زمینه تأمین امکانات مصرفی رانندگان به نحوی مسائل و مشکلات آنها برطرف شده و مقرر است اگر ناوگان نیاز به تعمیرات داشته باشد، انجام شود.
شهرکی‌ثانوی افزود: بیش از ۹۸ هزار راننده در بیش از ۲ هزار و ۴۰۰ شرکت حمل‌ونقل ساماندهی، مسئول ارائه خدمت در حوزه حمل‌ونقل عمومی به مردم هستند. وی با اشاره به اینکه در شیوه‌نامه‌های نوروزی امسال برش‌های استانی در نظر گرفته می‌شود، گفت: در این شیوه‌نامه‌ها برای رعایت حقوق مردم و جابه‌جایی بین شهرهای استان به سفرهای درون‌استانی نگاه ویژه‌ای شده است.

ادامه از صفحه 5
همچنین مشکلات مالی صنعت برق باعث شده مطالبات تولیدکنندگان بخش خصوصی برق پرداخت نشود و انگیزه سرمایه‌گذاری در این بخش سلب شود، به طوری که در طول برنامه ششم ، هیچ طرح جدیدی توسط بخش خصوصی شروع نگردیده است.
بدیهی است که در صورت ادامه این روند نه تنها صادرات برق به طور کلی متوقف خواهد گردید بلکه از سال‌های آینده با خاموشی‌های گسترده در کشور در رابطه با صنایع و همچنین واحدهای مسکونی در شهر‌ها روبه‌رو خواهیم بود.
هرچند که صادرات و تبادل برق می‌تواند موجبات وابستگی بیشتر کشورهای منطقه و همسایه به ایران را فراهم آورد و اتصال شبکه‌های برق کشور به دیگر مناطق جهان نظیر خطوط انتقال به سمت روسیه، اروپا، شمال آفریقا و تعبیه خطوط دریایی به کشورهای حاشیه خلیج فارس و در نتیجه شکل‌گیری مستمر تبادل انرژی الکتریکی و صادرات برق می‌تواند شرایط سیاسی و امنیتی پایدار و به‌دور از تنش‌های حاد سیاسی را برای ایران و دیگر همسایگان در بر داشته باشد، اما متأسفانه به علت عملکرد نامناسب شرکت توانیر، از ظرفیت عظیم بخش خصوصی در این رابطه تاکنون استفاده نشده است و از این بابت خسارات جبران ناپذیری به کشور وارد شده است.
حال که برنامه ششم توسعه برای یک سال دیگر تمدید گردیده است، امید است با دستور ریاست محترم جمهور که همواره مشوق بخش خصوصی در توسعه صادرات و سرمایه‌گذاری در کشور بوده‌اند به این بی‌توجهی به قانون و بی‌تدبیری پایان داده شود و شاهد مشارکت بخش خصوصی در صادرات برق و ‌سرمایه‌گذاری در این صنعت مهم باشیم.