شیما جهانبخش
 خبرنگار‌
دو دهه خشکسالی در هامون افزون بر اینکه این منطقه را به یکی از مهم‌ترین کانون‌های گردوغبار کشور تبدیل کرده بلکه به معیشت مردم منطقه نیز به‌طور جدی آسیب زده است. به همین دلیل اغلب ساکنان حاشیه این تالاب مجبور به مهاجرت شده‌اند.
قرار است با همکاری سازمان ملل متحد و سازمان حفاظت محیط‌زیست در برنامه‌ای 5ساله‌ تالاب هامون احیا شود. در چارچوب این برنامه اتحادیه اروپا مبلغ ۱۰ میلیون یورو در بازه زمانی ۵ ساله برای احیای تالاب هامون اختصاص داده که بخش اول این مبلغ ژانویه ۲۰۲۰ از طریق «برنامه عمران سازمان ملل» واریز و عملاً طرح احیای هامون با 3 رویکرد «افزایش ظرفیت و هماهنگی میان نهادهای محلی جهت بهبود مدیریت تالاب»، «مدیریت پایدار آب و خاک و کشاورزی نوین مطابق با اقلیم»و«ایجاد معیشت‌های جایگزین» شروع شده است.
احیای هامون با همراهی مردم بومی
«حسین سرگزی»، مدیر پروژه ملی احیای هامون در گفت‌و‌گو با «ایران»، اظهار داشت: عنوان اصلی پروژه «ارتقای مدیریت منابع طبیعی برای احیای اکوسیستم‌های تالابی از طریق ایجاد معیشت جایگزین در حاشیه تالاب هامون» است. هامون از جمله تالاب‌های منحصر به فرد است که بخش زیادی از معیشت مردم منطقه به آن وابسته است و بدون توجه به این موضوع نمی‌توان تالاب را احیا کرد. در حال حاضر در حاشیه تالاب حدود ۵۰ تا ۶۰ روستا و 3 شهر داریم که معیشت آنها به هامون گره خورده است. باید توجه کنید که معیشت اغلب مردم منطقه از طریق صیادی بوده است که اغلب در جزایری تحت عنوان «تختک‌ها» مشغول به کار بوده‌اند.از این رو طرح احیای هامون به صورت پایلوت در 60 روستا و حدود ۴۰ تختک شروع شده است. همچنین جامعه گاوداران نیز در این پروژه دیده شده‌اند.
رقابت‌ها در منطقه را به رفاقت تبدیل می‌کنیم
وی با اشاره به اینکه بسیاری از ساکنان حاشیه هامون به علت خشکسالی از این منطقه مهاجرت کردند، افزود: در حال حاضر یکسری منابع آبی در اطراف هامون وجود دارد، اما این منابع به هامون نمی‌رسد. شاید خشکسالی و ایجاد سد در مناطق بالا دست کشور افغانستان از دلایل این موضوع باشد اما دلیل اصلی آن است که در منطقه رقابتی بین بهره‌برداران مختلف آب شکل گرفته است. یعنی بهره‌برداران و افرادی که معیشت‌شان به طور مستقیم با تالاب در ارتباط است برای استفاده بیشتر از منابع آبی در رقابت تنگاتنگ هستند البته چون تعداد کسانی که معیشت‌شان به طور مستقیم به تالاب وابسته بوده کمتر از بهره‌برداران است معمولاً در این رقابت‌ها آنها هستند که آسیب می‌بینند.  ما تلاش داریم با اجرای طرح احیای هامون رقابت‌ها در این منطقه را به رفاقت تبدیل کنیم. اولین موضوع ارتقای ظرفیت‌ها و هماهنگی‌ها بین مردم است، به این معنی که دانش مردم در مورد هامون بالا برود و شناختی در مورد مزایا و برکات آن داشته باشند. می‌دانیم چون آب از خارج کشور می‌آید و ورود آن غیرقابل پیش‌بینی است بهره‌برداران مجبورند فوری از آب استفاده کنند و معمولاً با کشت محصولات پر آب بر است که راندمان تولید محصول پایینی این آب به هدر می‌رود و سود زیادی هم نصیب مردم نمی‌شود، به همین جهت ضروری است معیشت مردم به منابعی غیر از منابع آب و خاک گره بزنیم تا این رقابت برای مصرف بیشتر آب از بین برود. سرگزی ادامه داد: یکی دیگر از اهداف مهم پروژه احیای هامون ایجاد معیشت جایگزین و توسعه کشاورزی سازگار با اقلیم است. کشاورزان باید بدانند دیگر نمی‌توانند از منابع آبی آن‌طور که می‌خواهند استفاده کنند و به شیوه‌های کشت سنتی ادامه دهند و باید تحولی در کشاورزی با توجه به اقلیم صورت گیرد. نحوه کشاورزی فعلی با اقلیم این استان سازگار نیست و آب به اندازه گذشته وجود ندارد. همچنین افغانستان دیگر آن دولت ناپایدار و در حال جنگ نیست که مدیریت درستی بر منابع آبی نداشته باشد. آنها هم در حال توسعه هستند و در حال حاضر این کشور به عرصه رقابت قدرت‌های منطقه‌ای تبدیل شده پس لازم است بازنگری در خصوص نحوه کشاورزی داشته باشیم و به سمت کشاورزی مکانیزه مناسب با اقلیم برویم.
مدیر پروژه ملی احیای هامون خاطرنشان کرد: افغانستان بهره‌برداری زیادی از هامون ندارد و احیای این تالاب از اولویت‌های این کشور نیست اما اگرهامون خشک شود این کشور تحت تأثیر گرد و غبارها قرار می‌گیرد. به همین منظور یکی از بحث‌های اصلی پروژه ایجاد هماهنگی برای تشکیل گروه‌های تخصصی و مشترک با کشور افغانستان است. در واقع تلاش داریم با فراهم‌سازی زمینه بازدید مسئولان این کشور آنها متوجه اقداماتی شوند که جلوی خسارت را گرفته است تا شاید همکاری بیشتری با ما داشته باشند. می‌خواهیم آنها متوجه شوند که اگر آب وارد هامون شود هر دو کشور از آن بهره می‌برند. وی در خصوص ایجاد مشاغل جایگزین گفت: طرح‌های زیادی در این زمینه تهیه شده که بخش مهمی از آن در زمینه‌های اشتغال نوین در منطقه است. مثلاً در حوزه شیلات تلاش داریم صیادان را به سمت پرورش ماهیان خاویاری که ارزش افزوده مناسبی دارد هدایت کنیم. یا بحث پرورش زالو، ماهیان زینتی و... را برای ایجاد اشتغال‌ در منطقه توسعه دهیم.
سرگزی مدیریت آب و خاک را یکی دیگر از اهداف این طرح عنوان کرد و گفت: در تلاش هستیم راندمان آب و خاک در سطح مزرعه را بالا ببریم تا آب اضافی را به جاهایی برسانیم که خاک نیاز بیشتری برای آبرسانی دارد. تأکید اصلی پروژه احیای هامون کار با مردم بوده و همین موضوع تفاوت اصلی آن با دیگر طرح‌ها است. پروژه هامون زیر نظر undp با نظارت اتحادیه اروپا انجام خواهد شد و تأکید آن بر استفاده از ظرفیت نیروها و گروه‌های مردمی است. می‌خواهیم یک انسجام سازمانی در این مسیر رخ دهد. این پروژه قرار است در یک بازه زمانی پنج ساله اجرا شود، اعتبارات پروژه اعتباراتی است که در راستای ایجاد اشتغال جایگزین در منطقه هزینه خواهد شد.
در احیای تالاب‌ها باید به حوضه آبخیز آن توجه شود
«مسعود باقر‌زاده کرمی»، مدیرکل دفتر حفاظت و احیای تالاب‌های سازمان حفاظت محیط زیست نیز در این زمینه در گفت‌و‌گو با «ایران» اظهار داشت: ما در خصوص هامون مانند بقیه تالاب‌ها برنامه مدیریت زیست بومی را طراحی کرده‌ایم که به تمام جوانب کار توجه دارد. این برنامه را قبل از برنامه چهارم، از طریق طرح بین‌المللی که با برنامه عمران سازمان ملل داشتیم، انتخاب کرده‌ایم. با توجه به این برنامه باید در احیای تالاب‌ها به حوضه آبخیز آن توجه شود یعنی باید در این زمینه جامع‌نگری داشته باشیم. در واقع اگر بخواهیم تالابی را احیا کنیم، باید با برطرف کردن مشکلات جوامع محلی و در کل تمام موضوعات آن را احیا کنیم. ضروری است طرح ما یکجانبه نباشد در غیر این صورت بلایی سر ما می‌آید که در دریاچه ارومیه اتفاق افتاد. در آن طرح با وجود آنکه ما پارک ملی را در بالاترین سطح حفاظت می‌کردیم اما دریاچه خشک شد. چون به حوضه آبخیز، معیشت‌های اطراف و فعالیت‌های اقتصادی توجه نداشتیم اما در مورد هامون این اتفاق رخ نخواهد داد.
وی ادامه داد: البته باید به این نکته توجه داشته باشید که هامون یک تالاب بین مرزی است و بخش زیادی از حوضه آبخیز آن در کشور همسایه افغانستان قرار دارد، از همین رو حضور مجامع بین‌المللی در طرح احیای آن بسیار مثمرثمر خواهد بود. چون این حوضه آبخیز بین دو کشور مشترک است، حضور نفر سوم می‌تواند هر دو کشور را موظف به انجام کار بکند. بنابراین ما برای احیای هامون مذاکراتی را با اتحادیه اروپا داشتیم و از آنها درخواست کرده‌ایم یکسری حمایت‌های زیست محیطی از کشور بویژه در مورد زیستگاه‌های مشترک داشته باشند.
باقر‌زاده کرمی افزود: درحال حاضر برنامه‌ای برای احیای تالاب هامون در نظر گرفته شده، اما باید در نظر داشته باشید هامون یک تالاب مرزی است که ۹۰ درصد حوضه آبخیز آن در کشور افغانستان قرار دارد از این‌رو فرآیند تدوین و مطالعه برنامه مدیریتی آن با سایر تالاب‌های کشور تفاوت دارد. به همین جهت ما باید ابتدا برنامه‌های خود را برای مدیریت بخش داخلی تالاب در نظر بگیریم و پس از آن شرایط را برای مذاکرات منطقه‌ای فراهم کنیم. البته ما در نظر داریم با ساماندهی سه ذینفع اصلی یعنی دامداران، صیادان و کشاورزان در بخش سفلای حوضه هیرمند تا اولیا که سمت افغانستان است سطح مصرف آب را پایین بیاوریم و بعد از آن با کشور افغانستان رایزنی و تجارب خودمان را به آنها منتقل کنیم و به آنها بگوییم که به صورت مشترک هامون را مدیریت کنیم. در حقیقت ما به دنبال حفظ تالاب هامون در هر دو کشور هستیم اما این پروژه را از کشور خودمان شروع کرده‌ایم تا با ساماندهی بهره‌برداران و ایجاد معیشت‌های جایگزین فشار را از روی تالاب برداریم و بعد از آن این تجارب را به کشور افغانستان منتقل کنیم. اگر این طرح موفق باشد، می‌توانیم در بسیاری از حوضه‌های مشترک مانند «هورالعظیم» یا «اترک» نیز این تجارب را به کار بگیریم.‌

گروه ایران زمین/ تحقق رؤیای آبی بودن تالاب صالحیه و سبز بودن اطراف آن، کوتاه و زود گذر بود. مثل روزهای کوتاه تابستان، غروب صالحیه هم زود آمد. این تالاب در سال‌های اخیر به دلیل بارش‌های مناسب فصل‌های زمستان و بهار و همچنین هدایت بخشی از آب رودخانه کردان ساوجبلاغ تقریباً به یک تالاب دائمی تبدیل شده بود به طوری که زیستگاهی برای بیش از ۱۲۰ گونه پرنده آبزی، کنارآبزی، خشک زی، مهاجر و... شده بود.
با وجود اینکه خرداد ماه سال‌جاری تالاب آبگیری بسیار مناسبی داشت و چهره‌ای زیبا با وجود انواع پرندگان به خود گرفته بود ولی اکنون با پهنه‌ای خشک و نمکی روبه‌رو هستیم.
خشک شدن دوباره تالاب صالحیه استان البرز، تهدیدی مشابه تهدید دریاچه ارومیه به دنبال دارد به طوری که اگر خشک شود هزاران تن نمک با یک وزش باد مزارع اطراف را نابود خواهد کرد.
به گزارش ایرنا، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز دلیل اصلی خشک شدن این تالاب را شکسته شدن بخشی از دیواره مهار تالاب عنوان کرد و گفت: این اتفاق در خرداد ماه سال‌جاری به وقوع پیوست و علیرغم اینکه خیلی سریع در ترمیم این دیواره اقدام کردیم ولی سرعت بالای خروج آب باعث شد تا تالاب خشک شود.
فردین حکیمی افزود: آب تالاب به سوی زهکش قزوین تخلیه شد و به دلیل قرار گرفتن در فصل تابستان و فصل کشاورزی، دیگر امکان آبگیری مجدد تالاب از آب‌های سطحی فراهم نشد. وی اظهار داشت: آبگیری این تالاب از طریق آب‌های سطحی استان‌های قزوین و البرز انجام می‌شد که مقداری از آب رودخانه‌های زیاران و خررود قزوین و رودخانه‌های کردان و خرم‌آباد البرز به سمت تالاب هدایت می‌شد. وی گفت: درخواست محیط زیست استان از دادستانی شهرستان نظرآباد، مسدود کردن بخشی از کانال زهکش و هدایت آب به دشت جنوبی تالاب (با هدف افزایش رطوبت خاک، تقویت پوشش گیاهی و کاهش انتشار گرد و غبار) بود که بر همین اساس دادستان نظرآباد حکم مسدود شدن این زهکش را در اردیبهشت ماه سال‌جاری صادر کرد. حکیمی با بیان اینکه حجم زیادی از آب تالاب به دلیل شکستگی دیواره آن و همچنین انتقال آب تالاب به زهکش تخلیه شده، افزود: این زهکش توسط استان قزوین و بدون در نظر گرفتن پیوست زیست محیطی با هدف کاهش میزان شوری خاک ایجاد شد که از استان قزوین آغاز و در البرز ادامه یافت و به رودخانه شور منتهی می‌شود. وی تصریح کرد: ایجاد این کانال نه تنها شوری خاک را کم نکرد بلکه به دلیل خارج کردن آب از سفره‌های زیرزمینی و ایجاد مانعی بین اراضی پایین دست و بالادست کانال و عدم انتقال آب بین این دو بخش، موجب افزایش شوری خاک و ایجاد کانونی برای ایجاد ریزگرد و گرد و غبار شد. مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز گفت: مسئولان مربوطه در استان قزوین باید با ایجاد این مشکلات به دنبال ترمیم و رفع این معضل برمی آمدند و به البرزی‌ها خسارت نمی‌زدند.
وی ادامه داد: بر اساس مصوبات استانی قرار شده تا از آبان ماه با تخصیص حقابه از رودخانه کردان از سوی آب منطقه‌ای استان، آبگیری این تالاب انجام شود.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان البرز در خصوص برنامه پیش‌بینی شده در بازه زمانی پنج ساله گفت: بر اساس برنامه‌ریزی‌هایی که توسط محیط زیست استان در راستای حفاظت و احیای تالاب انجام شده بود، راه‌اندازی پایشگاه آنلاین تالاب، اجرای طرح حفاظت و قرق و احیای تالاب از جمله این برنامه‌ها است.
تالاب صالحیه هیچ حقابه‌ای ندارد
از سوی دیگر مدیر دفتر بهره‌برداری و نگهداری تأسیسات آبی و برقابی شرکت آب منطقه‌ای استان البرز با بیان اینکه بین آب و حقابه تفاوت وجود دارد، گفت: ما آب را برای تالاب می‌فرستیم ولی حقابه نمی‌فرستیم زیرا حقابه این تالاب با استان قزوین است که تالاب روی خررود قزوین قرار گرفته است. فیروز قاسم‌زاده افزود: به دلیل مسائل زیست محیطی و بخصوص وجود ریزگردها که در فصولی از سال استان را در برمی گیرد، آب مازاد رودخانه کردان را هر ساله به سمت این تالاب هدایت می‌کنیم ولی حق قانونی و حقوقی تالاب نیست.
وی اظهار داشت: بر اساس برنامه‌ریزی‌های انجام شده سالانه ۵ میلیون مترمکعب از آب مازاد رودخانه کردان را به سمت تالاب صالحیه می‌فرستیم که امسال این عدد به ۷ میلیون مترمکعب رسید.
وی گفت: هدایت این آب هم به این منطقه به دلیل تأسیساتی است که آب منطقه‌ای در آن محدوده دارد به طوری که این شرکت دو کانال کردان و کشاورز را دارد که آخر آن با فاصله ۱۷ کیلومتر به تالاب می‌رسد که آبراهه‌ای را ایجاد کرده‌ایم تا آب به سمت تالاب هدایت شود. قاسم‌زاده ادامه داد: اگر این تأسیسات نبود آب را برای تالاب نمی‌فرستادیم زیرا فاصله رودخانه کردان تا تالاب ۴۰ کیلومتر است.‌

زیرساخت‌های فرهنگی ملارد پاسخگوی جمعیت نیست

محمودغلامی - غرب استان تهران/ رئیس اداره فرهنگ وارشاد اسلامی شهرستان ملارد گفت: زیرساخت‌های فرهنگی - هنری ملارد پاسخگوی نیازهای جمعیت 400هزار نفری این شهرستان نیست. امیراسماعیل پورروشن، افزود: جمعیت روز افزون شهرستان ملاردنیازمند خدمات متنوع فرهنگی، هنری و اجتماعی است ولی متأسفانه سرانه‌های فرهنگی و هنری موجود جوابگوی خواسته این هنرمندان و علاقه‌مندان نیست و فقدان زیرساخت‌ها واماکن مناسب فرهنگی، هنری و اجتماعی باعث هدر رفتن استعداد‌ها و ظرفیت های نوجوانان وجوانان مستعد و خلاق این منطقه شده است. وی گفت : شهرستان 400هزار نفری ملارد تنها دارای یک فرهنگسرا در فازسه مارلیک است که انجمن‌های تخصصی از قبیل تجسمی، موسیقی، نمایش، خوشنویسی وشعروادب با‌ وجود همه کمبودها به علاقه‌مندان خدمات می‌دهند. رئیس اداره فرهنگ وارشاد ملارد فقدان اماکن فرهنگی همچون سینما، سالن‌های چند منظوره برای برگزاری همایش ها، کنسرت، موسیقی ونگارخانه را از دیگر مشکلات زیربنایی دانست و گفت: امیدوارم شهرداری ملارد در راستای وظایف فرهنگی و اجتماعی نسبت به احداث فرهنگسرای استاندارد و جذب سرمایه‌گذار جهت ساخت فضاهای فرهنگی و هنری اقدام مؤثرو تلاش بیشتری کند. وی با انتقاد از موازی کاری و تداخل کاری برخی از ادارات و نهادها در حوزه فرهنگی شهرستان گفت: این موازی‌کاری و تداخل باعث نابسامانی دربرنامه‌ریزی، سیاستگذاری، ساماندهی، تخصیص اعتبارات و صدور مجوزشده وموجبات گلایه و اعتراض اصحاب فرهنگ وهنر را فراهم کرده است.‌

ثبت ملی، راه نجات آثار تاریخی خراسان شمالی از تخریب

بجنورد - مدیرکل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری خراسان رضوی باتخمین وجود ۱۰۰ هزار اثر تاریخی در این استان، گفت: با وجود این، تا زمانی که نتوانیم این آثار را ثبت ملی کنیم، نمی‌توانیم مالکیت آنها را نیز داشته باشیم و باید شاهد تخریب یا تصرف در این آثار باشیم. همچنین در حال حاضر ساخت ۱۳ موزه در استان آغاز شده که از این تعداد کار سه موزه تمام شده و آماده افتتاح است. ابوالفضل مکرمی‌فر، با اشاره به اینکه از سال ۱۳۰۰ تا سال ۱۳۹۶ بالغ بر ۱۶۵۰ اثر در استان خراسان رضوی ثبت میراث ملی شده‌اند، افزود: طی دو سال گذشته معادل نیمی از این تعداد یعنی در حدود ۶۳۰ اثر را در استان ثبت میراث ملی نموده‌ایم.‌‌‌