محمد معصومیان
گزارش نویس
بیش از 5 ماه از سیلی که سیستان و بلوچستان را در نوردید می‌گذرد؛ سیلی که بیشترین خسارت را به زیرساخت‌های راه و برق و زمین‌های کشاورزی وارد کرد. همه معیشت مردم منطقه به همین زمین‌ها وابسته است. موز و انبه و پیاز و گوجه و هندوانه‌ای که قرار بود با پول حاصل از برداشت آن، کشاورزان قسط‌ وام‌های خود را بدهند و پولی برای کل سال ذخیره کنند، یکسره از دست رفت. خاطرم هست همان روزها یکی از ساکنان دشتیاری با چشمانی غمبار به هندوانه‌های متلاشی شده که روی آب معلق مانده بودند نگاه می‌کرد و تنها خواهشی که داشت این بود که مسئولان و مردم آنها را فراموش نکنند. او از خرید یک کیلو بذر هندوانه به قیمت 20میلیون تومان می‌گفت که دیگر همه‌اش دور ریخته شده بود. در این گزارش از مردم محلی و مسئولان می‌پرسیم چه کارهایی برای جبران خسارت‌های ناشی از سیل سال گذشته انجام شده است؟
آن روزها خیلی‌ها با دیدن آب زیادی که گاهی تا بالای 5 متر می‌رسید، می‌گفتند بلوچستان سال جدید پر آبی را آغاز خواهد کرد اما جمشید سارانی که حالا از بخشداری دشتیاری به سمت سرپرست فرمانداری شهرستان دشتیاری رسیده می‌گوید: «تمام آن آبی که دیدید رفت توی دریا و مردم دوباره با خشکسالی روبه‌رو هستند. به اندازه دو سد «زیردان» و «پیشین» آب از دست دادیم و کشاورزان دشتیاری با زمین‌هایی که تخریب شده و بدهی‌هایی که دارند باز مثل هر سال مشکل بی‌آبی دارند و به سختی روزگار می‌گذرانند.»
سارانی می‌گوید بنیاد مسکن ساخت خانه‌های روستایی را شروع کرده و در منطقه کلانی‌ها و دلگان‌ها و سیتارها 17 روستا شناسایی شده و احداث معابر و زیرسازی آن آغاز شده است. اما یکی از پروژه‌های آبرسانی که سال هاست در منطقه دشتیاری آغاز شده اما پایانی به خود ندیده و سیل هم باعث کندتر شدن روند ساخت آن شده مجتمع آبرسانی به روستاهای کلانی‌ها و دلگان‌هاست. سارانی می‌گوید: «در این زمینه دچار مشکل هستیم با توجه به اینکه 30 روستای این مسیر با تانکر آبرسانی می‌شود باید هرچه زودتر این مجتمع‌ها به نتیجه برسند.»
محمد بلوچ یکی از کشاورزان روستای صدیق ‌زهی دشتیاری که بعد از سیل زمین‌های کشاورزی‌اش را از دست داده و هنوز هم خسارتی دریافت نکرده می‌گوید: «بعضی کشاورزان که وضع مالی بهتری داشتند با تراکتور زمین‌ها را درست کرده‌اند و کارهایی می‌کنند اما بگوییم اتفاق خاص یا کمک بزرگی شده این طور نبوده. کشاورزان در کل منطقه دشتیاری هم خسارت دیده‌اند و هم اینکه امسال نتوانستند کاشت داشته باشند.»
او از تخصیص لوله‌ آبرسانی که در سیل از بین رفته از سوی جهادکشاورزی به کشاورزان می‌گوید و اینکه هنوز به دست همه نرسیده است: «ما دو مدل کشاورز در منطقه داریم آنهایی که کشاورز ساده هستند و بعضی که برای سرمایه‌گذاری وارد کشاورزی شده‌اند که کار خوبی هم هست اما در مورد پخش لوله‌ آنهایی که قوی‌تر بودند توانستند بگیرند.» او از یک کیلو بذر پیاز به قیمت یک و نیم میلیون تومان می‌گوید که تنها بخشی از سرمایه‌گذاری یک کشاورز ساده روی زمین است و بعد از سیل به دریا ریخته شده. او تعریف می‌کند با ادامه این وضعیت و جبران نشدن خسارت‌ها، کشاورزان ساده مجبور می‌شوند با سرمایه‌گذاری افراد ثروتمند تنها به کارگری روی زمین خودشان اکتفا کنند. او یکی از خسارات عمده را تخریب بندسارها می‌داند که باعث تجمیع آب در مدت طولانی و استفاده کشاورزان است که بعد از سیل کاملاً تخریب شده و هنوز کسی فکری به حال آن نکرده است: «مردم بشدت تحت فشار اقتصادی هستند اگر یکبار به این مناطق آمده باشید می‌بینید مردم چه وضعیتی را تحمل می‌کنند. نه آب لوله‌کشی داریم و نه جاده درست و حسابی و حالا بعد از سیل اوضاع واقعاً بدتر شده و مردم هم با از دست دادن زمین و رفتن زیر بدهی خرید بذر برای کاشت سخت‌تر از همیشه روزگار می‌گذرانند.»
جمشید سارانی هم تأیید می‌کند که هنوز وجهی بابت خسارت به حساب کشاورزان واریز نشده است و بیشترین درخواست مردم از فرمانداری ساخت بندسارها است که کشاورزی دشتیاری را فلج کرده است: «متأسفانه سیل به‌صورت صددرصد بندسارها را در منطقه سیلابی که به 30روستا می‌رسد تخریب کرده است که باید دوباره ساخته بشود.» او توضیح می‌دهد که مهم‌ترین بحث بعد از سیل که باید مورد تأکید قرار بگیرد ایجاد بندهایی برای جلوگیری از هدررفت آب‌های سطحی در رودخانه «باهو کلات» است.
نورالدین میرلاشاری معاون سازمان و مدیر جهاد کشاورزی شهرستان چابهار هم از جبران نشدن خسارات سیل می‌گوید: «پول به حساب آمده است و بزودی به حساب بهره برداران واریز می‌شود. ما بیش از هزار و 600 بهره بردار را لیست کرده‌ایم که تعدادی مدارک دادند و تعدادی ندادند. برای 800 نفر از این تعداد پول آمده و در حساب جهاد است.»
او توضیح می‌دهد که برای ایجاد بندسارها هم 2 میلیارد و 600 میلیون تومان بودجه اختصاص داده شده است: «نظر ما این است که چون قسمتی از زمین‌ها بندسار است همگی تجمیع شود چون با پرداخت یکی دو میلیون ممکن است کار مردم پیش نرود و این پیشنهاد ماست و در صورتی که همه کشاورزان منطقه بپذیرند ما این کار را می‌کنیم.» او از توزیع 23 هزار متر لوله بین کشاورزان می‌گوید و اعتباری که برای ایجاد راه‌های دسترسی به مزارع اختصاص داده شده است.
منیر درکاله دهیار «چیل سر» در بخش «پلان» دشتیاری است؛ روستایی با 529 نفر جمعیت و 93 خانوار که حالا در محاصره گرگروک‌ها قرار گرفته است. گرگروک یا گرگرو به زبان بلوچی فرسایش خندقی خاک است که به‌صورت شیارهای عمیق ظاهر می‌شود. اتفاق خطرناکی که در سه شهرستان چابهار، دشتیاری و قصرقند، روستاهای بسیاری را در خطر تخریب کامل قرار داده است. درکاله می‌گوید بعد از سیل سال گذشته گرگروک‌ها پخش شد و الان جلوی منازل مسکونی را تخریب می‌کند: «با کمک فرماندار و بخشدار داریم کارهایی می‌کنیم که جلوی گرگروک‌ها را تا یک ماه دیگر بگیریم.» اما تخریب بعد از سیل تنها به گرگروها ختم نشده و باعث تخریب «بندک»‌ها هم شده است که در آن آب ذخیره می‌کردند و بعد از تمام شدن آب، در آن دیم کاری می‌کنند: «امسال چون سیل بندک را تخریب کرد و هنوز خسارت نگرفته‌ایم نتوانستیم کار کنیم. مردم با یارانه و به سختی زندگی ‌می‌کنند. بعد از سیل جاده‌ها هم تخریب شده و وقتی باران بیاید تا یک ماه نمی‌توانیم از روستا بیرون برویم چون پل نداریم اگر کلیپی می‌خواهی برای شما می‌فرستیم که ببینید چه وضعیتی داریم. الان نگران سیل‌هایی هستیم که می‌گویند امسال هم خواهد آمد.»
محمدحنیف برهانی مقدم دهیار روستای عورکی بزرگ است که در بخش مرکزی چابهار واقع شده و از سیل سال پیش خسارت‌های بسیاری دیده است. برهانی مقدم هم از تهدید گرگروک‌ها می‌گوید و از زمین‌های کشاورزی صیفی جات و گوجه و پیاز و هندوانه که صددرصد زیر آب رفت: «قول‌هایی دادند اما جبران خسارت ندیده‌ایم. جاده‌ها را هم همان چند روز اول برای تردد ترمیم کردند اما بازسازی نشده.» او از تخلیه شدن یک روستا در پایین دست می‌گوید و پیشروی گرگروک‌ها بسمت روستاهای پرجمعیت مانند روستایی که او در آن زندگی می‌کند: «مردم با از دست دادن زمین‌ها بعد از سیل حالا با یارانه زندگی می‌کنند. آنهایی که بدهی داشتند و وام گرفتند زمین را کاشتند و با پول اندکی زندگی می‌کنند.»
او از اعتبار اختصاص داده شده برای جلوگیری از افزایش گرگروک‌ها می‌گوید و ساخت سیل‌بندی در بالادست که به‌صورت نصفه نیمه رها شده است: «همه پیگیر هستند؛ نمی‌دانیم مشکل چیست؟ مثل اینکه بودجه کم آورده‌اند.» او مانند بسیاری از اهالی نگران سیلی است که بسیاری می‌گویند امسال هم خواهد آمد اما این‌بار دیگر چیزی برای تخریب نخواهد بود چون هرچه بود سال پیش از بین رفت.
جمشید سارانی سرپرست فرمانداری شهرستان دشتیاری در پاسخ به این سؤال که چه راهکارهایی برای پیشگیری از سیل انجام شده می‌گوید: «خدا نکند دوباره آن سیل تکرار شود البته خانه‌ها طوری ساخته شده که آب از کنارشان عبور می‌کند اما چیزی که مردم در سیل از دست می‌دهند زمین و محصولات کشاورزی است. ما باید برای مهار آب و آبخیزداری کارهای زیادی انجام دهیم.»