عطیه لباف


ایران بیش از ٧٥٠ میلیارد بشکه نفت خام و هیدروکربورهای مایع را در دل خود جا داده است و به یمن داشتن این ذخایر در زمره دارنده بزرگترین ذخایر هیدروکربوری دنیاست. البته از این میزان در بهترین حالت حداکثر میتوان ١٥٥میلیارد بشکه از آن را استخراج کرد. آن هم در شرایط عادی و با استفاده از تکنولوژی و سرمایه گذاری، چراکه ضریب بازیافت نفت خام از مخازن نفتی ایران میانگین 24 درصد است و با این ضریب بیشتر از 155 میلیارد بشکه نمیتوان نفت خام برداشت کرد. ضمن آنکه بعد از استخراج این 155 میلیارد بشکه، مخازن نفتی کشور برای همیشه خواهند مرد و استخراج نفت باقی مانده تقریباً غیرممکن خواهد شد. اما اگر بتوان این ضریب را افزایش داد سرنوشت صنعت نفت ایران تغییر میکند و برای سالهای بیشتری نفت خام تولید خواهیم کرد. به عبارت دیگر یک درصد افزایش ضریب بازیافت مخازن نفتی تولید نفت ایران را هفتونیم میلیارد بشکه افزایش میدهد و به این ترتیب میتوانیم سالهای بیشتری از این نعمت خدادادی بهره ببریم. اما افزایش یک درصدی ضریب بازیافت نفت خام از مخازن نفتی اصلاً کار آسانی نیست. برای تحقق آن باید میلیاردها دلار سرمایهگذاری و از بهترین تکنولوژیهای روز دنیا استفاده شود؛ پیش نیازی که آن را نمیتوان در ایران یافت. همین موضوع وزارت نفت را در 3 سال اخیر مجاب کرد تا مدل قراردادهای نفتی کشور را بازنگری و اصلاح کند تا سرمایه همراه با تکنولوژی وارد کشور شود و بتوانیم از این سرمایه ملی صیانت کنیم. قراردادهایی که پس از 3 سال کش و قوس امروز در یک قدمی اجرا و جذب سرمایه و تکنولوژی قرار دارند. ناگفته نماند که اجماع بر سر اجرای این قراردادها یکی از اتفاقات خوشایندی است که در روزهای اخیر سرعت کار را بیشتر کرده است؛ چراکه مردم با رأی دوباره خود به حسن روحانی و انتخاب او بهعنوان رئیس جمهوری کشور نشان دادند که میخواهند این تصمیم هرچه زودتر به سرانجام برسد.
آزادگان نخستین مناقصه
نخستین مناقصه نفتی براساس این مدل جدید قراردادهای نفتی مربوط به میدان مشترک آزادگان است. میدانی بزرگ و حائز اهمیت که مخزن آن با عراق مشترک است و بخش عراقی آن «مجنون» نام دارد. این مناقصه بزودی برگزار خواهد شد تا با جذب سرمایه خارجی و تکنولوژی روز دنیا هرچه زودتر عقب ماندگی ایران در این میدان مشترک جبران و منافع ایران حفظ شود.در حال حاضر ایران روزانه 80 تا 85 هزار بشکه نفت خام از این میدان مشترک برداشت میکند اما کشور رقیب روزانه 200 هزار بشکه. عراق طرح توسعه این میدان را پیش از جنگ تحمیلی خود با ایران آغاز کرده بود. شرکتهای معتبر نفتی جهان از جمله شل، پتروناس و شرکت ملی نفت چین طرح توسعه میدان مجنون را به سرانجام رساندند. شرکتهایی که امروز با استفاده از تجربه کار در عراق میخواهند طرح توسعه میدان آزادگان را نیز برای ایران اجرایی کنند. در این باره معاون وزیر نفت به «ایران» گفت: این هفته شرکتهای برتر نفتی جهان آخرین علاقهمندی و طرح خود را اعلام خواهند کرد و فهرست مناقصه بسته خواهد شد.
علی کاردر با بیان اینکه شرکتهای توتال، شل، اینپکس، سی ان پی سی، لوک اویل، پرتامینا و اوام وی از جمله سرمایهگذارانی هستند که در مناقصه آزادگان شرکت خواهند کرد، گفت: مطالعات مهندسی این شرکتها به اتمام رسیده و ما در نظر داریم که کار را به کنسرسیومی متشکل از شرکتهای اروپایی و آسیایی بسپاریم.
پیش از این، وزارت نفت با شماری از شرکتهای بینالمللی از جمله توتال (فرانسه)، شل (هلند - انگلیس)، پتروناس (مالزی) برای توسعه این میدان نفتی موافقتنامه و تفاهمنامههایی را امضا کرد که البته دستاوردی نداشته و اکنون باید منتظر مناقصه آن باشیم.شرکت توتال اگر برنده مناقصه آزادگان شود و یکی از اعضای کنسرسیوم «طرح توسعه یکپارچه میدان مشترک آزادگان» باشد، این میدان دومین طرح ایرانی این شرکت فرانسوی خواهد بود. این شرکت فرانسوی علاوه بر میدان نفتی آزادگان در فاز 11 میدان گازی پارس جنوبی نیز حضور دارد. به گفته کاردر، قرارداد توتال با شرکت ملی نفت برای توسعه فاز 11 میدان مشترک پارس جنوبی نیز در روزهای آتی نهایی خواهد شد.بر این اساس برآورد شده که 2 قرارداد نفتی در نیمه اول سال جاری بسته شود، البته استراتژی شرکت ملی نفت برای جذب سرمایهگذار خارجی برگزاری مناقصات است اما در مواردی که پیشنهاد سرمایهگذار خواسته صنعت نفت را پاسخ دهد یا آنکه برای سرمایهگذاری در یک طرح شرکتهای زیادی ابراز علاقه نکرده باشند، شرایط فرق میکند؛ مانند فاز 11 پارس جنوبی.
کاردر در این باره میگوید: مذاکره با 3 شرکت دیگر در مرحله نهایی است. مرسک دانمارک برای توسعه لایه نفتی پارس جنوبی، لوک اویل روسیه برای مخازن «آب تیموری و منصوری»، وینترشال آلمان برای میادین کوچک در غرب کشور از جمله قراردادهایی هستند که بزودی و بدون مناقصه بسته خواهند شد.
به گفته کاردر، گروه چینی از جمله اینپکس و همینطور پرتامینای اندونزی نیز در فهرست شرکتهایی هستند که ممکن است بدون مناقصه پیشنهاد فنی آنها پذیرفته شود. مذاکرات با سرمایهگذاران خارج از چارچوب مناقصه نیز در موازات با مناقصات انجام خواهد شد. در این خصوص مدیرعامل شرکت ملی نفت تأکید کرد: 29 شرکت خارجی در فهرست نهایی سرمایهگذاران خارجی صنعت نفت هستند. این شرکتها دستهبندی شدهاند و به مرور براساس پیشنهادهای نفتی ارائه شده برای شرکت در مناقصات یا عقد قرارداد خارج از چارچوب مناقصه دعوت خواهند شد تا هرچه سریعتر کار توسعه میادین انجام شود.
میدان آزادگان و ظرفیتهای توسعه آن
میدان نفتی آزادگان یکی از بزرگترین میدانهای نفتی ایران است که در سال 1376 کشف شد. این میدان در محدودهای به وسعت ۲۰ در ۷۵ کیلومتر، در 100 کیلومتری غرب اهواز در منطقه دشت آزادگان واقع شده است.ظرفیت این میدان نفتی 33 میلیارد بشکه نفت خام تخمین زده میشود. میدان آزادگان 2 بخش شمالی و جنوبی دارد که البته برخی آن را یک میدان واحد میدانند و طرح توسعه یکپارچه میدان نیز با این تصور در نظر گرفته شده است. بخش شمالی این میدان در مجاورت میدان مجنون عراق قرار دارد.قرار بود شرکت ملی نفت چین (سی.ان.پی.سی) مرحله نخست توسعه  میدان آزادگان جنوبی را انجام دهد اما به دلیل تأخیر چند ساله و ناتوانی در اجرای طرح، این شرکت چینی پس از اولتیماتوم وزارت نفت از آزادگان جنوبی اخراج شد. البته این شرکت همچنان توسعه میدان آزادگان شمالی را عهده دار است.
پس از اخراج چینیها از این میدان، توسعه آزادگان جنوبی برعهده شرکتهای ایرانی قرار گرفت، هرچند پس از واگذاری این میدان به شرکتهای ایرانی، توسعه این میدان شتاب گرفت اما به دلیل فناوری پایین، میزان ریکاوری مخزن آزادگان جنوبی حدود 5.5 درصد است. این درحالی است که بررسی ها نشان میدهد در صورت استفاده از فناوریهای جدید ضریب برداشت به بیش از 20 درصد افزایش خواهد یافت.مدیرعامل شرکت ملی نفت میگوید که ضریب بازیافت نفت از مخزن نفتی آزادگان بسیار کم است و اگر بتوانیم آن را به 20 درصد ارتقا دهیم، حدود 16 درصد برداشت نفت از مخزن آن افزایش خواهد یافت و هدف از مناقصه آزادگان نیزتحقق همین امر است.