دکتر کمال حیدری
معاون بهداشت وزیر بهداشت
افزایش بالقوه و روند رو به گسترش سویه آفریقایی ویروس کرونا در بسیاری از کشورهای اروپایی و امریکایی، نگرانی‌های بسیاری را برای دست‌اندرکاران نظام سلامت کشور از تجربه دوباره شرایط نامناسبی که در پیک پنجم کرونا شاهد بودیم، ایجاد کرده است. اُمیکرون با قدرت سرایت بسیار بالاتر از سویه‌های قبلی کروناویروس، مرزها را درنوردید و تعداد مبتلایان به این گونه، در مدت زمان کوتاهی در سراسر جهان افزایش پیدا کرد. اواخر آذرماه نیز با وجود مراقبت‌های شدید مرزی، مورد قطعی ابتلا به این سویه در فردی ایرانی و میانسال که از امارات وارد کشور شده بود، شناسایی شد.وزارت بهداشت که از ماه‌ها قبل افزایش پوشش واکسیناسیون در کشور را اولویت قرارداده بود، با رفع مشکلات موجود در واردات واکسن‌های خارجی به همت ستاد ملی مقابله با کرونا و مسئولان و افزایش توان ارائه خدمات در سیستم بهداشتی و درمانی کشور، توانست تأخیری را که در دسترسی به واکسن نسبت به کشورهای توسعه‌یافته وجود داشت، جبران کند. علاوه‌ براین روند تولید واکسن‌های داخلی نیز ادامه یافت که تا به امروز پنج تولیدکننده داخلی موفق به دریافت تأییدیه از سازمان غذا و دارو شده‌اند و واکسن‌های دیگری نیز در مسیر دریافت مجوز قرار دارند. در حمایت از واکسن‌های داخلی به‌عنوان یکی از مصوبات ستاد ملی کرونا، تا کنون حدود ۶ میلیون دوز واکسن اسپایکوژن، ۱۳.۵ میلیون دوز واکسن برکت و ۸ میلیون دوز واکسن پاستوکووک تحویل وزارت بهداشت شده است و ۵ میلیون دوز واکسن کووپارس و حدود ۲ میلیون‌ دوز واکسن فخرا مراحل نهایی را برای تحویل می‌گذرانند. خوشبختانه با تلاش‌های انجام‌شده در جهت افزایش واردات واکسن کرونا و روند رو به رشد میزان تولیدات داخلی، در حال حاضر می‌توان گفت در شرایط مناسبی از لحاظ ذخیره واکسن قرار داریم که جوابگوی نیاز کشور در این زمینه است. همکاری مردم نیز در پیشبرد اهداف نظام سلامت کشور در مقابله با بحران کرونا و کاهش آمار مرگ‌ومیر ناشی از آن نقش بسزایی داشت، به‌طوری‌که امروز میزان تلقیح دوز دوم واکسن کرونا از مرز 50 میلیون نفر گذشته و تعداد تزریق‌کنندگان دوز سوم نیز بسته به نوع واکسن و مدت زمانی که باید از تلقیح دوز دوم آن بگذرد، به بالای 10 میلیون نفر رسیده است.
با توجه به نتایج پژوهش‌های انجام‌شده از آغاز بحران کرونا تا کنون که بر نقش مهم واکسیناسیون در کاهش میزان مرگ‌و میر ناشی از کووید19 تأکید دارند، قطعاً سرعت‌بخشی به روند واکسیناسیون در کشور را در مدتی کوتاه می‌توان عامل مهمی در روند کاهشی امروز میزان مرگ‌ومیر ناشی از این بیماری دانست، اما باید توجه داشت که این آمار شکننده است و با کوچک‌ترین بی‌احتیاطی، دوباره به اوج بیماری و موج جدیدی از آن می‌رسیم، چراکه سویه آفریقایی کروناویروس سرعت سرایت بسیار بالایی دارد و مدت زمان زیادی از شیوع آن نمی‌گذرد که قابل پیش‌بینی قطعی باشد. گزارش‌ها حاکی از افزایش موارد اُمیکرون در تست‌های تشخیصی است و با توجه به خصوصیت افزایش تصاعدی این سویه، در دو تا سه هفته آینده ممکن است با موج دیگر کرونا روبه‌رو شویم. تمام بیمارستان‌ها آماده هستند تا وضعیتی که در کشورهای دیگر شاهد بودیم، در کشور ما به وجود نیاید. در این میان اما بهترین اقدام دریافت دوز سوم واکسن و خودمراقبتی و دوری از تجمعات، بخصوص در افراد دارای بیماری زمینه‌ای است. ازآنجایی‌که ایمنی بدن بعد از گذشت چهار ماه از دریافت دوز دوم واکسن کاهش می‌یابد، به افرادی که زمان تلقیح دوز سوم آنها فرا رسیده است تأکید می‌شود در اولین فرصت برای تزریق دوز یادآور اقدام کنند تا در برابر این ویروس ایمنی داشته باشند و کسانی که در نوبت تزریق دوز دوم قراردارند، این امر را در اولویت کارهای خود قرار دهند. آن قشری از جامعه هم که تا به امروز به‌هر دلیلی از تزریق واکسن کرونا سرباز زده‌اند، در این زمینه کوتاهی نکرده و با اولویت قراردادن دریافت واکسن، در مسیر حفظ سلامتی خود و جامعه قدم بردارند. شواهد حاکی از آن است که شیوع اُمیکرون در افراد جوان‌تر بیشتر است و بنابراین پیگیری روند واکسیناسیون این گروه سنی، اهمیت بسیار زیادی دارد. علاوه‌براین، موضوع مهمی که همواره باید مورد توجه قرار گیرد، استفاده از ماسک و رعایت تمامی شیوه‌نامه‌های بهداشتی، مانند حفظ فاصله ایمن و ایجاد تهویه مناسب است که از آغاز همه‌گیری کرونا بارها مورد تأکید قرار گرفته‌اند.
تمام تلاش ما تشویق جامعه برای مشارکت در امر واکسیناسیون، مدیریت کرونا و حفظ جان و سلامتی مردم عزیز ایران با تمام توان است تا گرفتار پیک ششم بیماری ناشی از گردش بالای سویه اُمیکرون نشویم. بنابراین از همه مردم درخواست می‌کنم برای حفظ سلامتی خود و عزیزان شان، حتماً در تکمیل زنجیره واکسیناسیون کشور مشارکت کنند تا به ایمنی قابل قبولی رسیده و با مدیریت درست کرونا، دیگر شاهد آمار بالای تعداد مبتلایان و مرگ‌ومیر ناشی از آن و اعمال محدودیت‌ها و تعطیلی‌های گسترده در کشور نباشیم.

فریبا خان احمدی
 خبرنگار
«100 روز؛ 100 میلیون دوز تزریق واکسن» یا به تعبیر رئیس دولت سیزدهم «حماسه ملی» بود  که رکورد تاریخی را در نظام جمهوری اسلامی ایران ثبت کرد. پیگیری‌های اثربخش ،جدیت، نظارت مستقیم بر روند تأمین واکسن و اقداماتی همچون تماس شخصی دکتر ابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم با کشورهای سازنده واکسن کرونا از جمله رؤسای جمهور روسیه و چین که خروجی‌اش به  کارنامه‌ای درخشان از جهاد سلامت انجامید و در نهایت پس از 6 ماه چشم انتظاری به برهوت واکسن در ایران پایان داد. این در حالی است که دولت دوازدهم  مدیریت کرونا را با 700 قربانی در روز و انبار خالی از واکسن تحویل رئیس دولت سیزدهم داد. بهانه‌تراشی‌ها در تعویق واردات واکسن به سیاست خارجه، برجام و نپیوستن ایران به اف ای تی اف برمی‌گشت، اما آیت‌الله رئیسی بلافاصله پس از مراسم تحلیف بسیاری از این قبیل بهانه‌جویی‌ها و بی تدبیری‌ها در تأمین واکسن و حواله دادن واردات واکسن به مباحث سیاسی را به یک همصدایی و عزم جدی کابینه خودش تبدیل کرد. میراث برجای مانده از دولت قبل نیز این‌چنین بود؛ کسری بودجه سال 1400، تورم نزدیک به ۵۰ درصدی، رشد اقتصادی منفی، بی‌ثباتی در بازار ارز و... همه و همه بر سر کشور آوار شده بود و دولت جدید باید این ابرچالش‌ها را  از سر می‌گذراند. برای همین  به گردش انداختن چرخ اقتصاد کشور و برگرداندن قطار تزریق واکسن به ریل سرعت در رأس برنامه‌های دکتر رئیسی قرار گرفت. وی پس از پذیرش مسئولیت اداره کشور، اول از همه باید پاسخگوی مهم‌ترین خواسته جامعه یعنی تأمین و تزریق واکسیناسیون می‌بود.
تابستان سیاه 1400، اوضاع نابسامان و ضعیف پایگاه‌های واکسیناسیون و تأمین نیروهای انسانی برای واکسیناسیون 67 میلیون افراد بالای 12 سال و مشمول دریافت واکسن و از بین رفتن اعتماد عمومی برای تزریق واکسن همه و همه چکیده‌ای از وضعیت اسفباری است که تا نیمه اول مردادماه ادامه داشت. از طرفی دولت قبل هرچه به روزهای پایانی مأموریتش نزدیک می‌شد توجه چندانی هم به وضعیت بحرانی کرونا در جامعه نداشت و آنچه از زبان وزرایش شنیده می‌شد وعده‌های بی حساب بود. (سعید نمکی، وزیر بهداشت دولت قبل فروردین ماه وعده داد تا آخر خرداد یا اوایل تیرماه  ۱۴ میلیون نفر واکسینه شوند. او همچنین گفته بود روزانه 400 نفر در کشور واکسینه می‌شوند. وعده‌های واکسنی نمکی در حالی بود که مراکز تجمیعی واکسیناسیون در کشور ظرفیت تزریق 200 تا 300 هزار دوز واکسن را در روز داشتند.) گرچه این وعده‌ها از حرف فراتر نرفت و سه استراتژی دولت قبل یعنی خرید واکسن از سبد کوواکس، واردات و حمایت از تولید داخل نیز چندان راه به جایی نبرد حتی فازبندی‌های واکسیناسیون تقریباً از نیمه اول تیرماه در فاز دوم و واکسیناسیون افراد بالای 60 سال متوقف شد و اعلام گروه سنی جدید منوط به تأمین واکسن به روزهای آینده موکول شد. مجموع واکسن وارداتی به ایران تا اواخر تیرماه طبق اعلام گمرک ۷ میلیون و ۸۴۷ هزار و ۸۰۰ دوز واکسن بوده  است.

تحویل انبارهای خالی از واکسن به دولت سیزدهم
تناقض گویی‌ها درباره تکمیل واکسیناسیون جمعیت هدف و موج انتقادات از دولت سابق تا نیمه دوم مردادماه ادامه داشت تا اینکه سکان اداره کشور با آرای مردمی به آیت‌الله ابراهیم رئیسی واگذار شد. رئیس جمهور اداره کشوری را عهده‌دار شد که از یک سو کل ۳۱ استان کشور در طوفان سهمگین پیک پنجم دلتا کرونا قرار داشت و از سوی دیگر طبق اعلام بهرام عین اللهی ذخیره واکسن نیز به صفر رسیده بود، البته این را هم باید گفت که دولت دوازدهم فقط توانسته بود ۲۶ و نیم میلیون دوز واکسن را طی ۷ ماه خریداری کند که به دلیل برخی ناهماهنگی‌ها بین دستگاه‌های دولتی و سیاستگذاری‌های حوزه سلامت از این رقم در مجموع 6.6  میلیون دوز واکسن در کشور تزریق شد. آن روزها عدم تحرک دولت قبل برای تهیه و تأمین واکسن نقل همه محافل شده بود و مردم و حتی کارشناسان حوزه سلامت هم از  نبود شفافیت در دولت دوازدهم برای خرید واکسن سخن می‌گفتند. همه این اتفاقات و انبارهای خالی از واکسن غمبارترین روزهای کرونایی را در تاریخ کشور رقم زد. از سوی دیگر مردم یا در بیمارستان‌ها می‌مردند یا سالمندان برای پیدا کردن واکسن از این گوشه به آن گوشه شهر سرگردان بودند. صف‌های طویل برای دریافت واکسن گاهی به چند کیلومتر نیز می‌رسید اما در نهایت پس از 8 ساعت انتظار نگهبان مرکز تزریق واکسن با بلندگو خبر از پایان تعداد دوزهای واکسن را اعلام می‌کرد. گزارش‌های میدانی ما نیز بیانگر این واقعیت بود که سالمندانی که بعد از نماز صبح به امید تزریق واکسن راهی مراکز واکسیناسیون می‌شدند سر ظهر دست خالی به خانه برمی‌گشتند و آنچه در لیست دریافت کنندگان واکسن کرونا ثبت می‌شد زمین تا آسمان با مراجعان فراخوانده شده به مراکز تفاوت داشت. گاهی تعداد مراجعه کنندگان به مراکز به 400 نفر می‌رسید اما در لیست اسامی 20 نفر ثبت می‌شد، درگیری و تنش بین مردم در مراکز واکسیناسیون هر روز بالا می‌گرفت و واکسیناسیون در اغلب استان‌ها متوقف شده بود. در این میان برخی‌ها نیز سعی داشتند با برخی شگردها واکسن کرونا تزریق کنند از جمله اینکه کارت متوفی افراد سالمند را به مرکز تزریق تحویل می‌دادند. آن طور که گزارش‌های رسیده به ما نشان می‌داد گاهی اوقات هم موفق به دریافت واکسن می‌شدند. یکی دیگر از حواشی پر سر و صدای واکسن، سفر ایرانی‌ها به کشور ارمنستان برای تزریق واکسن آسترازنکا و همچنین تزریق واکسن‌های تقلبی فایزر با قیمت‌های چند میلیونی در مناطق شمالی تهران بود. در هر حال  کار به جایی رسید که در نیمه اول مردادماه از تزریق قطره چکانی واکسن هم خبری نبود و اندک مراکز تجمیعی واکسیناسیون نیز با نصب بنرهایی از اتمام موجودی واکسن خبر می‌دادند. در این میان مسئولیت سنگین و اصلی دولت سیزدهم ساماندهی ناکارآمدی مدیریت و مقابله با بحران کرونا بود که در نهایت با رایزنی‌ها و ارتباطات گسترده ایران با کشورها و فعال شدن دیپلماسی، سیلی از واکسن‌های وارداتی به کشور جاری شد. باران سیل‌آسای واکسن در حالی آسمان کرونایی ایران را درنوردید که مجموع تعداد دوز تزریق واکسن‌های کرونا با افزایش واردات واکسن در 100 روز اول دولت رئیسی به ۶ برابر رقم واردات در دولت قبل رسید.

پایان مرگ‌های 700رقمی با واردات واکسن
ایران چگونه از چنگال کرونا گریخت؟ چرا دیگر هیچ خبری از مانع‌تراشی‌ها و بهانه‌جویی‌ها در مسیر خرید و واردات واکسن به دلیل برجام و اف ای تی اف نبود و چگونه شتاب واکسیناسیون اتفاق افتاد؟ ۱۶ مرداد اولین جلسه ستاد ملی مقابله با کرونا به ریاست سید ابراهیم رئیسی برگزار شد. تعیین ضرب‌الاجل برای تهیه «طرح جامع تحول در نحوه مقابله با ویروس کرونا» مهم‌ترین خروجی این جلسه بود که حالا می‌توان با گذشت نزدیک به 5 ماه از آغاز به کار دولت جدید تأثیرات آن را در مدیریت مهار کرونا به چشم دید. مذاکره و دیپلماسی فعال دولت برای خرید واکسن، موجب شد که تنها در دو هفته آغازین فعالیت کابینه سیزدهم بیش از ۱۸ میلیون دوز واکسن وارد کشور شود. کم کم امید به جامعه بازگشته بود و در کنار اینها رسانه‌ها و مسئولان نظام سلامت برای آگاهی‌بخشی به مردم درباره کفایت واکسن‌های وارداتی و ضرورت تزریق واکسن برای گذر از بحران پیک پنجم دست به کار شدند. وزارت بهداشت نیز به دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور دستور داد مراکز تجمیعی واکسیناسیون افزایش پیدا کند.
صیانت از جان مردم نیاز به گره‌گشایی در تأمین واکسن داشت چرا که یکه‌تازی کرونا در مردادماه به اوجش رسید. روزانه 50 هزار نفر به بیماری مبتلا می‌شدند و بازی دلتا با اعداد مرگ ادامه داشت تا اینکه اول شهریورماه رکورد بی سابقه رقم فوتی‌های کرونا ثبت شد. 704 جان عزیز. خانواده‌های داغداری که به عزای پدر، مادر، خواهر و فرزندشان نشستند. رئیس جمهور در ادامه مأموریت ویژه‌اش برای عبور از دل بحران نفسگیر  با اختصاص ارز برای واردات واکسن به وزرای بهداشت، خارجه، هلال احمر و بانک مرکزی دستور داد تا ضمن توجه به تولید داخل با تمام توان مسیر واردات واکسن کرونا را باز کنند.  تنها در یک ماه نخست دولت سیزدهم 30 میلیون دوز واکسن وارد کشور شد، یعنی هر هفته به طور معمول 5 میلیون دوز واکسن وارد کشور می‌شد. با سرعت گرفتن حجم بالای واردات واکسن و حذف شرط سنی تزریق واکسن از 20 تا 27 شهریور 7 میلیون و 900 هزار دوز واکسن در ایران تزریق شد به عبارتی آمار تزریق واکسن به 6 برابر 5 ماه ابتدای سال 1400 رسید به طوری که تزریق واکسن به سرعت برق و باد پیش می‌رفت و برای نخستین بار سد رکورد جهانی واکسیناسیون هفتگی در دنیا شکسته شد.  

ادامه در صفحه 22