سرپرست دفترآموزش و ارتقای سلامت در آغاز هفته ملی سلامت در گفتوگو با «ایران»:
دستورالعمل کشوری «سواد سلامت» تدوین شد
محدثه جعفری
خبرنگار
صرف هزینه برای پیشگیری، سرمایه‌گذاری است
دکتر فرشید رضایی سرپرست دفترآموزش و ارتقای سلامت در آغاز هفته ملی سلامت در گفتوگو با «ایران» با اشاره به ضرورت ارائه آموزش‌های مناسب به مردم برای ارتقای فرهنگ سلامت، عنوان کرد: پیشگیری مقدم بر درمان است. این شعار در دنیا معروف است، اما در بسیاری از کشورها هزینه‌ها و سرمایه گذاری‌ها بیشتر به بخش درمان تخصیص یافته است چرا که حوادث و بیماری‌ها به پاسخ سریع‌تر برای بهبود افراد جامعه نیاز دارد و باید در هر منطقه‌ای امکانات لازم برای آن وجود داشته باشد.
وی افزود: بر اساس شواهد علمی، هزینه در بخش پیشگیری در واقع هزینه کرد نیست بلکه نوعی سرمایه‌گذاری بسیار اثربخش است. درست است که قبل از درمان به پیشگیری می‌پردازیم اما اگر بخواهیم حتی یک قدم جلوتر از پیشگیری را نیز ببینیم به «ارتقای سلامت» در جامعه می‌رسیم.
دکتر رضایی با اشاره به اینکه آموزش بهداشت و سبک زندگی سالم یکی از موضوعاتی است که می‌تواند به ارتقای سلامت مردم کمک کند، افزود: ارتقای سلامت یک علم است و متخصصان آموزش و ارتقای سلامت در کشور ما همگام با علم روز دنیا گام‌هایی در راه ارتقای سلامت مردم برداشته‌اند تا با آموزش و معرفی سبک زندگی سالم به مردم، جلوی ابتلا به بسیاری از بیماری‌ها گرفته شود. در این میان سازمان‌ها و مردم در این امر نقش بسیار پررنگی دارند تا سلامت را در معنای جامع آن یعنی سلامت جسم، ذهن و سلامت معنوی ببینند.
وی ادامه داد: توانمندی و سواد سلامت فرد برای ایجاد و حفظ سلامتی را «خودمراقبتی» می‌نامند. مردم برای اینکه بهتر در مسیر ارتقای سلامت حرکت کنند، باید آموزش ببینند تا عملکرد بهتر و «سواد سلامت» بالاتری داشته باشند و البته در کنار آموزش‌ها باید امکانات مناسب برای شکل‌گیری رفتار سالم نیز در اختیار آنها قرار داشته باشد.
دکتر رضایی درباره چشم‌انداز آموزش بهداشت در میان مردم گفت: سرمایه‌گذاری محدودی در بحث آموزش بهداشت به مردم انجام شده و با منابع محدود در دهه‌های گذشته کارها به سختی انجام می‌گرفته است. ضروری است در بحث اعتبارات سواد سلامت تجدید نظر شود. دنیای امروز با گسترش فضای مجازی و دسترسی راحت‌تر به اطلاعات مختلف، نشان می‌دهد باید سرمایه‌گذاری در آموزش بهداشت به مردم را با تکنولوژی‌های نوین، مناسب با باورها و فرهنگ متنوع کشور مطابقت دهیم. به دنبال مطالعه تیم‌های تخصصی در سال گذشته، امسال برای اولین بار دستورالعمل کشوری «سواد سلامت» نوشته شده که در این برنامه ملی، سازمان‌های مختلف باید در قالب شش استراتژی کلان در مسیر سواد سلامت اقدامات مشترک را انجام دهند.
شش منبع برای آموزش سواد سلامت به مردم
این متخصص بیماری‌های عفونی در خصوص اهمیت آموزش مناسب برای خودمراقبتی، گفت: آموزش از طریق شش منبع به افراد جامعه منتقل می‌شود. منبع اول «اقلام چاپی» است؛ کتاب‌ها، بروشورها و... منبع دوم «رسانه‌های همگانی» است که نقش مهمی در خلق سلامت و افزایش سواد سلامت جامعه دارند و اگر به درستی عمل نکنند نقش آسیب‌زا خواهند داشت به همین منظور رسانه‌هایی مثل روزنامه‌ها و رسانه ملی باید حرکت در مسیر افزایش سوادسلامت را در اولویت برنامه‌هایشان قرار دهند.
ادغام اطلاعات درست و غلط در فضای مجازی
وی با اشاره به سومین منبع آموزش مردم عنوان کرد: «فضای مجازی» با توجه به گستردگی که طی 10 تا 15 سال گذشته در جهان و میان مردم داشته است، یکی از منابع مهم آموزش سواد سلامت محسوب می‌شود. در حال حاضر این تهدید برای جامعه وجود دارد که اطلاعات درست و غلط شبکه‌های مجازی، سایت‌ها و... با هم ادغام شده‌اند و تشخیص درست از نادرست برای برخی از مردم در گروه‌های سوادی مختلف، دشوار است. امروزه بخصوص بعد از همه‌گیری‌های کرونا، اهمیت و نقش «سواد رسانه»ای بیش از پیش مشخص شده است تا مردم بتوانند غلط را از درست و منابع جعلی را از منابع حقیقی تشخیص دهند و اگر اطلاعاتی را در فضای مجازی دریافت کردند، بتوانند آن را تحلیل کنند. به همین منظور موضوع سواد رسانه از سال 1400 وارد برنامه‌های معاونت بهداشت وزارت بهداشت شد و دفتر آموزش معاونت بهداشت به عنوان برنامه کلیدی در ارتقای سلامت، دستورالعمل آموزشی را برای آن آماده کرد و از اردیبهشت 1403 آموزش‌ها به صورت آبشاری در دانشگاه‌ها، آموزش و پرورش و مراکز آموزشی ارائه می‌شود. این روند آموزشی تا جایی ادامه می‌یابد که به آموزش زنان خانه‌دار به عنوان سفیران سلامت خانواده برسد.
ارائه اطلاعات درست و قابل درک به بیماران
سرپرست دفترآموزش و ارتقای سلامت با اشاره به منبع چهارم آموزش که «پزشکان و تیم سلامت» هستند، بیان کرد: هنگامی که مردم برای درمان به سراغ پزشکان می‌روند اطلاعاتی را برای خودمراقبتی دریافت می‌کنند و اگر آموزش به بیمار از سوی پزشک، پرستار یا مراقب سلامت، با دقت انجام نشود و به زبان بیمار و در سطح سواد او نکات را قابل درک توضیح ندهند آن زمان است که بیمار برداشت و دریافت صحیحی از خودمراقبتی نخواهد داشت و روند درمان با کندی یا مشکل روبه‌رو می‌شود. به همین جهت، آموزش به بیمار یکی از وظایف مهم تیم درمان و کادر بهداشتی در همه کشورهاست.
10 درصد جامعه سفیران سلامت هستند
وی به منبع پنجم آموزش که «گفتمان اجتماعی» است، اشاره کرد و گفت: باورها و اطلاعاتی که در زمینه سلامت دهان به دهان می‌چرخد نیز یکی از منابع اطلاعات درست یا غلط در این زمینه است. مردم برخی نکات آموزشی را از یکدیگر در خانواده و فامیل یا محل کار و اجتماع یاد می‌گیرند. البته گاه برخی اطلاعات غلط هم دهان به دهان می‌چرخد که مردم باید در این زمینه دقت کنند. به همین منظور از سال 1401 در معاونت بهداشت برنامه‌هایی مد نظر قرار گرفت به طوری که با 9 میلیون نفر داوطلب سلامت و سفیران سلامت آموزش دیده توسط وزارت بهداشت که 10 درصد جامعه را تشکیل می‌دهند، با اشاعه اطلاعات درست در خانواده و جامعه، چراغ سواد سلامت را روشن نگه می‌داریم.
ترویج دخانیات و خشونت در شبکه نمایش خانگی
به گفته دکتر رضایی، منبع ششم برای افزایش سواد سلامت «هنر» است که تاکنون توجه چندانی به آن نشده است. هنر همان قدر که می‌تواند در افزایش سواد سلامت نقش داشته باشد به همان میزان می‌تواند مخرب واقع شود به طوری که اکنون در برخی سریال‌های نمایش خانگی می‌بینیم به راحتی خشونت و مصرف دخانیات از طریق هنر به خورد مردم داده می‌شود. هنرمندان کشور می‌توانند در آثارشان سلامت روان و جسم را مد نظر قرار دهند و از این طریق پیام‌هایی را به صورت غیر مستقیم برای ارتقای سواد سلامت به مردم منتقل کنند. امیدواریم هرچه زودتر ساترا (سازمان تنظیم مقررات رسانه‌های صوت و تصویر فراگیر) و سایر نهادهایی که در این امر نقش دارند به رفع این نوع تهدید سلامت اقدام کنند. کارگروه فرهنگ سلامت این موضوع را با جدیت پیگیری می‌کند.
آموزش به دانش‌آموزان از مقاطع ابتدایی ضروری است
سرپرست دفتر آموزش و ارتقای سلامت در پاسخ به این پرسش که زمانی که فضای مجازی از مطالب جعلی و نادرست پر شده است مردم چطور به اطلاعات درست دست پیدا کنند، بیان کرد: یکی از راهکارها در رویارویی با این تهدید، کمک به تقویت سواد سلامت رسانه در جامعه است. از سال ۱۴۰۰ در وزارت بهداشت به این موضوع پرداختیم. همان‌طور که می‌دانید در کتاب درسی کلاس پایه دهم دانش‌آموزان مباحث مفصلی با عنوان سواد رسانه وجود دارد اما پایه دهم برای پرداختن به این مبحث بسیار دیر است. طی گفتوگو با آموزش و پرورش به این امر تأکید کردیم که این نوع آموزش‌ها باید زودتر و از مقاطع پایین‌تر به دانش‌آموزان ارائه شود. به همین منظور مقرر شده وزارت بهداشت با برنامه‌های مشترکی که با آموزش و پرورش دارد، بحث «سواد رسانه» را هم با توجه به امکان بهره‌گیری از ظرفیت دو میلیون و 500 دانش‌آموز به عنوان سفیران سلامت، در این برنامه قرار دهد.
ایجاد منابع موثق برای آموزش خودمراقبتی
دکتررضایی به ایجاد کانال‌ها و سایت‌های مختلف در حوزه سلامت اشاره کرد و گفت: طی دهه‌های گذشته اقدامات مؤثری برای حضور در فضای مجازی نداشتیم اما امسال، سایتی را برای این منظور راه‌اندازی کردیم که در بهار 1403 رونمایی خواهد شد. هدف آن است که اطلاعات صحیح بهداشتی در هر زمینه از سوی این منبع معتبر به جامعه ارائه شود. باید تلاش کنیم این منبع موثق جایگاه خودش را میان انبوهی از اطلاعات جعلی پیدا کند.
وی با بیان اینکه در دوران کرونا شاهد بودیم چقدر اطلاعات غلط در خصوص این بیماری و واکسن میان مردم شایع شد و مردم دسترسی مناسب و فراگیری به اطلاعات درست نداشتند، افزود: در حال حاضر موضوعات متفاوتی در جامعه در خصوص بیماری همچون چاقی، لاغری، درمان کبدچرب، بیماری‌های صعب‌العلاج، نمک‌ها، درمان ناباروری و... در شبکه‌های مجازی دست به دست می‌شود، که بیشتر کذب هستند به همین جهت ضروریست منبعی «واحد» جهت آموزش بهداشت و دریافت اطلاعات درست برای مردم داشته باشیم.
شبکه‌سازی میان پزشکان ضروری است
این متخصص بیماری‌های عفونی با اشاره به حضور پزشکان در فضای مجازی و ارائه اطلاعات درست در زمینه تخصص‌شان گفت: در شبکه‌های مجازی با دریایی از اطلاعات غلط روبه‌رو هستیم و حضور پزشکان و علاقه‌مندان توانمند در این عرصه می‌تواند راهی برای ارتقای سواد سلامت جامعه باشد. برای افزایش تأثیر این حضور باید شبکه‌سازی بین متخصصان ارتباطات، متخصصان سلامت و اندیشمندان بااخلاق در فضای مجازی صورت گیرد تا مردم منابع موثق را بشناسند.
بــــرش
تولید دو برنامه هنری برای ترویج رفتارهای بهداشتی
وی با اشاره به برنامه‌های مشترک معاونت بهداشت با رسانه ملی برای آگاهی بخشی به مردم گفت: امسال تصمیم داریم برنامه عروسکی با نام «خانه مادربزرگ» را برای کودکان و فیلم سینمایی «دوباره زندگی» را تهیه کنیم تا در این برنامه‌ها به موضوعاتی همچون سبک زندگی سالم و ترویج رفتارهای بهداشتی بپردازیم چرا که هنر، جادویی است که می‌تواند پیام‌ها را به طور غیرمستقیم اما عمیق در ذهن مخاطب تثبیت کند.