قدرت خرید مواد غذایی برای کارگران تقویت شد
افزایش یارانه و کالابرگ، سپر سفره مردم در مقابل تورم
یک خانوار کارگری در اسفندماه 1399 در دولت قبل باید 44 درصد مجموع درآمد و یارانه‌اش را صرف خرید 11 قلم کالای اساسی می‌کرد اما در اسفند 1402 با بهره‌مندی از افزایش چند برابری یارانه نقدی و توزیع طرح کالابرگ الکترونیکی در دولت سیزدهم، 22 تا 23 درصد مجموع درآمد و یارانه‌اش را صرف خرید این 11 قلم کالا کرده است.
طی هفته‌های اخیر، رسانه‌های نزدیک به دولت روحانی به صورت هماهنگ اقدام به تولید گزارش‌هایی درباره میزان رشد قیمت کالاهای خوراکی در دو سال و نیم دولت سیزدهم کردند و از کاهش قدرت خرید مردم در این مدت گفتند. این ادعا در حالی است که برای سنجش قدرت خرید، تنها ملاک قرار دادن قیمت‌ها باعث خطا در نتیجه‌گیری می‌شود؛ چراکه برای سنجش قدرت خرید، هر دو سوی درآمد و هزینه خانوار باید محاسبه شود. مقایسه سطح درآمد و هزینه یک خانوار 4 نفره با حقوق کارگری، می‌تواند تصویر دقیقی از وضعیت قدرت خرید خانوار در دولت گذشته و دولت سیزدهم ارائه کند.
در این گزارش، برای قضاوت دقیق قدرت خرید، مجموع کل حقوق یک خانوار کارگری دارای دو فرزند به اضافه کل یارانه دریافتی آن با هزینه تأمین 11 قلم کالای خوراکی اساسی مقایسه شده است. در دولت سیزدهم یارانه نقدی رشد چند برابری داشت و علاوه بر این، اعتبار 220 هزار تومانی کالابرگ هم به آن اضافه شده است؛ این در حالی است که در دولت گذشته فقط یک بار در سال 1398 پس از گرانی بنزین، رقم ناچیزی به یارانه نقدی مردم اضافه شد.
دولت سیزدهم از اوایل سال 1401 سیاست ارز 4200 تومانی را کنار گذاشت و به جای آن به حدود
۹۰ درصد مردم یارانه‌های نقدی ۳۰۰ و 400 هزار تومانی پرداخت کرد. یارانه‌های ۳۰۰ و 400 هزار تومانی چند برابر یارانه‌هایی است که در دولت‌های گذشته به طور نقدی به مردم پرداخت می‌شد و در دهک‌های پایین درآمدی سبب افزایش قدرت خرید آنها شد و نهایتاً شاخص ضریب جینی (شکاف درآمدی) را در سال 1401 پایین آورد.
افزایش حدود ۵ برابری یارانه نقدی خانوارها نسبت به دولت گذشته در سال 1401 و اجرای طرح کالابرگ الکترونیک در سال 1402 سبب بهبود قدرت خرید خانوارهای متوسط و کم‌درآمد جامعه برای تأمین مواد خوراکی با وجود تداوم رشد قیمت‌ها شده است. با اجرای طرح بزرگ کالابرگ الکترونیکی در سال 1402، تمامی خانوارهای دهک‌های اول تا هفتم (بالغ بر ۶۱ میلیون ایرانی) مشمول افزایش یارانه شدند و در این طرح، ابتدا یارانه افراد مشمول حداقل به میزان ۱۲۰ هزار تومان افزایش یافت و در مرحله دوم این رقم اضافی به 220 هزار تومان رسید.
در این طرح یک سبد ۱۱ قلمی برای تأمین حداقل کالری، پروتئین، ریزمغذی و ویتامین‌های لازم برای هر فرد (منطبق با نظر انستیتو تغذیه ایران) با قیمت‌های ثابت انتخاب شده است. به موجب این طرح، اعتبار کالابرگ برای همه یارانه‌بگیران از یک ماه قبل واریز می‌شود، اما برای دهک‌های اول تا هفتم، علاوه بر اعتبار موجود (۴۰۰ هزار تومان و ۳۰۰ هزار تومان)، اعتبار اضافی به مبلغ 220 هزار تومان هم داده می‌شود. ۱۱ قلم کالای اساسی شامل برنج، گوشت منجمد گوساله، حبوبات، شیر کم‌چرب، پنیر، ماست، مرغ، تخم‌مرغ، روغن مایع، ماکارونی و قند و شکر است که خانواده‌ها در دهک‌های اول تا هفتم می‌توانند این اقلام را با قیمت ثابت از طریق کالابرگ الکترونیکی خریداری کنند. مبنای قیمت‌های اعلام‌شده در طرح کالابرگ الکترونیکی بر اساس قیمت‌های سال ۱۴۰۱ است؛ بهعنوان مثال یک خانوار ۴ نفره در طول هر ماه می‌تواند ۸ کیلو برنج به قیمت ۴۰ هزار تومان دریافت کند؛ ضمن اینکه طبق این طرح، در صورت افزایش قیمت کالاها در بازار، قیمت ۱۱ قلم کالای اعلام‌شده در سبد خرید خانوارها تا انتهای سال 1402 ثابت مانده و بر اساس قیمت مبنای 1401 است و دولت مابه‌التفاوت قیمت هر یک از 11 قلم کالا در سال 1402 با قیمت مبنای 1401 را پرداخت می‌کرد.
آمارسازی منتقدان دولت
رسانه‌های نزدیک به دولت قبل با تمرکز بر افزایش قیمت‌ها و سانسور اقدامات دولت سیزدهم در چند برابر کردن یارانه نقدی و کالابرگ اعتباری، به گونه‌ای برای مخاطب گزینش آماری کرده و قیمت مواد غذایی را با چند سال قبل مقایسه می‌کنند تا کاهش قدرت خرید را القا نمایند؛ گویی در دولت سیزدهم قیمت‌ها افزایش یافته اما حقوق و یارانه هیچ تغییری نسبت به دولت گذشته نکرده و ثابت مانده است. این در حالی است که نمی‌توان آثار افزایش قیمت مواد خوراکی پس از حذف ارز 4200 را در محاسبات مربوط به هزینه‌های مردم آورد اما یارانه نقدی پرداختی را جزو درآمدهای مردم محاسبه نکرد و این اشتباهی است که منتقدان دولت مرتکب می‌شوند. اشتباه مهم منتقدان دولت، کم‌نمایی درآمد خانوارها در دو سال اخیر است. رسانه‌های حامی دولت گذشته، یارانه نقدی ۳۰۰ و 400 هزار تومانی که از ابتدای سال ۱۴۰۱ به حساب خانوارها واریز شده را در درآمد خانوارها محاسبه نمی‌کنند و صرفاً به مقایسه هزینه‌ها می‌پردازند. برخلاف محاسبه منتقدان دولت، حداقل درآمد خانوارها پس از حذف ارز ۴۲۰۰ تومانی باید با اضافه کردن یارانه نقدی ۳۰۰ و 400 هزار تومانی لحاظ شود. اشتباه دوم منتقدان دولت در محاسبه نکردن قیمت ۱۱ قلم ماده غذایی در سبد کالابرگ اعتباری است که دولت به مردم تخصیص داده است.
این در حالی است که دولت ۱۱ قلم ماده خوراکی مذکور را با قیمت یارانه‌ای به خانوارهای مشمول عرضه می‌کند. جمع خرید ۱۱ قلم ماده غذایی مذکور برای یک خانوار ۴ نفره در قالب طرح کالابرگ با مقدار ماهانه مصرفی مشخص و بر اساس قیمت‌های مصوب به 2 میلیون و 403 هزار تومان می‌رسد. استقبال گسترده چند ده میلیون نفر از مشمولان از کالابرگ اعتباری هم بیانگر موفقیت این طرح و ترجیح مردم به خرید مواد غذایی با نرخ کالابرگ به جای خرید از بازار آزاد است. اشتباه دیگر منتقدان دولت، نادیده گرفتن موضوع افزوده شدن یارانه 220 هزار تومانی به اقشار مشمول (بیش از 60 میلیون نفر از مردم) در صورت خرید ۱۱ قلم ماده خوراکی از طریق طرح کالابرگ اعتباری است. بنابراین به عنوان مثال، یک خانوار 4 نفره با خرید از طریق کالابرگ اعتباری، 880 هزار تومان یارانه تشویقی هم دریافت می‌کند. کل یارانه دریافتی یک خانوار 4 نفره با درآمد متوسط (دهک‌های 4 تا 7) شامل یک میلیون و 200 هزار تومان یارانه نقدی به اضافه 880 هزار تومان اعتبار کالابرگ است که معادل 2 میلیون و 80 هزار تومان می‌شود. این رقم برای دهک‌های اول تا سوم به 2 میلیون و 480 هزار تومان افزایش می‌یابد چون یارانه نقدی این اقشار هر نفر 400 هزار تومان است.
ارتقا قدرت خرید کارگران با بهره‌مندی از یارانه و کالابرگ
اگر خانوارهای کارگری را لحاظ کنیم، مشخص می‌شود در دولت سیزدهم قدرت خرید آنها بهبود یافته است.
نسبت هزینه خرید 11 قلم کالای اساسی به کل دریافتی یک خانوار کارگری 4 نفره در اسفند 1399 معادل 44 درصد درآمد آن (مجموع دستمزد و یارانه) بوده است. اما در اسفند 1402 با در نظر گرفتن اینکه 11 قلم کالای یادشده با قیمت یارانه‌ای در قالب کالابرگ به دست مردم می‌رسد و از سوی دیگر یارانه هم در این دولت چند برابر شده و حقوق‌ها هم افزایش یافته، نسبت مذکور برای یک خانوار کارگری 4 نفره جزو دهک‌های متوسط به 23 درصد و در دهک‌های کم‌درآمد به 22 درصد کاهش یافته که به وضوح نشان‌دهنده بهبود قدرت خرید مردم بویژه در حوزه خرید کالاهای اساسی است.
در واقع با خرید از بسته اعتباری کالابرگ، نسبت هزینه 11 قلم کالای خوراکی اساسی به درآمد متوسط خانوارهای کارگری در اسفند 1402 نصف اسفند 1399 بوده است. یک خانوار کارگری در اسفند 1399 باید 44 درصد درآمد و یارانه‌اش را صرف خرید 11 قلم کالای اساسی می‌کرد اما در اسفند 1402 با بهره‌مندی از طرح کالابرگ و یارانه نقدی چند برابری، 22 تا 23 درصد درآمد و یارانه‌اش را صرف خرید این 11 قلم کالا کرده است.