ابراهیم بهشتی

ترمیم نقص‌های نظام غیرحزبی

به نظر می‌رسد پیشنهاد انتقال تجربه از بیرون به درون مجلس دهم  از سوی هر دو جناح اصلی کشور که در مجلس دهم وزن تقریباً همسنگی دارند، مورد استقبال قرار گرفته است. بیراه نیست اگر گفته شود، تشکیل چنین مجمعی با هر ترکیبی که طرفین صلاح بدانند، بخشی از معایب و کاستی‌های فقدان سیستم حزبی را پوشش خواهد داد. این فقدان در کنار برخی مضرات، بیش از همه آسیب‌های خود را در ضعف بنیه کارشناسی مجلس نشان داده است. از آنجا که نمایندگان مجلس عمدتاً به صورت فردی و با شعارها و وعده‌های فراوان پای به مجلس می‌گذارند، عمده وقت خود را نیز صرف عمل کردن به همان شعارها می‌کنند که بیشتر رنگ و بوی محلی و منطقه‌ای دارد. بر همین اساس است که در مجلس نهم تعداد نمایندگانی که علاوه بر مسائل حوزه انتخابیه، نگاه ملی و کلان تری را در مواضع خود داشتند، بسیار کم بودند. نتیجه چنین وضعیتی نیز تدوین طرح‌های شتابزده بدون رویکردهای ملی و غیرکارشناسی است که خیلی از آنها هم در نهایت بایگانی می‌شود و تنها وقت پارلمان را می‌گیرد. حال آنکه تشکیل مجمع‌های مشورتی با هر عنوانی می‌تواند علاوه بر انسجام بخشی فراکسیونی، نمایندگان را به لحاظ کارشناسی تغذیه کند یا به تعبیر حجاریان طرح‌ها و برنامه‌ها ابتدا در این مجمع یا پارلمان در سایه چکش کاری شود و بعد وارد پارلمان شود. استقبال اصولگرایان و اصلاح طلبان از ایده تشکیل گروه‌های مشورتی برای انتقال تجربه به نمایندگان مجلس دهم، آیا می‌تواند نویدبخش مجلسی کارآمد، قوی و کارشناسی‌تر از مجلس نهم شود؟ باید منتظر ماند و دید.  


یکی از وجوه ممیزه انتخابات مجلس دهم بازماندن چهره‌های برجسته یا اصطلاحاً ژنرال‌های جناح‌های سیاسی از ورود به بهارستان بود. بسیاری از فعالان سیاسی شاخص اصلاح طلب و حامی دولت پشت سد هیأت‌های نظارت بر انتخابات ماندند و تأیید صلاحیت نشدند. در سوی مقابل اما ژنرال‌های اصولگرا که عمدتاً در فهرست تهران قرار گرفته بودند، با اقبال مردم مواجه نشدند و بدین ترتیب مجلس دهم به نسبت مجالس پیشین خالی از چهره‌های برجسته است.
این مهم برخی نگرانی‌ها را در بین مجموعه‌های سیاسی ایجاد کرده که چه بسا منتخبان جدید که تجربه پارلمانتاریستی زیادی ندارند، نتوانند از عهده شعارهای وعده داده شده و بخصوص فرآیند کارشناسی روی طرح‌ها و بررسی لوایح برآیند یا اینکه مواضع همسان و یکپارچه‌ای  معطوف به جریان سیاسی خود نداشته باشند. این قبیل نگرانی‌ها معطوف به جایگاه مهم مجلس در ساختار سیاسی جمهوری اسلامی ایران است که وظیفه قانونگذاری و نظارت را برعهده دارد. تصمیماتی که در بهارستان گرفته می‌شود بعد از طی فرآیندی تعریف شده تبدیل به قانون می‌شود، قانونی که سایر دستگاه‌ها و نهادهای دیگر باید منطبق با آن حرکت کنند.  

راهکار حجاریان برای پر کردن جای خالی ژنرال‌ها
 بر همین اساس بود که ابتدا سعید حجاریان تئوریسین اصلاح طلب در گفت‌و‌گویی با روزنامه ایران پیشنهاد تشکیل «پارلمان در سایه» را مطرح کرد. او با اشاره به اینکه ژنرال‌های دو جناح اصلاح‌طلب و اصولگرا به دلیل رد صلاحیت یا رأی نیاوردن در مجلس دهم غایب هستند و شمار زیادی از منتخبان، تجربه جدی ندارند و این کار تشکیلاتی فراکسیونی را تحت‌الشعاع قرار می‌دهد، گفت: «راهکار جبران این مسأله، تشکیل پارلمان در سایه از سوی دو جناح است. هم اصلاح‌طلبان و هم اصولگرایان باید برنامه‌هایشان را در پارلمان سایه چکش کاری و به فراکسیون خود منتقل کنند. در غیر این‌صورت مجلس ضعیف می‌شود و ضعف مجلس منجر به تضعیف دولت هم می‌شود.»
پیشنهاد حجاریان با اما و اگرهایی از سوی فعالان سیاسی هر دو جناح مورد استقبال قرار گرفت. به این معنا که آنها دغدغه وی درباره ضعف تجربه پارلمانتاریستی منتخبان جدید را پذیرفتند اما به جای تأکید بر عنوان پارلمان در سایه از پارلمان اصلاحات و پارلمان اصولگرایان استفاده کردند.

اصلاح طلبان و اصولگرایان به‌دنبال پارلمان مشورتی
حسین کمالی دبیر کل حزب اسلامی کار و عضو شورای عالی سیاستگذاری اصلاح‌طلبان در همین باره گفته است: «در این خصوص باید از واژه پارلمان اصلاحات استفاده کنیم و نیازی به واژه سایه نیست. پارلمان اصلاحات پشتوانه فکری پارلمان اصلی خواهد بود. این پارلمان اصلاحات در حقیقت پارلمانی است که نظرات اصلاح‌طلبان را منسجم‌تر کرده و آنان را به صورت کار‌شناسی ارائه می‌دهد تا برای کار در مجلس و تبدیل کردن به یک مصوبه ملی و خوب به کار کشور بیاید.»
در سوی دیگر سید مرتضی نبوی از تئوریسین‌های اصولگرا هم بر ضرورت تشکیل «پارلمان اصولگرایان» تأکید کرد.  وی در گفت‌و‌گویی با تسنیم گفته است: « به نظر من، در مسیر ایجاد زمینه مشارکت  نسل جدید و جوان در فرمول‌های آینده اصولگرایان، در حال حاضر زمینه برای شکل‌گیری پارلمان اصولگرایان فراهم آمده است. در واقع، به نظر من، صرف نظر از مسائل مربوط به انسجام تشکیلاتی اصولگرایان در مجلس دهم یا مسائل مربوط به انتخابات آینده شورای شهر، یا مقتضیات مشارکت مؤثر در انتخابات ریاست جمهوری آینده، آنچه مهم‌تر است، همین تحول تشکیلاتی در میان اصولگرایان است.» به گفته نبوی، «اگر اصولگرایان بتوانند از طریق پارلمان اصولگرایی در کنار مراکز مطالعات راهبردی اصولگرا که محل تجمع و هم افزایی گروه‌های نخبه پیشکسوت و جوان است، به طور مستمر در فضای سیاسی کشور حضور داشته باشند، یک سیاست پاسخگوی فعال و مستمر را رقم خواهند زد که در نتیجه، اعتماد بیشتر مردم را به دنبال خواهد داشت و این خود به خود موفقیت‌های انتخاباتی را نیز موجب خواهد شد.»
استقبال احمد توکلی
برخی نمایندگان برجسته مجلس نهم هم در گفت‌و‌گو با « ایران» از ایده تشکیل مجموعه هایی برای هم افزایی طیف‌های سیاسی و تقویت بنیه کارشناسی در مجلس استقبال کردند. احمد توکلی نماینده تهران با بیان اینکه احزاب قوی در ایران وجود ندارد، گفت:« تشکیل گروه‌های فکری را مفید می‌دانم بخصوص که متشکل از اعضا و چهره‌های شاخص باشد چرا که می‌تواند بخش هایی از ضعف‌های نبود حزب را جبران کند.» این نماینده اصولگرا افزود: « اینکه جناح‌های سیاسی کشور قبل از اعلام موضع یا اقدام به تدوین طرح و برنامه ای، کار کارشناسی قوی انجام داده و مطالعات و تحقیقات مقدماتی را انجام داده باشند و به تعبیری طرح یا پیشنهاد آنها همراه با یک پیوست کارشناسی قوی باشد، اقدام قابل دفاعی است.» توکلی از این هم فراتر رفته و پیشنهاد داد که « حتی جناح‌های سیاسی بر سر مسائل کلان و ملی کشور با همدیگر هم می‌توانند جلسه بگذارند و بحث و گفت‌و‌گو داشته باشند و بر سر این قبیل موارد تفاهم و همکاری کنند.» این نماینده باسابقه کشور ادامه داد: «تصور می‌کنم منظور آقای حجاریان هم همین بوده که جمعی با هم بنشینند و عقلای مجلس را نیز جمع کرده و برنامه‌ریزی کنند که این کار خوبی است و من اضافه می‌کنم که حتی عقلای دو جناح نیز با یکدیگر گفت‌و‌گو کنند.»  به گفته توکلی «هرچه جناح‌ها و نمایندگان آنها بیشتر اهل گفت‌و‌گو باشند بیشتر به نفع مردم و نظام است.»

برنامه ریزی بهتر است
مسعود پزشکیان نماینده اصلاح طلب مجلس نهم  و منتخب مجلس دهم نیز معتقد است «هر کاری که با برنامه ریزی همراه باشد شانس موفقیت آن بسیار بیشتر است.» به گفته منتخب تبریز «اگر احزاب در کشور قوی باشند و در ارائه طرح‌ها و برنامه ریزی‌ها و حتی معرفی نامزدهای مجلس ایفاگر نقش اصلی باشند، قطعاً محسنات بیشتری خواهد داشت و بخشی از مشکلات فعلی هم از بین خواهد رفت.»
وی ادامه داد: « با این حال در غیاب احزاب، تشکیل مجموعه‌های فکری و سیاسی در هر قالب و عنوانی که به تقویت کارشناسی‌ها کمک کند مناسب است.
 اینکه هر نماینده‌ای در ارائه پیشنهاد‌ها و طرح‌های خود پشتوانه محکمی از کارشناسی و برنامه‌ریزی داشته باشد، بهتر از آن است که به صورت فردی اقدام کند.» پزشکیان تصریح کرد: «این پذیرفتنی است که جناح‌های سیاسی که پایگاه مردمی دارند کارهای کارشناسی را انجام دهند و برای اداره کشور یا موارد موضوعی، برنامه و طرح داشته باشند و این طرح‌های کارشناسی شده را به مجلس ارائه دهند.» به گفته وی «وقتی نماینده از قبل بداند که چه کاری می‌خواهد بکند، بررسی و تصویب هم ساده‌تر و کم هزینه تر و بی‌حاشیه تر می‌شود.»

پارلمان در سایه عملکرد نمایندگان را رصد می‌کند
اسماعیل جلیلی استاد دانشگاه و نماینده مجلس هم در این باره گفت: «  تشکیل پارلمان در سایه یا با عنوان‌هایی شبیه به این معمولاً در سیستم حزبی شکل می‌گیرد اگر احزاب قوی وجود داشته باشد برای پشتیبانی از مجموعه فعالان خود در پارلمان چنین جمعی را تشکیل می‌دهند و در عین حال فعالیت‌های نمایندگان خود را نیز رصد می‌کنند.» عضو کمیسیون برنامه و بودجه با بیان اینکه  پارلمان در سایه یا پارلمان اصلاح طلبی و اصولگرایی جایگاه قانونی ندارد، افزود: « این پیشنهاد که مجموعه اصلاح طلبان یا اصولگرایان در مجلس مجمعی داشته باشند خارج از پارلمان که با همفکری و تعامل با نمایندگان داخل مجلس برنامه ریزی داشته باشند که چه خط مشی یا مواضعی اتخاذ کنند و بر سر چه طرح هایی وقت بگذارند، پیشنهاد مناسب و راهبردی است چرا که مانع از برخی آزمون و خطاهای هزینه بر است.» به گفته جلیلی، تشکیل چنین پارلمانی بیش از همه به نمایندگان جدید کمک می‌کند که تجربه مناسبی در امر قانونگذاری و مدیریت مجلس ندارند.