سجاد قیطاسی
دکترای روابط بین‌الملل

ساموئل هانتینگتون رئیس آکادمی مطالعات بین‌المللی و منطقه‌ای دانشگاه هاروارد در سال 1999 در مقاله‌ای تحت عنوان «ابرقدرت یکه و تنها، بعد جدید قدرت» می‌گوید: «سیاست جهانی همیشه پیرامون قدرت و یا مبارزه برای قدرت شکل می‌گیرد و امروز روابط بین‌الملل در حال تغییر است. هانتینگتون بعد از بررسی انواع نظم‌های قابل تصور در جهان، نظم کنونی جهان یعنی دوره‌ گذار ژئوپلیتیک را نظم تک قطبی- چند قطبی می‌داند.»
طبق این سیستم، امریکا تنها کشوری است که در کلیه زمینه‌های اقتصادی، نظامی، دیپلماتیک، فنی، فرهنگی و ایدئولوژیک از برتری نسبت به سایر کشورها برخوردار است و در عمل قادر است منافع خود را در سرتاسر جهان گسترش دهد. در سطح دوم این سیستم، قدرت‌های عمده منطقه‌ای هستند که در منطقه خود برجسته‌اند اما نمی‌توانند همانند امریکا منافع خود را در جهان گسترش دهند. این کشورها عبارتند از: آلمان و فرانسه در اروپا، روسیه در اروپا و آسیا، چین و به‌صورت بالقوه ژاپن در شرق آسیا، هند درجنوب آسیا و ایران در جنوب غرب آسیا. از این‌رو باید گفت در رتبه سوم جهانی یا سطح دوم منطقه‌ای قدرت‌های درجه دوم منطقه‌ای وجود دارند که منافع آنها معمولاً با منافع قدرت‌های درجه اول منطقه‌ای در تضاد و اصطکاک قرار می‌گیرد. هانتینگتون این کشورها را این گونه نام می‌برد؛ انگلیس در رابطه با مجموعه آلمان و فرانسه در اروپا، اوکراین در رابطه با روسیه، ژاپن در رابطه با چین و کره جنوبی در رابطه با ژاپن، پاکستان در رابطه با هند و عربستان سعودی در رابطه با ایران از این‌رو باید گفت در سطوح تحلیل هانتینگتون برای منطقه غرب آسیا کشور ابرقدرت (امریکا) و قدرت دست دوم منطقه‌ای (عربستان) معمولاً دارای منافع همسویی هستند. بنابراین امریکا باید با قدرت‌های درجه دوم منطقه‌ای، روابط خود را بهبود بخشیده و با آنها ائتلاف استراتژیک در برابر قدرت سطح اول منطقه برقرار نماید. پیوندی که هم از لحاظ نظری و هم عملی در منطقه غرب آسیا در ارتباط با پیوند استراتژیک امریکا و عربستان در مقابل ایران تا به امروز شاهد آن بوده‌ایم.
اختلافات سیاسی، ایدئولوژیکی و ژئوپلیتیکی میان ایران و عربستان به‌عنوان قدرت‌های منطقه‌ای اول و دوم در سطح منطقه از زمان بهار عربی تا به امروز به منتهی درجه خود رسیده است. اختلاف این کشورها در بحران سوریه، عراق، یمن و... سطح تنش و امکان برخورد نظامی این کشورها را افزایش داده است. از سوی دیگر اختلافات ایران و امریکا در موضوعات مختلف از جمله مسأله اسرائیل و حضور نظامی امریکا در منطقه، بهانه‌های لازم را برای این ابرقدرت فراهم نموده تا با پیوند‌های استراتژیک با قدرت دوم منطقه چون عربستان، با به چالش کشیدن قدرت ایران به‌عنوان قدرت سطح اول منطقه، نفوذ و توان منطقه‌ای این کشور را به چالش بکشاند. در بحران های متعدد منطقه‌ای از جمله تحولات سوریه، جبهه عربی امریکایی و صهیونیستی به‌دنبال سقوط دولت قانونی سوریه بودند که امروزه با گذشت بیش از یک دهه از بحران سوریه موفق به سقوط بشار اسد و تغییر رژیم حاکم در سوریه نبوده‌اند و به طور کلی در سوریه و پیرامون مدیترانه قافیه را به ایران باخته‌اند، اما باید گفت تنش میان ایران و عربستان در موضوع یمن بیش از پیش افزایش یافته چراکه از یک سو نیروهای انصارالله یمن خود را وابسته به ایران و تحت تأثیر مستقیم ایران می‌دانند و از سوی دیگر پیوند مذهبی شیعیان یمن با ایران بیشترین چالش را از لحاظ امنیتی برای عربستان به وجود آورده است.
امروزه با گذشت نزدیک به 7 سال از مداخله نظامی ائتلاف عربی به رهبری عربستان در یمن، این کشورها در باتلاق جنگ یمن گرفتار شده‌اند، چرا که با گذشت این زمان از آغاز عملیات موسوم به طوفان قاطعیت که از فروردین 1394 و در پی آن عملیات‌های دیگری مانند احیای امید انجام شد نتوانسته‌اند به هیچ یک از اهداف مورد نظر خود در یمن برسند. جنگ یمن امروزه برای عربستان فرسایشی شده و از سوی دیگر انصارالله یمن با نفوذ به مرزهای جنوبی عربستان یعنی جیزان، عسیر و نجران دامنه نبرد را به خاک عربستان کشانده‌اند. آنها با حملات پیاپی، نظامیان عربستان را در دو بخش مادی و انسانی با خسارت قابل توجهی مواجهه ساخته‌اند و در ادامه با متمرکز شدن به استفاده از موشک‌های بالستیک و حمله به مراکز راهبردی عربستان سبب شدند تا حجم فشار بر این کشور افزایش یابد. از این‌رو باید گفت عربستان به‌دنبال پایان جنگ یمن است.
به طور کلی باید گفت تنش‌زدایی میان ایران و عربستان در گرو عدم حمایت امریکا به‌عنوان ابرقدرت از عربستان به‌عنوان سطح دوم قدرت منطقه در مقابل ایران است. از این‌رو باید گفت عربستان رویکرد جدیدی را درمنطقه دنبال می‌کند؛ رویکرد نگاه به شرق و فاصله گرفتن از امریکا که نمونه آن را می‌توان در تصمیم این کشور در اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت در 5 اکتبر دانست که این موضوع باعث خشم امریکا شده و عربستان را به تبانی با روسیه متهم می‌کرد. همچنین سفر شی جین پینگ رئیس جمهور چین به عربستان و امضای ده‌ها توافقنامه، شراکت استراتژیک بین دوکشور بوده است که این امر پیام‌هایی نیز برای امریکا به‌عنوان متحد اصلی عربستان داشته که مهم‌ترین آن نگاه به شرق و امکان جایگزین کردن چین در معادلات منطقه‌ای به جای امریکا می‌باشد، لذا باید گفت شکاف در روابط عربستان و امریکا و غیرقابل اتکا بودن امریکا برای عربستان می‌تواند این کشور را به سمت تنش‌زدایی با ایران سوق دهد، چرا که امریکا برای عربستان قابل اعتماد نبوده و در تحولات منطقه‌ای نشان داده که نمی‌تواند شریک قابل اعتمادی برای شرکای منطقه‌ای خود باشد.
از این‌رو با توجه به مذاکرات هیأت‌های ایران و عربستان و همچنین دیدار مستقیم وزیر امورخارجه کشورمان با وزیر خارجه عربستان پس از چند سال در کنفرانس بغداد2 و اعلام وزیر خارجه عربستان نسبت به آمادگی کشورش برای ادامه مذاکرات دو کشور، می‌تواند چشم‌انداز کاهش تنش را برای این کشورها قابل تصور نماید.
در مجموع باید گفت عربستان علی رغم اظهارات ضد و نقیض مقاماتش در مورد ایران و حتی حمایت رسانه‌ای از اغتشاشات اخیر کشور به این امر واقف است که راهکار خروج از بحران‌های منطقه‌ای بخصوص بحران یمن برای این کشور در افزایش تنش با ایران نیست. از این‌رو باید گفت امکان همگرایی در منطقه و کاهش تنش بین این قطب‌ها (ایران و عربستان) در منطقه در گرو کاهش نقش مخرب امریکا در روابط کشورهای منطقه است.

گروه سیاسی/ رئیس کمیته ویژه پیگیری حقوقی و بین‌المللی پرونده ترور و شهادت سردار قاسم سلیمانی از کیفرخواست پیگیری این پرونده در مرحله نهایی خبر داد. این موضوع را عباسعلی کدخدایی روز گذشته در نخستین نشست از سلسله نشست‌های مطالعاتی پیرامون تبیین فعالیت‌های سردار سلیمانی و مبارزه با تروریسم و افراطی‌گری در منطقه غرب آسیا مطرح کرد. فرمانده نیروی قدس ایران و «ابومهدی المهندس»، معاون نیروی مردمی عراق و همراهان‌شان سحرگاه ۱۳ دی‌ ماه 1398 در پی حمله تروریستی ایالات متحده و با دستور مستقیم «دونالد ترامپ» رئیس جمهور این کشور به شهادت رسیدند. این اقدام جنایتکارانه در حالی صورت گرفت که شهید سلیمانی بنا به دعوت نخست وزیر عراق به طور رسمی به این کشور سفر کرده بود اما هدف حمله‌ای قرار گرفت که امریکا در پی نقض آشکار حاکمیت ملی عراق به عنوان یک کشور مستقل صورت داده بود.
 یک جنایت بین‌المللی
این جنایت سازماندهی شده فارغ از نقطه نظر سیاسی و نظامی از منظر حقوق بین‌الملل مورد توجه ناظران بین‌المللی قرار گرفت. فرمانده نیروی قدس ایران در چهارچوب همکاری دوجانبه نظامی تهران و بغداد برای مبارزه با تروریسم به عراق تردد داشت و از این جهت حضور نظامی وی در خاک کشور عراق با هماهنگی و رضایت دولت بغداد بوده است. 
همین امر فرمانده ارشد ایرانی را در جریان مأموریت‌های خارجی از مصونیت‌های شناخته شده بین‌المللی بهره‌مند می‌کرد. 
از این رو تردیدی وجود ندارد وقتی این مقام عالی رتبه نظامی کشورمان که در یک مأموریت رسمی بین‌المللی به دعوت یک کشور دوست و همسایه به کشور دیگری سفر کرده است و توسط یک کشور ثالث هدف حمله تروریستی قرار می‌گیرد، اصول مصرحه‌ای همچون حاکمیت ملی ایران، تمامیت ارضی کشورها و حقوق بین‌الملل عرفی و قواعد آمره بین‌الملل و حقوق بشر مورد نقض فاحش قرار گرفته است که در مغایرت آشکار با منشور سازمان ملل متحد بویژه بند ۲ ماده ۴ مبتنی بر منع هرگونه توسل به‌زور علیه حاکمیت، تمامیت ارضی و استقلال سیاسی کشورها به شمار می آید. 
بنابراین حمله پهپادی امریکا با فرمان مستقیم ترامپ به فرمانده نیروی قدس سپاه در خاک عراق، تجاوز آشکاری به خاک این کشور ارزیابی می‌شود که بغداد می‌تواند با رجوع به حق دفاع مشروع جمعی ذیل ماده ۵۱ منشور ملل متحد، به صورت جداگانه یا با کمک کشورهای منطقه از جمله ایران به دفاع مشروع علیه امریکا برخیزد.
تلاش امریکا برای کند کردن پیگیری حقوقی
جمهوری اسلامی در واکنش اولیه به این اقدام تروریستی در گام نخست با هدف قرار دادن پایگاه نظامی «عین الاسد» از منظر نظامی پاسخ داد. به این ترتیب از آنجایی که امریکا آغازگر یک عمل تجاوزکارانه بود، کشورمان مطابق ماده ۵۱ سازمان ملل، می‌توانست دفاع مشروع از خود نشان دهد که از آن نیز استفاده کرد.
واکنش دیگری که مقام‌های جمهوری اسلامی از مجاری بین‌المللی در دستور کار قرار دادند، پیگیری رویه‌های حقوقی است که مسئولان ذیربط از وجوه متعددی آن را مورد توجه قرار داده‌اند. کدخدایی، رئیس کمیته ویژه پیگیری حقوقی و بین‌المللی این پرونده در نشست روز گذشته با اشاره به پیگیری پرونده ترور سردار سلیمانی از سوی قوه قضائیه و وزارت امور خارجه در تشریح روند این پرونده گفت: «کیفرخواست مربوط به این پرونده به مراحل نهایی خود نزدیک شده و امیدواریم به نتایج خوبی برسد.» 
او با بیان اینکه همچنین اقدامات مقدماتی برای پیگیری این پرونده در عرصه بین‌المللی انجام شده است، تصریح کرد: «در مسیر پیگیری این پرونده باید این نکته را در نظر داشت که نفوذ امریکا بر مجامع و محاکم بین‌المللی پیشبرد این قضیه را با کندی مواجه می‌کند اما جمهوری اسلامی پیگیری‌های خود را برای به نتیجه رسیدن آن به صورت مستمر انجام می‌دهد.»

گروه سیاسی/ گفت‌وگوی تلفنی وزیر امورخارجه ایران با وزیر خارجه جمهوری آذربایجان فرصت مناسبی شد تا علاوه بر ابراز نارضایتی کشور از موضع گیری‌های بحث برانگیز مقام‌های بلندپایه آذربایجانی، روند پیگیری ابتکار 3+3 به عنوان راهکاری برای حل دیپلماتیک موضوعات منطقه‌ای  مورد توجه قرار گیرد. حسین امیرعبداللهیان در گفت‌وگوی روز گذشته خود با «جیحون بایراموف» طرح موضوعات غیر سازنده در رسانه‌ها را نه تنها کمکی به حل مسائل فی مابین دو کشور ندانست، بلکه آن را زمینه‌ای برای سوءاستفاده دشمنان ارزیابی کرد. امیرعبداللهیان همچنین از همتای آذری خود برای شرکت در نشست ابتکاری جمهوری اسلامی ایران موسوم به ۳+۳ در تهران به عنوان چهارچوبی برای 
حل و فصل مسائل منطقه از طریق راهکار دیپلماسی دعوت کرد. «جیحون بایراموف» نیز در این گفت‌و‌گو با تأکید برای تقویت روابط و رفع سوء تفاهم‌ها مخالفت خود را با استقرار نیروهای بیگانه در منطقه ابراز کرد و بر تداوم همکاری‌های منطقه‌ای از جمله در قالب نشست ۳+۳ برای کمک به ثبات و امنیت در منطقه تأکید کرد.
وزیر امور خارجه ایران در حالی از همتای آذربایجانی خود برای مشارکت در نشست ابتکاری 3+3 دعوت به عمل آورده است که این مکانیسم همکاری‌های منطقه‌ای با هدف 
حل و فصل مشکلات در منطقه قفقاز جنوبی نخستین بار 2 سال پیش از سوی «رجب طیب اردوغان»، رئیس جمهور ترکیه مطرح شد. این ایده که همکاری‌های چندجانبه میان سه کشور جنوب قفقاز یعنی آذربایجان، ارمنستان و گرجستان به همراه ایران، ترکیه و روسیه را مورد توجه قرار داده است، با استقبال مقام‌های ایرانی روبه‌رو شد و به طور ویژه از سوی مقام‌های دولت سیزدهم مورد پیگیری قرار گرفت.
 هدف حل بحران قفقاز
ابتکارعمل 3+3 که با هدف حل مشکلات منطقه قفقاز جنوبی توسط کشورهای مرتبط با بحران مطرح شد، می‌کوشد زمینه‌ها را برای کاهش تنش و توسعه همکاری‌ها و ایجاد یک منطقه قدرتمند از طریق هم‌افزایی توانایی‌های کشورهای منطقه فراهم سازد. دولت سیزدهم در روند پیگیری اجرای این ایده و در حالی که اولویت خود را توجه به همسایگان اعلام کرده است، بر پیگیری اصول دیپلماتیک در مسیر حل بحران‌های منطقه‌ای صحه گذاشته و تاکنون چندین بار موافقت خود را با ابتکار 3+3 اعلام کرده است. این در حالی است که کشورمان پیش‌تر در بحبوحه جنگ بین باکو و ایروان به عنوان دو همسایه شمالی در سال 2020 پیشنهاد مشابهی را برای ایجاد یک مکانیسم کنترل تنش در قفقاز و حل اختلافات به شکل عادلانه از طرق مسالمت‌آمیز برای پایان دادن به اشغال اراضی آذربایجان و ایجاد صلح پایدار مطرح کرده بود.
از این رو مقام‌های کشورمان که با اعتنا به نسخه ابتکاری 3+3 بویژه در ماه‌های اخیر تحرکات دوچندانی را برای تقویت مناسبات منطقه‌ای و حل دیپلماتیک موضوع قفقاز به جریان انداخته اند، پیش‌بینی کرده‌اند که با تحقق این سازکار چشم‌انداز روشنی برای تعمیق همکاری‌های سیاسی، امنیتی، تجاری، اقتصادی و ترانزیتی بازیگران منطقه آسیا و حوزه قفقاز گشوده خواهد شد.
تردیدی وجود ندارد که ایده‌های پیشنهادی در فضای دیپلماتیک بویژه درخصوص بحران‌ها و تحولات مهم و تاریخی منطقه تا هنگامی که در عرصه عمل امکان وقوع پیدا کند، در گرو هماهنگی و نزدیک شدن دیدگاه‌ها و ایجاد شرایط میدانی و ذهنی میان کشورهای مختلف ابتکار است. اما آنچه اهمیت دارد آن است که این بازیگران با حفظ اراده، یک روند مستمر را برای پیگیری و به اجرا درآوردن ایده‌های سازنده به جریان بیندازند. چنین به نظر می‌رسد با اقداماتی که خصوصاً در عرصه منطقه‌ای برای تحقق ابتکار 3+3 به جریان افتاده است، اراده جمعی و منافع مشترک و درک متقابلی میان کشورهای طرف مرتبط دیده می‌شود.  بی تردید نتایج سازنده ایجاد صلح و ثبات و پایان بخشیدن به یک بحران تاریخی در منطقه استراتژیک قفقاز جنوبی و فراهم شدن فرصت‌های توسعه و تجارت و سرمایه‌گذاری شامل همه کشورهای این منطقه خواهد شد. گفتنی است نخستین نشست  همکاری برای حل مسائل قفقاز در فرمت ۳+۳ سال گذشته با مشارکت شرکت معاونین وزرای خارجه جمهوری اسلامی ایران، جمهوری آذربایجان، ارمنستان، روسیه و ترکیه در مسکو برگزار شده بود.

خبرسازی رسانه اصلاح‌طلب علیه وزیر اقتصاد

 خبر اول اینکه، درحالی که وزیر اقتصاد اصلاً برنامه‌ای برای سفر به قم نداشت، یک پایگاه خبری اصلاح‌طلب مدعی شد که وزیر اقتصاد به قم سفر کرده و بالاتر اینکه، مراجع عظام تقلید او را به حضور نپذیرفته‌اند. پایگاه خبری انصاف‌نیوز روز گذشته در خبری ساختگی، ادعا کرد که سیداحسان خاندوزی پنجشنبه گذشته به قم رفته و از میان علما و مراجع قم، تنها توانسته با آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه دیدار کند. 
این رسانه اصلاح‌طلب برای اینکه ادعای خود را ثابت کند، حتی تصویری از برنامه دیدارهای وزیر اقتصاد در سفر به قم را هم منتشر کرد. در واکنش به این خبرسازی دروغ، روابط عمومی وزارت امور اقتصادی و دارایی روز گذشته با تأکید بر اینکه وزیر اقتصاد به‌تازگی سفری به قم نداشته است، اعلام‌کرد: در شرایطی که با یک تماس ساده می‌توان از صحت و سقم یک خبر اطلاع یافت، اما خبر نادرست سفر وزیر اقتصاد به قم نه تنها منتشر شده، بلکه روایت‌های دروغ دیگری هم به آن پیوست شده است که با اصول حرفه‌ای روزنامه نگاری در تضاد کامل است، هرچند این وزارتخانه اعلام کرد که حق پیگیری حقوقی این ادعای دروغ را برای خود محفوظ می‌داند، اما به نظر می‌رسد این خبرسازی، بخشی از پازل بزرگ‌تر تخریب دولت است که به تازگی از سوی برخی جریان‌های سیاسی دنبال شده است. 

فرجام‌خواهی یکی از محکومان حوادث اخیر پذیرفته شد

 خبر دیگر اینکه، فرجام‌خواهی سهند نورمحمدزاده یکی از متهمان اغتشاشات اخیر در دیوان عالی کشور پذیرفته و پرونده برای رسیدگی به شعبه هم عرض دادگاه انقلاب ارجاع شد. 
به گزارش روابط عمومی دیوان عالی کشور، فرجام‌خواهی نامبرده نسبت به رأی صادره دادگاه انقلاب اسلامی تهران در دیوان عالی کشور، صائب تشخیص داده شد و رأی فرجام خواسته به تجویز شق ۴ بند ب ماده ۴۶۹ قانون آیین دادرسی نقض و پرونده برای رسیدگی به شعبه هم عرض دادگاه انقلاب ارجاع شد. نورمحمدزاده به اتهام تخریب و ایجاد حریق در وسایل عمومی به محاربه متهم و به اعدام محکوم شده‌ است. 
وی در تاریخ 01/07/۱۴۰۱ در اغتشاشات شهر تهران شرکت نموده و در پی آتش زدن اموال عمومی، بزرگراه آیت‌الله اشرفی اصفهانی را برای مدتی مسدود کرد. نورمحمدزاده با کندن نرده‌های بزرگراه، آتش زدن سطل زباله و لاستیک موجبات انسداد بزرگراه را فراهم کرده بود.   

دستپاچگی کانال‌های خبرساز از ثبات بازار ارز

 شنیدیم که، بازگشت ثبات به بازار ارز، موجب سراسیمگی و دستپاچگی کانال‌هایی شد که در روزهای اخیر نقش مهمی در التهابات نرخ بازار داشتند. این کانال‌ها که در هفته گذشته، با ذوق زدگی افزایش نرخ ارز در بازار آزاد را منتشر می‌کردند و حتی ادمین‌ها را تشویق می‌کردند که زودتر دست به کار شده و قیمت‌های بالاتر را منتشر کنند، حالا نگران شده‌اند که چرا قیمت‌ها درحال ریزش و بازار ارز دارد ثبات را تجربه می‌کند. 
در یکی از این کانال‌ها، این عبارت جلب توجه کرد که «دوستان اینجوری پیش بره، تا فردا پس‌فردا زیر 35هزار تومن دیده می‌شه. لطفاً در معاملات آگاه باشید، ریزش خیلی شدیده.» به نظر می‌رسد سیاست‌های اخیر بانک مرکزی در ثبات بخشی به بازار ارز، خواب برخی که از این نمد کلاهی برای خود دوخته و روی ثروت سازی، 
براثر کاهش ارزش پول ملی، آن هم به صورت صوری حساب باز کرده بودند، آشفته کرده است.  

 اقدام عجیب اخبار سیما همزمان با ریزش قیمت دلار

 دست آخر اینکه،  ولی‌الله سیف رئیس بانک مرکزی دولت حسن روحانی که تا سال 1397 این مسئولیت مهم را برعهده داشت و کارنامه وی در بانک مرکزی و خسارت مردم در زمان مسئولیت او همچنان محل بحث و گفت‌و‌گو است به تلویزیون دعوت شد و در یک برنامه زنده به سخنرانی پرداخت. 
وی در حالی برای تحلیل وضعیت اقتصادی کشور از سوی صداوسیما دعوت شده بود که در دوران او برای اولین بار در تاریخ کشور حجم نقدینگی از میزان تولید ناخالص داخلی بیشتر شده بود، برای اولین بار در کشور، حجم شبه پول به پول بیش از 10 برابر شد، حجم زیان بانکی در کشور به بالاترین میزان نسبت به تولید ناخالص ملی در تاریخ ایران رسید و نرخ ارز با جهش‌های ناگهانی به بیش از سه برابر افزایش یافت. 
در دوره ولی‌الله سیف معوقات بانکی به بالاترین میزان خود در تاریخ اقتصاد ایران رسیده و سیستم بانکی کشور بیشترین اضافه برداشت در تاریخ اقتصاد کشور از بانک مرکزی را داشت. 
سیف درحالی با این سابقه روی آنتن زنده دعوت شده است که در روزهای اخیر و با تغییر رئیس کل بانک مرکزی نرخ ارز روند بشدت کاهشی در پیش گرفته و وضعیت امیدوارانه‌ای را ترسیم کرده است.