هستی بختیاری
خبرنگار
«ایران» و «فیروز» دو یوزپلنگ پروژه تکثیر یوز آسیایی (ایرانی) به سوگ دومین فرزندشان نشستند. آنها اردیبهشت ماه چراغ تکثیر یوز در اسارت را در توران روشن کردند تا جهان برای نخستین بار شاهد تکثیر یوز آسیایی ایران باشد. تولد سه فرزند پسر ایران، نتیجه دو دهه مطالعه کارشناسان و نزدیک به یک دهه کار اجرایی بود. کارشناسان در این اتفاق بزرگ تا رسیدن به تولد پسر ایران، تجربه و خطای بسیاری را پشت سر گذاشتند. دیروز صبح اما کارشناسان محیط‌ زیست حامل خبر بدی برای جامعه محیط‌ زیست ایران بودند. توله دوم در مسیر انتقال از سمنان به تهران جان داد. حالا چشم جامعه محیط‌ زیست ایران نگران آخرین توله بازمانده و مادر است. تلاش‌های «ایران» برای گفت‌و‌گو با حسن اکبری، معاون محیط‌ زیست طبیعی و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط‌ زیست و رضا فرجی، مدیرکل دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش بی‌نتیجه مانده و این سؤال‌ها هم بی‌پاسخ. آیا «درون‌زایی» و بیماری‌های ژنتیکی به‌دلیل ازدواج‌های فامیلی به مرگ توله اول منجر شد یا شیوه غلط شیردهی مرگ آن یکی را رقم زد؟ حسن اکبری، معاون محیط‌ زیست طبیعی علت مرگ دومین پسر ایران را موکول به بعد از کالبدگشایی کرده است اما از تغییر در عادت دفع توله یوزها خبر می‌دهد. پیش از این بارها کارشناسانی مستقل از پردیسان اعلام کرده بودند که دفع توله‌ها بدون کمک مادر می‌تواند به مرگ توله‌ها بینجامد. این دلنگرانی‌ها پس از مرگ توله‌ اول بسیار شنیده شد. توله یوزها در زمان تولد توسط یوز مادر تمیز می‌شوند و همین هم باعث می‌شود تا دفع در آنها بدون خطر انجام شود. با توجه به سزارین ایران، او به توله‌ها نزدیک شد. بسیاری هشدار داده بودند که این مسأله می‌تواند باعث خطر جانی توله‌ها شود. هیچ نشانه‌ای که مشخص کند تیم کارشناسی این هشدار را جدی گرفته‌اند دیده نمی‌شود. جامعه محیط‌ زیست ایران نگران یوز مادر هم هست. برخی منتقدان خبر بدی را تکرار می‌کنند. آنها نگرانند که سزارین برای همیشه شانس مادر شدن را از ایران گرفته باشد. حسن اکبری البته اعتقاد دارد که ایران تا پنج سال دیگر شانس مادر شدن را دارد اما شواهد نشان می‌دهد فقط زمان می‌تواند این موضوع را ثابت کند.

پنهانکاری پردیسان
روابط عمومی سازمان حفاظت محیط‌ زیست از ابتدای ماجرا، مسیر عدم شفافیت و کنترل اخبار را در پیش گرفته بود و هشدار خبرنگاران هم تغییری در تصمیم دفتر روابط عمومی به‌وجود نیاورد. البته این پنهانکاری اتفاق تازه‌ای نیست. در سال 99 هم روابط عمومی وقت سازمان خبر انتقال یوزها به سمنان را از دید رسانه‌ها پنهان کرد. قصد هم نداشت این مسأله را رسانه‌ای کند. اما شلیک دارت بی‌هوشی به کوشکی -یوز نر- و بی‌قراری یوز مشکل ساز شد و موضوع به رسانه‌ها درز پیدا کرد.
سازمان حفاظت محیط‌ زیست در زمان تولد توله‌ها هم دوبار خیلی زود رسانه‌ها را در جریان گذاشت و هر دوبار هم هیچ کاری از رسانه‌ها برنیامد؛ زمان مرگ توله اول و تلف شدن توله دوم! هرچند باید درصدی از خطا را برای تیم تکثیر در نظر گرفت اما شاید اگر سازمان حفاظت محیط‌ زیست پنهانکاری نمی‌کرد و صادقانه وضعیت یوزها را با رسانه‌ها در میان می‌گذاشت، اطلاع‌رسانی‌ها به همفکری جامعه دامپزشکان کشور می‌انجامید. در نهایت شاید از رهگذر این همفکری‌ها راهی برای جلوگیری از مرگ توله دوم پیدا می‌شد.
«حسن اکبری»، معاون محیط طبیعی کشور پیش از این در گفت‌و‌گو با رسانه‌ها از ضعف بدنه کارشناسی سازمان حفاظت محیط‌ زیست خبر داده و گفته بود: «بیش از ۲۰۰ گونه پستاندار در کشور داریم که برخی از آنها مثل یوزپلنگ به یک کارشناس ویژه نیاز دارند در حالی که تنها ۴ کارشناس برای مدیریت کل پستانداران کشور در ستاد سازمان داریم.»
او حتی از تصمیم به خروج همین تعداد دامپزشک از سازمان حفاظت محیط‌ زیست به‌دلیل حقوق کم خبر داده بود. آیا سازمان حفاظت محیط‌ زیست که به ضعف کارشناسی خود آگاه است نباید طرح ویژه‌ای برای حفاظت از فرزندان ایران و فیروز می‌ریخت و از جامعه دامپزشکی خارج از سازمان کمک می‌گرفت تا یوز مادر شاهد از آب و گل درآمدن فرزندانش می‌بود و خیلی زود به سوگ این دو توله نمی‌نشست!

بــــرش
شیر بی کیفیت جان توله یوز را گرفت

معاون سازمان محیط زیست علت اصلی مرگ دومین توله ایران را شیر بی‌کیفیت عنوان کرد و گفت: «تمامی شیرها به دلیل مسائل تحریم‌ها مستقیماً قابل خرید نیست و همین‌ها باعث شد توله دوم را از دست بدهیم.» حسن اکبری گفت:«پس از اینکه در عادت دفع یکی از توله‌ها اشکال پیش آمد، بلافاصله یکی از متخصصان داخلی به آنجا منتقل شد و توله را ویزیت کرد. متأسفانه مسیر محل نگهداری توله‌ها تا نزدیک‌ترین دامپزشکی فاصله قابل توجهی دارد.»  به گفته او کالبد شکافی انجام گرفته نشان داد یبوست زیاد در دستگاه گوارش و لخته‌هایی از شیرهای مصرف شده در دستگاه گوارش وجود دارد.» اکبری با بیان اینکه توله سوم متأثر از شیر آسیب‌دیده و الان وضعیت بهتری دارد و تحت درمان است و امیدواریم زنده بماند، گفت: «یوزپلنگ گونه خاصی است و دانش آن را نداریم و طبیعتاً باید از دامپزشک‌های خارج از کشور کمک بگیریم و قرار بود اوایل هفته پیش رو به ایران بیایند و کار درمانی انجام شود.»

آوین صفایی
خبرنگار
سرزمین ایران دارای فرهنگی اصیل بوده و موزه‌ها می‌توانند با توجه به نقش آموزشی، در شناخت فرهنگ و تمدن ایران زمین در دنیا نقش آفرینی کنند، اما رئیس گروه اسبق موزه‌های چهارمحال و بختیاری به «ایران» می‌گوید: جایگاه و ارزش واقعی موزه‌های ایران طی سال های اخیر نه تنها از دست رفته بلکه رو به قهقرا و زوال نیز حرکت کرده است.
«عباس یزدانی» به «ایران» می‌گوید: براساس تعریفی مشخص، موزه‌ها مؤسساتی آموزشی، غیرانتفاعی هستند که به جهت نمایش و آموزش آثار تاریخی و جمع‌آوری اطلاعات آن، تأسیس شده و برای دید عموم به نمایش گذاشته می‌شود. این تعریف هم اکنون شامل حال 80 درصد موزه‌های کنونی ما نمی‌شود، چرا که موزه‌های ما در حال حاضر هیچ آموزشی ارائه نداده و تلاشی نیز برای جمع‌آوری ارائه اطلاعات درست و به روز در آنها دیده نمی‌شود... متأسفانه موزه‌های کشور، به محیطی تکراری و خسته‌کننده تبدیل شده‌اند. این در حالی است که موزه‌ها باید محیطی پویا بوده و دائماً در حال تغییر و تحول و نوآوری باشند، اما این اتفاق رخ نداده و شاهدیم که نحوه نمایش و ارائه اشیای تاریخی، سالیان سال بدون هیچ گونه تغییر و نوآوری در موزه‌ها به نمایش گذاشته می‌شوند.
ارزش آماری موزه ها!
به گفته این کارشناس موزه، اغلب اشیای به نمایش گذاشته شده در موزه‌ها (مشخصاً در موزه‌های جدیدتر)، ارزش موزه‌ای نداشته و با گذشت زمان بدون هیچ گونه جابه‌جایی تنها خاک می‌خورند. البته در برخی از موزه‌های ایران از جمله نمایشگاه فرش، موزه رضا عباسی و... این مشکلات به‌صورت حداقلی در آنها دیده می‌شود چرا که در آنها بهترین اشیا، دست چین شده و در معرض نمایش عموم قرار گرفته است. از طرفی شاهدیم که موزه‌هایی طی دهه‌های اخیر افتتاح شده و اشیایی را به معرض نمایش گذاشته‌اند که واقعاً ارزش تاریخی ندارد.
یزدانی ادامه می‌دهد: یکی دیگر از مشکلات  آن است که موزه‌ها در حال حاضر ارزش آماری پیدا کرده و تنها افزایش تعداد و افتتاح بیشتر موزه‌ها مورد اهمیت قرار دارد بدون این که توجهی به محتوای موزه‌ها شود. در حقیقت اغلب موزه‌های کشور، محیطی آموزشی و پویا نیستند. حتی پس از افتتاح موزه نیز به مسائلی نظیر کارشناسی، محافظت و مرمت از اشیای تاریخی نیز بی‌توجهی می‌کنند. در همین راستا نیز شاهدیم که متأسفانه اکثر اشیای تاریخی در موزه‌های ما مورد نابودی و تخریب قرار می‌گیرند. این در حالی است که موزه‌ها جایگاه و مکانی برای حفظ اشیای تاریخی و باستانی است نه محلی برای تخریب و زوال آنها.
رئیس گروه اسبق موزه‌های چهارمحال و بختیاری، راهکار برون رفت از این وضعیت و رفع مشکلات موزه‌ها را نیز به ارزش و بها دادن به کارشناسان موزه دانسته و می‌گوید: در حال حاضر در بسیاری از استان‌های کشور، کارشناس موزه وجود نداشته و اگر هم باشد، تعدادشان بسیار اندک است. جالب اینجاست که فارغ‌التحصیلان موزه‌داری نیز اغلب بیکار بوده و نمی‌توانند در حوزه تخصصی خود شغلی پیدا کرده و در آن فعالیت کنند. این در حالی است که در دهه‌های قبل به وجود کارشناسان موزه اهمیت و بهای زیادی می دادند.
حتی در مواردی شاهد بودیم که کارشناسان موزه از کشورهایی دیگر نظیر آلمان به ایران دعوت شدند. در حال حاضر نیز به‌صورت کارشناسی اطلاعاتشان جمع آوری، چیدمان و ارائه خدمت نشده و درخصوص مرمت و آسیب شناسی و آسیب‌زدایی موزه‌ها، کاملاً غیرحرفه‌ای و سلیقه‌ای عمل شده یا اقدام لازمه انجام نمی‌شود.

حمایت مادی و کارشناسانه
در همین حال «محمد حسین افرادی» راهنمای تخصصی موزه گرمابه حضرت و پهنه استان سمنان درباره جایگاه موزه‌ها در کشور به «ایران» می‌گوید: موزه‌ها مکان‌های بسیار باارزشی هستند که نیاز به حمایت و توجه بیشتری دارند و این حمایت‌ها نباید مختص یک روز یا تنها یک استان باشد.
وی می‌افزاید: کیفیت موزه‌ها به عوامل زیادی بستگی دارد و یکی از آنها  به تعداد بازدیدکنندگان آن بازمی گردد. این نیز به تعداد اشیای تاریخی آن موزه مربوط می‌شود. به طور مثال در موزه حمام حضرت، فضا برای به نمایش گذاشتن اشیای تاریخی محدودیت داشته و برای افزایش تعداد بازدیدکنندگان، همه ساله حدود 35 درصد اشیای تاریخی را جابه‌جا می‌کنیم تا اشیای جدیدی در موزه قرار گرفته و به نمایش گذاشته شود.این راهنمای تخصصی موزه در سمنان با بیان اینکه هرچه بودجه میراث فرهنگی افزایش یابد، ارزشمندی آثار تاریخی بیشتر مورد توجه قرار می‌گیرند، تصریح می‌کند: حمایت مادی، کارشناسانه و پژوهشی از موزه‌ها و آثار تاریخی باید افزایش یابد.
وی برخورد و اطلاعات راهنما و... را موجب افزایش کیفیت موزه‌ها دانسته و تصریح می‌کند: کارشناسان موزه هم در ارتقای جایگاه موزه‌ها مؤثرند چون می‌توانند در حیطه کاری خود ایده خلاقانه برای ارتقای جایگاه موزه‌ها ارائه دهند.
به گفته محمدحسین افرادی، در حال حاضر استقبال مردم از موزه‌ها نسبت به قبل بهتر شده است؛ اگر سیاست‌های گردشگری مناسبی اتخاذ شده و علاقه مندان به موزه نیز از فضای مجازی برای معرفی بیشتر موزه‌ها بهره گیرند، می‌تواند در افزایش کیفیت و ارتقای جایگاه موزه مؤثر واقع شود.

گنبد سلطانیه در شهری حدود ۴۰ کیلومتر دورتر از زنجان، یعنی شهر سلطانیه قرار دارد؛ بنایی تاریخی که به‌عنوان یکی از بزرگترین گنبدهای آجری جهان، ‌۱۷سال قبل در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد.
امروزه سلطانیه را یکی از مهم‌ترین و عظیم‌ترین بناهای آرامگاهی دوران اسلامی در ایران می‌دانند که پس از کلیسای جامع مریم مقدس در فلورانس ایتالیا و مسجد ایا‌صوفیه در استانبول، سومین بنای بزرگ تاریخی و از نظر فناوری ساخت گنبد، یکی از بزرگترین گنبدهای آجری جهان محسوب می‌شود، اما حتی وجود این ویژگی‌های خاص و بویژه جهانی شدنش موجب نشده که توجه‌ به آن بیشتر شود.
بی‌توجهی‌ به این بنای تاریخی طی سال‌های گذشته بخصوص پس از جهانی شدن این مجموعه منحصربه‌فرد، یکی از دلایلی است که آن را با آسیب‌های زیادی مواجه کرده است. از ترک‌های وارد شده به سقف‌ها و جداره‌ها که به‌دلیل سابقه ایجاد شدن آنها در بدنه به مرور خود بخشی از تاریخ این بنای جهانی به حساب می‌آیند تا یادگاری‌نویسی‌هایی که نایی برای جداره‌های این بنای تاریخی باقی نگذاشته‌اند و حتی نقش و نگارهای آن را در بسیاری از نقاط مجموعه از بین برده است. به نظر می‌رسد کمبود اعتبار یکی از دلایل افزایش تدریجی آسیب به این بنا بوده است. امید که «هفته میراث فرهنگی» تلنگری باشد برای مسئولان میراث فرهنگی کشور،چون اگر زخم گنبد سلطانیه را مرهم نگذارند در فهرست میراث در خطر یونسکو قرار گرفتن در این لیست در ‌شأن میراث فرهنگی ایران نیست.

زیست بوم / نماینده جیرفت و عنبرآباد در مجلس شورای اسلامی از احتمال خروج طرح «استفاده بهینه از آثار باستانی و گنج‌ها» از دستور کار مجلس خبر می‌دهد. «ذبیح‌الله اعظمی» خود یکی از نمایندگان امضا کننده این طرح بود.
او به همراه سه  نماینده یک روز بعد از انتشار گزارش «ایران» با عنوان «دو دهه تلاش برای جرم‌زدایی ‌از «حراج» اشیای باستانی» امضای خود را پس گرفت و در نامه‌ای به همراه سه نماینده دیگر از رئیس مجلس شورای اسلامی خواست تا طرح را از دستور مجلس خارج کند و اسم آنها را هم از پای طرح بردارد.
تمرکز روزنامه ایران روی نام نماینده جیرفت به دلیل وجود تمدن 5 هزار ساله هلیل‌رود در جیرفت بود. این تمدن در دهه 60 قربانی حفاری‌های غیرمجاز شد و بسیاری از اشیای سنگ صابونی آن به خارج از کشور رفت. ایران در سه دهه گذشته تلاش کرد تا بخشی از اشیا را به کشور بازگرداند. سال‌های زیادی طول کشید تا ایران بتواند با کمک باستان‌شناسان نامدار ایران و جهان ثابت کند این اشیا از جنوب شرق ایران به خارج از کشور رفته است.
این چهار نماینده در نامه‌ای به محمدباقر قالیباف، عنوان کرده‌اند که طرح مطرح شده دارای اثرات بسیار مخرب بر میراث فرهنگی کشور است. آنها نوشته‌اند: «بخصوص در زمینه گسترش حفاری غیرمجاز، قاچاق و غارت اشیای باستانی و تاریخی اثرات جبران‌ناپذری به‌دنبال خواهد داشت.»
نویسندگان این نامه طرح را ناقض اصل 83 قانون اساسی جمهوری اسلامی و کنوانسیون‌های بین‌المللی دانسته و نوشته‌اند: «در نتیجه این طرح نه تنها آثار و اشیای تاریخی حفظ نمی‌شود، بلکه خیانتی در حق نسل‌های آینده و میراث تاریخی ارزشمند کشور است. بنابراین اینجانبان که قبلاً این طرح را امضا کرده‌ایم اما پس از بررسی‌های دقیق و کارشناسی بر مضرات آن واقف {شدیم} و لذا امضای خود را پس گرفته و از این طرح حمایت نمی‌کنیم.»
آنها در نهایت خواسته‌اند هم اسم‌شان از سامانه مجلس حذف شود و هم یادآور شده‌اند که انتظار دارند طرح از دستور کار مجلس خارج شود.
پیش از آنها «سیدعلی یزدی‌خواه» دیگر نماینده مجلس نیز اعلام کرده بود با توجه به موضوعات مطرح شده در رسانه‌ها و نیز توضیحات کارشناسی مدیران وزارت میراث فرهنگی، این آمادگی را دارم تا امضای خود را از این طرح پس بگیرم.
حالا نماینده جیرفت از احتمال خروج طرح قبلی خبر می‌دهد و به «ایسنا» می‌گوید: «بعد از اعلام وصول طرح استفاده بهینه از آثار باستانی و گنج‌ها تعدادی از نمایندگان از جمله بنده امضاهایمان را پس گرفتیم که اکنون تعداد نمایندگانی که امضایشان را پس گرفته‌اند به حدود 10 نفر می‌رسد.»
وی یادآور می‌شود: «این طرح با 46 امضا اعلام وصول شد که به نظر می‌رسد تعداد بیشتری از نمایندگان امضاهای‌ خود را پس خواهند گرفت و از این‌رو احتمالاً این طرح از دستور کار مجلس خارج می‌شود.»
به گفته او از طرف دیگر حدود 50 نماینده در نامه‌ای به وزارت میراث فرهنگی خواستار شدند که دولت لایحه‌ای برای حفظ و نگهداری از آثار باستانی و گنج‌ها و رفع خلأهای قانونی به مجلس بدهد تا مجلس در مصوباتی خلأهای قانونی را رفع کند. این نمایندگان منتظر لایحه دولت هستند.
اعظمی می‌گوید نصرالله پژمانفر دیگر نماینده مجلس به عنوان طراح طرح «استفاده بهینه از آثار باستانی و گنج‌ها» به این نتیجه رسیده که باید دولت لایحه بدهد به همین دلیل نامه به وزارت میراث فرهنگی را تهیه و امضاها را جمع‌آوری کرد تا خلأهای قانونی رفع شود.
وی خروج اشیای باستانی حوزه انتخابیه‌اش را جفا در حق میراث فرهنگی دانسته و می‌گوید: «جیرفت دارای تمدن پنج تا هفت هزار ساله است. حفاری‌های غیرمجاز باعث خروج اشیا از جیرفت شده بود که 35 قطعه از انگلستان برگردانده شده است.»
البته اشیای بازگردانده به ایران از تمدن هلیل‌رود تنها به این محموله محدود نمی‌شود و ایران در یک پیگیری قضایی دیگر هم توانست 18 شی‌ء 5 هزار ساله را به کشور استرداد دهد، هرچند در مقابل تعداد اشیایی که از جیرفت به خارج قاچاق شد عدد بسیار کمی است.
اعظمی می‌گوید: «در یکی از مواد این طرح موضوع باستان‌شناسی تخصصی آمده بود. در ابتدا طرح حفاری‌های غیرمجاز را ممنوع اعلام کرده که هر کسی اقدام به آن کند مشمول مجازات می‌شود اما در بخش پایانی به بحث اشتغالزایی از طریق حفاری اشاره شده بود. این بخش مشکلات {اعتراض جامعه باستان‌شناسان و رسانه} را به وجود آورده، از این‌رو ما امضایمان را پس گرفتیم.»

ایرنا- «حبیب‌الله امیربیک‌زاده» معاون اول رئیس کمیته رشد گردشگری تاجیکستان با هیأتی سه نفره برای بررسی سند برنامه اجرایی گردشگری به ایران سفر کرد.

ایرنا- «سید حسین موسوی فر» رئیس مرکز امور بین‌الملل و کنوانسیون‌های سازمان حفاظت محیط‌ زیست با اشاره به دیدار با سفیر عراق بر تقویت همکاری دو کشور با هدف مقابله با گرد و غبار تأکید کرد.

ایرنا- «علی سلاجقه» معاون رئیس‌جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط‌ زیست با انتقاد از فعالیت صنایع فرسوده در کشور گفت: صنایع و معادن خود را بازسازی کنند و برای این کار از ظرفیت شرکت‌های دانش‌بنیان بهره گیرند.

ایرنا- «محسن نریمان» مدیرعامل منطقه آزاد ارس اعلام کرد: نظارت بر پایش آلودگی رودخانه ارس توسط کارگروه نظارتی مشترک ایران و ارمنستان از سر گرفته می‌شود.