حمیده امینی‌فرد
خبرنگار
امیرعلی را که به سینه‌ام چسباندم، مهرش به دلم نشست. از همان بار اولی که سمعک را روی گوشش گذاشتم، همان ساعتی که چشم‌هایم به رویش خیره ماند، از همان لحظه انگار همه وجودم بی‌تاب شد. روی گهواره نگذاشته، دوباره بغلش کردم، محکم به خودم چسباندم، دلم طاقت دوری نداشت، شوهرم که از پشت در مرا می‌دید، اشک‌هایش جاری شد، دستم را گرفت، محکم به سمت خودش کشاند: «حواست هست چه می‌کنی رباب، دل بکن از این بچه، به خودت رحم نمی‌کنی، به حال او رحم کن.» اما من گوشم به این حرف‌ها بدهکار نبود، پایم را به در چسباندم، دست مصطفی را رها کردم و به سمت «امیر علی» رفتم. نمی‌دانستم چه می‌کنم، اصلاً هوش و حواسم آنجا نبود، فقط یک بچه می‌دیدم که از شوق شنیدن، وجودش را به من گره زده بود، می‌دانستم رهایش کنم، کسی یک فرزندخوانده ناشنوا نمی‌خواهد، می‌دانستم هر که این روزها پایش به بهزیستی می‌رسد، دنبال زیباترین‌ها و بهترین‌ها می‌رود، می‌دانستم «امیرعلی» بماند، گوشش که هیچ زبانش هم قفل می‌شود... قرار ما هر دو روز یک‌بار رأس یک ساعت مشخص بود، ساعتی که همه وجودم «امیر علی» می‌شد، آغوشم را به رویش باز می‌کردم، سمعک را می‌گذاشتم روی گوش‌های کوچکش، بعد یک گوشه دنج، جایی که صدا به صدا نمی‌رسید، آرام کز می‌کردم و آهنگ لالایی‌هایم بلند می‌شد، «امیرعلی» که می‌خندید، صدایم همچو باران روی گوش‌هایش می‌بارید، بیشتر که می‌خندید، تمام وجودم ترانه می‌شد، از همان گوشه، آرام خیز بر‌می‌داشتم، روی سن خیالی شیرخوارگاه می‌رفتم و برای آنکه سر ذوقش بیاورم، با حرکات ریتم‌وار دور هر دویمان دایره وار می‌چرخیدم، یک دور... دو دور... سه دور... و در نهایت با صدای قهقهه‌هایش به خودم می‌آمدم، اما حیف زمان تمام شده بود. لحظه خداحافظی مصطفی پشت در می‌ایستاد و با گریه‌های امیرعلی مرا به زور از اتاق بیرون می‌کشید، پایم که به خانه می‌رسید، فکر و خیال «امیرعلی» تا مغز استخوان‌هایم رسیده بود، دخترم کنارم می‌نشست، دستم را می‌گرفت و صورتم را نوازش می‌داد، پسرم روی پاهایم می‌خوابید، آن دست دیگرم را روی صورتش می‌چسباند و آنقدر غرق بوسه می‌کرد که یادم می‌رفت تا همین چند ساعت پیش، چگونه درد یک دل کندن بزرگ را تاب آورده‌ام... کسی که قصه مرا می‌شنود، باورش نمی‌شود چگونه با داشتن دو فرزند، «امیرعلی» را با تمام سختی‌هایش قبول کردم، اما من کاری به حرف دیگران ندارم، هرکس هم که طعنه می‌زند یا می‌خواهد با گوشه و کنایه آزارم دهد، از زندگی‌ام کنار می‌رود، این همان عهدی است که با خودم بسته‌ام، وقتی همیار بهزیستی شدم، پای یک نذر وسط بود، نه می‌دانستم چه می‌کنم و نه اصلاً فکر می‌کردم یک روز سرنوشت «امیرعلی» به من گره بخورد اما کسی حتی از یک لحظه بعد از خودش هم خبر ندارد... روزی که پای «فرخنده» به زندگی‌ام باز شد، ایمان داشتم سرنوشت یکی از بچه‌های شیرخوارگاه، یک روز به زندگی‌ام گره می‌خورد، اوایل که قصه «فرخنده» را می‌شنیدم، باورم نمی‌شد، یک نفر آنقدر دلش بزرگ باشد که با وجود همه مشکلات ریز و درشتش، برای انتخاب دختری با یک ریه آسیب دیده، پیشقدم شود، اما فرخنده پا پیش گذاشت، آنقدر پافشاری کرد، آنقدر در مسیر پر پیچ و خم شیرخوارگاه، لای این نرده‌ها، ضجه زد و آنقدر به این امامزاده و آن امامزاده دخیل بست تا در نهایت «فاطمه» دخترش شد، دخترش که نه همه وجودش شد... هیچ وقت چهره فرخنده از یادم نمی‌رود، دو سال پیش، رو کرد به همه ما، با همان تبسم همیشگی، قول داد که فاطمه را یک روز، سالم سالم بیاورد، همین جا... گفت یادمان باشد که ما باید به این بچه‌ها یک زندگی واقعی بدهیم، همین که حالشان خوب باشد، دکتر و دارو و دوا بهانه می‌شود. از حرف‌های فرخنده، دو سال نگذشته، فاطمه به مرکز آمد، حالش آنقدر خوب شده بود که بدون دستگاه نفس می‌کشید، همان روز معنای حرف فرخنده را فهمیدم، به نذرم یک بند جدید اضافه کردم، تا چند روز بعد که قرار شد همیار «امیرعلی» شوم. کارم این بود که روی گوشش سمعک بگذارم تا صدایم را بشنود. گفته بودند این سمعک‌ها روی گوش بچه‌ها نمی‌نشیند، بماند هم شیطنت‌های بچه‌ها نمی‌گذارد، بیش از چند دقیقه دوام بیاورد، «امیرعلی» آن زمان یک سال و 8 ماهه بود، کم‌کم فهمیدم با روزی یکی، دو ساعت مشکلش حل نمی‌شود، دکترهای مرکز می‌گفتند اگر هر روز سمعک روی گوشش باشد می‌تواند حرف بزند، اگر نه شاید هیچ وقت صدایی از «امیرعلی» نشنویم! همان وقت تصمیمم را گرفتم، به هر دکتری که می‌توانستم سر زدم، بعضی‌ها می‌گفتند کاشت حلزون انجام دهید، اما برخی‌ها هم می‌گفتند همین یک سمعک کافی است، فقط باید روی گوشش بماند! آن وقت‌ها هم قیمت‌ها عجیب و غریب بود. شوهرم دچار مشکلات مالی شدید شده بود، دست و دل هیچ کاری نداشتیم، من فقط به امید شنیدن صدای «امیرعلی» هر روز به سمت مرکز می‌رفتم... یک روز که خیلی دلم گرفته بود، از خیابان که رد شدم به نرده‌های سبزرنگ مرکز که رسیدم، دستم را روی نرده اول که گذاشتم، چشمانم را بستم و با رد نرده‌ها جلو آمدم، نمی‌دانم 100 نرده بود یا 200، اما انتهایش به در مرکز رسید، انگار یک نشانه بود، گفتم همین عدد را نذر می‌کنم تا «امیرعلی» بشود پسرم! پایم را در یک کفش کردم و قسم خوردم تا حرف نزد، رهایش نمی‌کنم، مصطفی نیتم را زود فهمید، از همان زمان که هنوز زبان باز نکرده بودم، قسمش دادم تا قولم را نشکند! او ولی ترسیده بود، نه از حرف من! که از جواب ردی که قرار بود کاخ آرزوهایم را خراب کند، مرد بود طاقت بی‌قراری‌هایم را نداشت تا اینکه بالاخره رضایت داد، به هر دری که می‌شد، زدیم، بچه‌دارها کارشان راحت‌تر است یا شاید هم من به آنها ثابت شده بودم.
«امیرعلی» رها شده بود، در پرونده‌اش نه اثر از مادر بود نه پدر! یک نفر پیدایش کرده بود که همان هم معلوم نبود از کجا و چطور؟ گوشش از همان زمان دچار عفونت شده بود، صدای هیچ‌کس را نمی‌شنید، هرچه لالایی بود را پس می‌زد تا که فهمیدند اصلاً نمی‌شنود، رباب به اینجا که می‌رسد، بند دلش پاره می‌شود، با صدای بلند شروع می‌کند به خواندن:
لالالالا گل خشخاش
چه نازی‌داری تو چشماش
پر از نقاشیه خوابت
تو تنها فکر اونا باش
لالالالا گل پونه
گل خوش رنگ بابونه
دیگه هیچ‌کس تو این دنیا
سرقولش نمی‌مونه
از آمدن «امیرعلی» به خانه ما حالا 5 سال و نیم می‌گذرد، من حالا مادربزرگ هم شده‌ام، برای 8 ماه سرپرستی امیرعلی آزمایشی بود تا اینکه سرپرستی قانونی‌اش را به ما دادند، هیچ کارشکنی درکار نبود. بهزیستی کنارمان ایستاد، اما خب خرج و مخارج امیرعلی کم نیست، قیمت سمعک به کنار جلسات گفتار درمانی هم هزینه زیادی می‌خواهد. مخصوصاً برای بچه‌ها سمعک‌ها، چند ماه بیشتر دوام نمی‌آورد، زیر پای بچه می‌رود و خیلی راحت می‌شکند، یا بچه‌ها که بازی می‌کنند، عرق صورتشان برد سمعک را می‌سوزاند... اما همه این هزینه‌ها به کنار، مامان جان که می‌گوید، دلم غنج می‌رود، دور سرش می‌گردم. حالا که به خاطر کرونا کلاس‌های گفتار درمانی‌اش یکی در میان برگزار می‌شود، همه نگرانی‌ام این است که دوباره دچار مشکل شود... باور کنید من هم باور نمی‌کردم یک روز امیرعلی بتواند حرف بزند، نیت کردم و پشتش را گرفتم، بالاخره جواب داد، کسی که بچه ندارد، تعلل نکند، جلو برود، توکل کند، به خدا که شیرینی یک بچه زندگی‌شان را از این‌رو به آن‌رو می‌کند، بچه هم جان می‌گیرد، زندگی می‌گیرد... دوست خواهرم فرزندش را در یک تصادف رانندگی از دست داد، هیچ‌کس حتی اگر بگوید هم نمی‌تواند خودش را جای آن مادر بگذارد، ساده نیست، وحشتناک است، اما به پیشنهاد ما برای سرپرستی یک کودک پا پیش گذاشت، کودکی که معلول حرکتی بود، تمام زندگی‌اش حالا شده همین یک بچه! خودش بلندش می‌کند، راه می‌برد، حمام می‌کند، غذا می‌دهد، همه این کارها را می‌کند اما شکوه نمی‌کند، حالا از آن تاریکی محض بیرون آمده، می‌خندد، بازی می‌کند... به معنای واقعی به زندگی‌اش برگشته...

شش ماه معطلی برای فرزند خواندگی  
داستان «امیرعلی» تمام نشده، قصه «بردیا» پیش چشمان ما باز می‌شود، بردیا اما چشم‌هایش را پیش خدا جا گذاشته است... درست شبیه پدر و مادر جدیدش...: «تصمیم‌مان را چهار سال بعد از ازدواج گرفتیم، می‌توانستیم بچه‌دار شویم، اما دلمان می‌خواست یک نفر شبیه خودمان را به فرزندی بگیریم تا تجربه یک دنیای به ظاهر تاریک را با او سهیم شویم. دلمان می‌خواست یادش دهیم که شاید با چشمانش نبیند، اما با قلبش می‌تواند احساس کند، همه روشنایی‌هایی که خیلی‌ها از دیدن و درک کردنش عاجزند...حدوداً دو سال پیش بود که با همسرم به یک تصمیم مشترک رسیدیم، به شیرخوارگاه آمنه رفتیم، شک نداشتیم، دودل هم نبودیم، می‌خواستیم یک نفر را با شرایط خودمان به سرپرستی قبول کنیم تا دردی که در آینده متحمل می‌شود، کمتر باشد. بجز بردیا، یک مورد دیگر هم به ما معرفی کردند، یک کوچولوی چهار،پنج ساله بود. بردیا آن زمان حدوداً دو ساله بود، ما بردیا را نمی‌دیدیم، اما همین که نزدیکش شدیم، با تمام وجود، بغلش کردیم و مهرش به جانمان افتاد. نه می‌دانستیم پدر و مادرش کجاست و نه حتی می‌دانستیم چرا نابینا شده، همان زمان گفتیم ما می‌خواهیم پدر و مادرش شویم.... به ما گفتند رها شده است، مثل اینکه از همان زمان هم دچار نابینایی بوده، حتی تأکید کردند که ممکن است خانواده‌اش پیدا شوند و همه چیز به‌هم بریزد، اما ما با همان چشمان بسته، لبخند زدیم، گفتیم حتی برای چند روز و چند ماه و چند سال هم برای ما کافی است، دلمان می‌خواهد یادش دهیم در این دنیای بزرگ، تنها نیست، ما در کنارش هستیم، از تاریکی نترسد!
نه خبری از ملک بود و سند و نه حتی چیز دیگری، وضع مالی ما را رصد کردند، یک خانه داشتیم که با موافقت خودمان وصیت کردیم به او هم برسد. نمی‌دانم مردم یکسری حرف‌ها را از کجا می‌آورند؟ یادم می‌آید همان زمان به ما می‌گفتند که جلو نروید، اگر بخواهید فرزندخوانده بگیرید باید خانه و ملک و املاک به نامش کنید، بهزیستی به این راحتی‌ها قبول نمی‌کند، البته که سختگیری‌هایی بود، اما در این قسمت اتفاقاً زیاد نیست. شما تنها باید بتوانید از عهده خرج و مخارج کودک بر بیایید. ما برای بردیا، سه بیمه عمر گرفتیم و حساب مسکن جوانان تشکیل دادیم، البته یکی از دوستانم که برای فرزندخواندگی مراجعه کرده بود، مستأجر بود و اتفاقاً مشکلی هم پیش نیامد! به هرحال این بچه‌ها از پدر و مادرخوانده ارث نمی‌برند، بهزیستی هم آنها را موظف می‌کند تا یک‌سوم املاک را صلح کرده یا وصیت کنند، خب حرفشان هم منطقی است، باید مثل فرزند خودمان باشد... ما برای سرپرستی بردیا تقریباً 6 ماه معطل شدیم، اما بسته به اینکه چه موردی را انتخاب می‌کنید، زمان هم طولانی‌تر می‌شود، فکر می‌کنم کار ما از بقیه راحت‌تر بود، اما آنهایی که برای دریافت فرزند نوزاد دختر مراجعه می‌کنند، باید بیشتر از بقیه در صف انتظار باشند. اما من این نوع انتخاب‌ها را نمی‌پسندم، اگر برای دلت رفته‌ای، پس باید چشمانت را هم ببندی، اینکه مدت‌ها انتظار می‌کشی تا فرزندی شبیه خودت پیدا کنی یا زیبا باشد و از این حرف‌ها... قشنگ نیست! اگرچه نباید به خاطر همین دلیل‌ها هم کسی را سرزنش کرد. البته افرادی که مثل ما توانایی بچه‌دار شدن دارند، با مشکلاتی هم مواجه می‌شوند. اما همه مشکلات و سختی‌ها می‌ارزد به آن لحظه‌ای که بردیا ما را بابا و مامان صدا می‌زند، ما با تمام وجود لمسش می‌کنیم، حتی گاهی چهره‌اش هم از ذهنمان می‌گذرد. آن اوایل با همسرم چهره بردیا را مجسم می‌کردیم، همسرم کم‌بیناست، او ته‌چهره او را دیده، با ذوق برایم تعریف می‌کند و من هم تصاویر خیالی‌اش را توی ذهنم می‌چینم، با همان تصاویر صدایش می‌زنم و به آغوشش می‌کشم، مخصوصاً وقت‌هایی که می‌خندد و شیطنت می‌کند، خدا نکند، لحظه‌ای ساکت شود، دلمان برایش ضعف می‌رود... نگهداری فرزندی که معلولیت دارد، هزینه‌بردار است، این را همه می‌گویند... ما حالا برای بردیا یک پرستار تمام وقت گرفته‌ایم، ماهی هم حدوداً یک میلیون و نیم می‌پردازیم، خدا به زندگی‌مان برکت داده، تا آخر ماه می‌رسانیم.

کودکی با سندروم داون
سه‌روزگی برای خیلی‌ها حتی «شروع زندگی» معنا نمی‌شود، اصلاً آدمی که هنوز به سه روزگی نرسیده، شاید بودنش هم آنطور که باید جدی گرفته نمی‌شود، اما بعضی‌ها داستانشان با آدم معمولی‌ها فرق دارد، فرقی نمی‌کند، یک‌روزه‌اند یا دو روزه و یا حتی سه روزه! شبیه مینا! دختری که هنوز بند نافش نیفتاده، ماجرای عجیب زندگی‌اش از آغوش گرم مادر به یک گهواره شیرخوارگاه گره می‌خورد... تنها یک نامه در کنار قنداقش، اسم واقعی‌اش را لو می‌دهد، نامه‌ای که مادرش با سنجاق به تکه پارچه‌های سفید قنداقش وصل کرده است... سرنوشت اما همیشه از پیش نوشته نمی‌شود. وقت‌هایی که فکر می‌کنی در انتها‌ترین قسمت زندگی ایستاده‌ای، یک جرقه از غیب دنیایت را به‌هم می‌ریزد. داستان مینا اگرچه از ناامیدی محض شروع می‌شود، اما در نهایت به امید می‌رسد...
مینا اما قد که می‌کشد، چهره اش، آن پیشانی عریض و آن چشم‌های کشیده زیبایش، نشان می‌دهد که حتی جسمش هم با عادی بودن جنگیده است... پزشکان می‌گویند مبتلا به سندروم داون (منگولیسم) است. یک پدیده مادرزادی... حالا حدس و گمان‌ها برای رها کردنش بیشتر می‌شود، خیلی‌ها فکر می‌کنند مادرش به همین علت او را نزدیکی‌های شیرخوارگاه رها کرده است، اما داستان مینا همین جا تمام نمی‌شود، خدا یک نفر به نام «حنانه» را سر راه او می‌نشاند. یک مادر؟ نه یک زن که هیچ وقت طعم مادری را نچشیده، اما از وقتی که چشمانش به چشمان حنانه افتاده، مسیرش را به سمت دنیای او تغییر داده است... «عاشق بچه‌ها بودم، یک روز وقتی با دوستم از کنار شیرخوارگاه آمنه رد می‌شدیم، نیت کردم تا در کنار بچه‌ها باشم، دوست داشتم با تمام توانم در کنارشان باشم، می‌گفتند پنجشنبه‌ها که برای بچه‌ها تولد می‌گیرند، می‌شود کنارشان نشست، داوطلب شدم، خیلی‌ها مثل من آمده بودند تا با بچه‌ها بازی کنند و شادشان کنند. آزمایش‌ها و گزینه‌ها را که پشت سرگذاشتم، راهم به شیرخوارگاه باز شد... باورم نمی‌شد، منی که آنقدر وسواسی بودم که باید مرتب دستانم را آب می‌کشیدم، حالا بچه‌ها را می‌شستم، اوایل با دستکش و ماسک بودم، اما کم کم به بوی بچه‌ها عادت کردم، آنقدر حال و روزم عوض شد که دلم نمی‌خواست لحظه‌ای از آنها فاصله بگیرم تا دیروقت در شیرخوارگاه می‌ماندم تا یک روز که یک دختر چند روزه بیمار را به اینجا آوردند. مبتلا به سندروم داون بود و مراقبت‌های ویژه می‌خواست... اولین بار که شیشه شیر را به دهانش گذاشتم، آنقدر محکم به من چسبیده بود که انگار دلش نمی‌خواست جدا شود. کم کم محبتش به جان من هم نشست، چهره مینا طوری بود که کسی به سمتش نمی‌آمد... تا بالاخره یک روز تصمیمم را گرفتم، گفتم می‌خواهم مادرش شوم، حامی‌اش شوم...
نگهداری مینا سخت بود، کارهای ویژه می‌طلبید، اما من عزمم را جزم کرده بودم. حتی وقتی که مینا را به مرکز «رفیده»، ویژه معلولان بردند هم دنبالش رفتم... ماجرای مینا خیلی پیچیده است... حنانه روزهای عجیب و غریبی را پشت سر گذاشته است، اما در نهایت وقتی شرایط فرزندخواندگی تغییر می‌کند، بعد از سال‌ها موفق می‌شود تا به عنوان یک زن مجرد سرپرستی یک دختر معلول را برعهده بگیرد. قانونی که تا آن زمان جزو موارد خاص محسوب می‌شد و به این راحتی‌ها امکان اجرایش وجود نداشت. مینا حالا به مدرسه استثنایی می‌رود، روی پاهایش می‌ایستد. تنها رؤیای حنانه حالا توانمند کردن میناست...

رضافرخی
خبرنگار
سالانه 1700 کودک بی‌سرپرست وارد کانون خانواده می‌شوند. این خبری است که بتازگی مدیران ارشد بهزیستی کشور آن را مطرح کرده‌اند. آماری خوشحال‌کننده که نسبت به گذشته رشد 50 درصدی را نشان می‌دهد. اما واقعیت این است که در سوی مقابل آمار فرزندان بی‌سرپرست آنقدر جدی و زیاد است که هنوز هم این تعداد پذیرش فرزندخواندگی کم به نظر می‌رسد.
این درحالی است که بخش زیادی از آمار کودکان بی‌سرپرست کودکان کم سرپرست هستند. آنچنان که براساس آمارهای مدیر کل دفتر امور کودکان و نوجوانان بسیاری از کودکان تحت پوشش بهزیستی همین کودکان بدسرپرستی هستند که در اغلب موارد کسی حاضر به پذیرش آنها نیست و همین مسأله سبب می‌شود که کودکان بدسرپرست به بدترین شکل ممکن و بدون سرپرست رشد کنند و درآینده اتفاقات خوبی منتظر آنها نباشد.
اما دراین بین این سؤال مطرح می‌شود که چرا علی‌رغم اینکه زوج‌های زیادی وجود دارند که فرزنددار نمی‌شوند همچنان حاضر به پذیرش یک کودک بی‌سرپرست یا بدسرپرست به فرزندخواندگی نمی‌شوند؟ آنچنان که برخی از آنها تا روزهای پایانی عمر حتی بی‌فرزند زندگی مشترک را سپری می‌کنند اما باز هم به سمت قبول کردن فرزندی به فرزندخواندگی نمی‌روند؟ این در حالی است که هم از لحاظ اخلاقی و هم از لحاظ شرعی براین مسأله تأکیدات بسیاری شده است.

وقتی خانواده‌های ایرانی هنوز در قید و بند خون هستند
به باور کارشناسان یکی از موضوعاتی که در چندین سال اخیر علی‌رغم ایجاد فضای مثبت در مورد فرزندخواندگی در جامعه ایرانی وجود دارد و به نوعی سد راه محکمی برای این مسأله به‌شمار می‌رود موضوع باورهای قدیمی و سنتی جامعه ایرانی است. چرا که هنوز بسیاری از زوجین ایرانی براین مسأله تأکید دارند که فرزند حتماً از خون خود آنها باشد. در این راه هزینه‌های بسیاری انجام می‌دهند اما درنهایت بازهم موفق به فرزندآوری نمی‌شوند. ولی حتی در همین صورت هم باز حاضر به قبول کودکی بی‌سرپرست یا بدسرپرست به فرزندخواندگی نمی‌شوند. روانشناسان براین مسأله تأکید دارند که بسیاری از زوجین ناباروری که به این مسأله تأکید دارند در روزهای انتهایی عمر از اینکه چنین باوری داشته‌اند و همین مسأله مانع از قبول فرزندخوانده شده است پشیمان می‌گردند اما دیگر حاصلی ندارد. دراین بین باید به این مسأله هم اشاره داشت که نقش جامعه و خانواده‌های زوجین هم در این باره مهم است. وقتی خانواده یکی از دوطرف بر این که شخص باید حتماً فرزند خود را داشته باشد تأکید می‌کنند دیگر راهی نمی‌ماند جز اینکه شخص از هر راهی بچه‌دار شود. مگر اینکه در نهایت یا خود فرد مستقل و بی‌اعتنا به حرف‌های خانواده و اطرافیان تصمیم بگیرد و فرزندی را به سرپرستی بگیرد یا اینکه زندگی خانوادگی‌اش را به همین دلیل پایان دهد و جدا شوند.
دراین بین نکته جالب اینجاست که براساس اعلام رئیس سازمان بهزیستی کشور زنان مجرد این روزها بیشتر به داشتن فرزندخوانده تمایل دارند. اتفاقی که نشان می‌دهد که نقش خانواده‌های هر دو طرف ماجرا در یک ازدواج بسیار مهم است و اگر آنها تفکر درستی در این زمینه داشته باشند قطعاً آمار قبول فرزندخوانده‌ها دراین زمینه بیشتر خواهد بود.

خالی بودن جامعه از نگاه اجتماعی
دراین میان بسیاری از نظریه‌پردازان توسعه براین باورند که بسیاری از کشورهای خارجی به این دلیل رشد و توسعه قابل توجهی را تجربه می‌کنند که شهروندان آنها احساس مسئولیت جدی نسبت به جامعه خود دارند. به شکلی که میزان پوشش اجتماعی از یکدیگر در بسیاری از این کشورهای توسعه‌یافته بسیار بالاست و شهروندان یکدیگر را مورد حمایت قرار می‌دهند. برهمین اساس هم می‌بینیم که آنها با مسأله فرزندخواندگی بسیار راحت‌تر از جامعه ایرانی کنار می‌آیند. چرا که بسیاری از این شهروندان در این جوامع باور دارند که برای داشتن جامعه‌ای بهتر حتماً نباید فرزندی از جنس خون داشته باشند. بلکه قبول یک کودک بی‌سرپرست یا بد سرپرست به داشتن جامعه‌ای که در آن امنیت روانی بیشتری وجود داشته باشد کمک بسیاری خواهد کرد. همچنین که بسیاری از آنها در کنار این انگیزه‌ها دارای انگیزه‌های معنوی و مذهبی هم برای این امر هستند. بسیاری از شهروندان در کشورهای مسیحی براین باورند که قبول یک فرزند بدسرپرست یا یتیم سبب می‌شود که خداوند به دیده لطف به آنها بنگرد. از سوی دیگر شهروندان دراین جوامع به این مسأله توجه دارند که همین کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست در صورت رسیدگی می‌توانند انسان‌های موفق و مفیدی برای جامعه‌ای باشند که خود این والدین در آنها زندگی می‌کنند. در همین باره جامعه شناسان به نقش مهم شهروندان به طور کلی در موضوع فرزندخواندگی اشاره دارند. چرا که به هر صورت نگاه و باورهای اطرافیان فردی که کودکی را به فرزندخواندگی می‌پذیرد بسیار مهم است. افراد جامعه باید دید خود را نسبت به این مسأله مثبت کنند تا همه آنهایی که فرزند ندارند به این امر تشویق شوند. این مسأله در حالی مطرح می‌شود که هنوز بسیاری از افراد جامعه با رفتارها و حتی بعضاً گفتارهایشان سبب می‌شوند که بسیاری از شهروندان جامعه از نیش زبان و کنایه بسیاری برای پذیرش یک کودک به‌عنوان یک فرزندخوانده در هراس باشند.
از سوی دیگر بسیاری از کارشناسان حوزه اجتماعی به این مسأله اشاره دارند که بزهکاری و خشونت یک مقوله زنجیره‌وار است که در صورت رشد آن همه افراد جامعه ضرر می‌بینند وجالب اینجاست که قشر بزهکار بیش از همه به طبقه مرفه جامعه ضربه می‌زند. حال با در نظر گرفتن همین مسأله باید اشاره داشت که در صورت نبود این نگاه هیچ‌کس به این فکر نمی‌کند که این کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست پتانسیل بزهکاری را در آینده دارند و باید تحت سرپرستی قرار گیرند. در سوی مقابل وقتی که این نگاه در جامعه ترویج شود آنگاه همه خانواده‌ها متوجه این مسأله می‌گردند که در صورت به سرپرستی گرفتن یک کودک نقش مهمی در داشتن جامعه‌ای آرام و با امنیت و بزهکاری کمتری خواهند داشت.

ترس از پیدا شدن والدین در آینده
در کنار این مسائل باید اشاره داشت که ترس و هراس از پیدا شدن والدین برای این کودکان بدسرپرست یا بی‌سرپرست امروزی در آینده، یکی از موانع جدی زوج‌های ایرانی نابارور یا زوج‌های کم فرزند برای قبول فرزندخواندگی است. دراین باره نباید پنهان کرد که به هر صورت همیشه همین موضوع پیدا شدن والدین در آینده برای کودکان بی‌سرپرست یکی از سوژه‌های ثابت فیلم‌های ایرانی هم بوده است. اتفاقی که قطعاً در نگرش زوجین ایرانی برای قبول یک کودک به فرزندخواندگی مؤثر است. حتی به باور این روانشناسان تأکید براین مسأله در قاب تلویزیون در قالب سریال‌ها و فیلم‌ها سبب شده تا همگان نسبت به این مسأله بدبین شوند. یعنی یک زوج ایرانی تا زمانی که مطمئن شوند پدرو مادر کودک فوت نکرده حاضر به اقدام برای قبول او به‌عنوان فرزندخوانده نیستند. چرا که دائماً در این هراس خواهند بود که مبادا والدین کودکی که امروز او را با هزار زحمت بزرگ می‌کنند در آینده پیدا شوند و مدعی این کودک گردند. این هراس آنقدر زیاد است که حتی اطرافیان و خانواده‌های زوجینی که اقدام به این کار می‌کنند هم از همان ابتدای کار بارها نسبت به وقوع این مسأله در آینده به این زوج هشدار می‌دهند. همین مسأله در کل سبب ایجاد جوی بسیار منفی در این باره شده است. روانشناسان دراین باره تأکید دارند که دراین زمینه نقش رسانه‌ها بسیار مهم است. به‌طوری که رسانه‌ها نباید دائماً در قالب‌های مختلف این مسأله را به زوجین هشدار دهند که ممکن است پدرو مادر این کودک در آینده پیدا شوند. این هشدارها قطعاً دراینکه والدین ایرانی نسبت به چنین کاری امتناع کنند بسیار تعیین‌کننده است. همچنین که در همین باره برخی صاحبنظران به جایگاه بهزیستی و سیستم قضایی کشور اشاره دارند و تأکید می‌کنند که نباید فضا به‌گونه‌ای باشد که در آینده یک نفر به آسانی بتواند پیدا شود و مدعی کودکی گردد که سال‌ها پیش یک زوج با هزار امید و آرزو او را به فرزندی قبول کرده‌اند.

تربیت دشوار کودکی که پرخاشگر شده
از سوی دیگر باید توجه داشت که برخی از کودکان امروز بدسرپرست یا بی‌سرپرست که در بهزیستی هستند درگذر زمان و به‌دلیل تحمل برخی مشکلات پرخاشگر شده‌اند و به نوعی تربیت آنها بر مدار غلط شکل گرفته است. حالا وقتی که این کودکان به سرپرستی و فرزندخواندگی گرفته می‌شوند والدین تازه آنها با مشکل تربیت این کودکان روبه رو هستند. این مسأله در عمل هم تا اندازه‌ای درست است و به‌طور کلی یکی از دلنگرانی‌های زوجینی که تصمیم به این کار دارند هم محسوب می‌شود. اما بسیاری از روانشناسان بالینی در سوی مقابل تأکید دارند که والدین در زمانی که به‌طور موقت این کودک  مد‌نظر قرار می‌گیرد و با او در تعاملند باید نسبت به این مسأله توجه کافی و لازم را داشته باشند و سپس آن را به سرپرستی بگیرند. ضمن اینکه این دست از کارشناسان باور دارند که حتی در صورت وجود مشکلات تربیتی می‌توان با مشاوره‌های مداوم این مسأله را حل کرد و کودک تازه به سرپرستی گرفته شده را با خانواده جدیدش تطبیق داد. چرا که به طور معمول سن این کودکان به صورتی است که ایجاد تغییر در تربیت و آداب و رفتار آنها کار دشواری نیست.
پس زوجین ایرانی نباید چندان دراین باره حساسیت داشته باشند و این مسأله مانعی برای آنها باشد. همچنین که روانشناسان خانواده با اشاره به اینکه چنین کودکانی به‌دلیل اینکه از کانون گرم خانواده محروم بوده‌اند به چنین روزهایی رسیده‌اند تأکید می‌کنند که در صورت قرار گرفتن دوباره در کانون خانواده زخم‌های روحی آنها التیام می‌یابد و در یک پروسه چند ماهه  در آینده به وضعیت بسیار بهتری از منظر رفتاری می‌رسند.
همه این مباحث و مسائل پیرامون فرزندآوری در شرایطی مطرح می‌شود که مسأله اکرام کودکان بی‌سرپرست در دین اسلام بسیار مورد توجه قرار گرفته و بسیاری از ائمه اطهار(ع) با رفتار و گفتار خود بر آن تأکید کرده‌اند. حالا به‌نظر می‌رسد که مسأله پذیرش فرزندان بی‌سرپرست یا بدسرپرست توسط زوجین ایرانی و رشد فرهنگ فرزندخواندگی یکی از موضوعاتی است که قطعاً نیازمند عزمی جدی از سوی مسئولان کشور در زمینه فرهنگ‌سازی و تسهیل امور قضایی است. چرا که به هر صورت اول اینکه باید این فرهنگ و اهمیت آن برای بسیاری از شهروندان جامعه تبیین شود تا آنها واکنش مناسبی نسبت به این مسأله داشته باشند و در مرحله دوم قانون و دستگاه قضایی هم نسبت به تسهیل و گسترش و حمایت از این مسأله و ابعاد آن همت جدی‌تر به کار بندد. مسأله‌ای که قطعاً می‌تواند در داشتن جامعه‌ای سالم‌تر و بهتر و با آینده‌ای روشن‌تر و افرادی با کارآمدی بالا و بهره‌وری بیشتر نقش مهمی داشته باشد.

حبیب‌الله  مسعودی‌فرید
معاون امور اجتماعی سازمان بهزیستی کشور
موضوع فرزندخواندگی بعد از قانون مصوب مجلس در سال 92 که آیین‌نامه‌های آن نیز درسال 94 در هیأت دولت مصوب شد، روند اجرایی مطلوبی را آغاز کرد، چراکه در قانون جدید، فرزندانی که دارای سرپرست غیر‌مؤثر یا بدسرپرست بودند هم می‌توانند به فرزندخواندگی پذیرفته شوند. براساس قوانین قبلی تنها خانواده‌هایی می‌توانستند برای فرزندخواندگی درخواست دهند که دارای فرزند نبودند، اما در قانون جدید هم خانواده‌های دارای فرزند و هم زنان مجرد بالای 30 سال می‌توانند در این زمینه اقدام کنند، ضمن اینکه سن فرزندخواندگی از 12 سال به 16 سال تغییر کرده و از این منظر تعداد واجدین شرایط افزایش یافته است. سازمان بهزیستی در سال‌های اخیر رویکرد فعالانه‌تری نسبت به موضوع فرزندخواندگی داشته است، به طوری‌که سرعت رسیدگی به پرونده‌ها و پایش وضعیت کودکانی که دارای شرایط لازم بودند، را سرعت بخشیده است تا افرادی که پشت نوبت قراردارند سریع تر به نتیجه برسند. از طرفی با اطلاع رسانی، تبلیغات و آگاهی بخشی میان افراد مختلف جامعه، افکار عمومی نسبت به گذشته تمایل بیشتری به فرزندخواندگی پیدا کرده است، به طوری‌که علی‌رغم پیشرفت‌های مناسبی که درحوزه ناباروری اتفاق افتاده است، اما افرادی که به هر دلیلی امکان بچه‌دار شدن، ندارند، ترجیح می‌دهند که برای فرزند‌آوری اقدام کنند. این نگاه حتی به حوزه فرزندان دارای معلولیت هم معطوف شده است و ما اکنون با اقشار متفاوتی از طبقات مختلف اجتماعی و اقتصادی مواجهیم که در این زمینه بدون قضاوت و ترس ورود پیدا می‌کنند؛ حتی خانواده‌های دارای فرزند هم برای سرپرستی فرزند اقدام می‌کنند که درگذشته چنین باوری وجود نداشت. در حوزه معلولین اتفاقاً نگاه خیرخواهانه‌ای شکل گرفته است. بسیاری ازخانواده‌ها در ابتدا برای پرداخت هزینه درمان کودک مراجعه می‌کنند، اما بعد از مدتی به کودک علاقه‌مند شده و برای سرپرستی او اقدام می‌کنند. ما با پرونده‌های متعددی در این زمینه مواجهیم. مثل پزشک ارتوپدی که چندین جراحی مختلف را روی کودک انجام داد و با وجود اینکه پدر دو فرزند بود، اما این کودک را هم به سرپرستی پذیرفت یا موارد دیگری که کودکان نیاز به عمل جراحی داشتند و خیرین ابراز تمایل کرده و بعد از پروسه درمان، کودک را هم به فرزندی قبول کرده‌اند. براین اساس تمام تلاش ما این است که در حوزه معلولیت، پرونده‌های تشکیل شده را تسریع بخشیده و تمام خدمات و مزایایی که در اختیار افراد دارای معلولیت قرار می‌دهیم، به این خانواده‌ها نیز تعلق گیرد، اگرچه افرادی که در این زمینه مراجعه می‌کنند، نسبت به دریافت این مزایا هیچ رغبتی ندارند. علاوه بر این، با اجرای طرح شامل‌سازی تلاش می‌کنیم تا کودکانی که دارای معلولیت هستند تا جایی که امکانپذیر است، در کنار سایر کودکان قرار بگیرند، در اینصورت امکان اینکه کودک در معرض فرزندخواندگی قرار بگیرد، بیشتر می‌شود. البته با وجود سیاست شامل‌سازی و تلفیق اما در برخی مراکز ویژه، افراد دارای معلولیت و بدون سرپرست بزرگسال نگهداری می‌شوند که دارای معلولیت‌های شدید هستند، اما ما سعی می‌کنیم تا شرایط اجتماعی را در این مراکز ایجاد کنیم، اغلب دیده شده است فردی که قادر به صحبت کردن نیست، وقتی در کنار سایر افراد و در محیط اجتماعی قرار می‌گیرد، در کنار گفتار درمانی، توانایی صحبت کردن پیدا می‌کند. ما با موردی مواجه بودیم که کودک دارای سندروم داون بود و نمی‌توانست صحبت کند، اما وقتی فرزندخوانده شد و آن احساس مادر و فرزندی شکل گرفت، قدرت تکلم پیدا کرد، درحالی‌که اگر به سرپرستی پذیرفته نمی‌شد، ممکن بود این اتفاق بسیار دیر یا هرگز نیفتد. درحال حاضر فرآیند پذیرش کودکان دارای معلولیت با کودکان دیگر متفاوت نیست، اما از آنجا که تقاضا برای این کودکان کمتر است، سرعت اجرای کار بیشتر است. درحالی‌که درباره نوزادان و کودکان زیر سه سال این روند طولانی‌تر می‌شود و طبیعی است که با توجه به تعداد متقاضیان و وجود هزار و 500 کودک زیر سه سال، پشت نوبت ماندن نیز به درازا می‌کشد. هم‌اکنون به ازای هر نوزاد، حدوداً 15 خانواده در صف قرار دارند. شخصاً به خانواده‌های متقاضی مشورت می‌دهم که اگر کودک بالای 5 سال یا بالاتر هم به فرزندخواندگی بگیرند، هیچ نگرانی برای پذیرش عاطفی و اجتماعی وجود ندارد و اتفاقاً افرادی که این کار را انجام می‌دهند، بسیار احساس رضایت داشته‌اند. درباره فرزندان دارای معلولیت هم با وجود سختی‌هایی که به خانواده تحمیل می‌شود هم این کار انجام می‌شود. براساس آخرین آمار در سال 97، حدود 95 خانواده برای پذیرش کودک دارای معلولیت (خفیف تا شدید) اقدام کرده‌اند که در سال 98، تعداد پرونده متقاضیان به حدود 168 مورد افزایش یافته است، این موضوع نشان‌دهنده تمایل بیشتر خانواده‌ها به پذیرش کودکان دارای معلولیت است. هم‌اکنون روش‌های درمانی متعددی برای درمان برخی معلولیت‌ها کشف شده است و اگر ما بتوانیم در بدو تولد، در حوزه نظام سلامت، به خانواده‌هایی که دچار استیصال و درماندگی شده‌اند، مشاوره و همفکری درستی ارائه بدهیم، از رهاکردن این کودکان یا سپردنشان به مراکز شبانه روزی جلوگیری کرده‌ایم. قطعاً برخی معلولیت‌ها مثل شکاف لب با یک جراحی قابل درمان است، حتی اگر خانواده‌ای استطاعت مالی هم نداشته باشد، می‌تواند با مراجعه به مراکز خیریه، از حمایت‌های خیرین برخوردار شود. خوشبختانه خانواده‌هایی که کودکان دارای معلولیت را به فرزندی می‌‌گیرند با جان و دل از او مراقبت می‌کنند ما بندرت و انگشت شمار با خانواده‌هایی روبه‌رو بودیم که کودک را به مراکز بهزیستی بازگردانده باشند؛ حتی در یکی از موارد، خانواده پزشکی که سرپرستی یک کودک سی‌پی (فلج مغزی) را قبول کرده بودند، بعد از سه سال به خاطر بی‌قراری‌های کودک به ناچار و با ناراحتی به مرکز ما مراجعه کردند. حتی مواردی داشته‌ایم که کودک به علت معلولیت پیشرونده فوت کرده است، اما خانواده تا لحظه آخر درکنار او بوده و تنهایش نگذاشته‌اند. هم‌اکنون حدود 10 تا 15 درصد کودکانی که در مراکز بهزیستی نگهداری می‌شوند، دارای معلولیت با درجات مختلف هستند که امکان فرزندخواندگی دارند و خانواده‌ها می‌توانند برای سرپرستی آنها اقدام کنند.