یوسف حیدری
گزارش نویس
«شرط پایداری برکت سرزمین این است که هیچ پرنده‌ای، هیچ زنبوری، هیچ پروانه یا حشره‌ای تشنه نماند.» این جمله ورد زبان اهالی روستاهایی است که حتی هوای حشرات را هم دارند. آنها معتقدند اگر پرنده و چرنده و حشره سیراب از زندگی باشد، طبیعت و مردم هم سیراب خواهند بود. وقتی از استان فارس به طرف استان‌های هرمزگان و بوشهر حرکت کنید در آخرین نقطه جنوبی استان در لارستان و لامرد و اوز و خنج و گراش به روستاهایی می‌رسید که نه آنچنان خاکی برای کشت و کار دارند و نه آنچنان بارانی اما سالی یکی دو بار که دل آسمان نرم شود، در چشم به هم زدنی سیلی راه می افتد مهیب. اما همین سیل نه تنها هیچ آسیبی نمی‌زند که بهانه ای برای ماندن و زیستن هم می‌شود.
در جنوب فارس با هزاران آب انبار در مسیر سیل و رودخانه‌های فصلی رو به رو می‌شویم که یکی پس از دیگری پر می‌شوند و آب را مهار می‌کنند اما اینجا آب فقط برای نوشیدن تو نیست. در ارتفاعات کوه «بُل» و «گاوبست» هیچ پرنده و حشره‌ای در ماه‌های گرم و کشنده جنوب تشنه نمی‌ماند. مردم این منطقه رنج و مرارت زیادی به جان می‌خرند تا آب گوارا و سالمی به این جانداران برسانند. در جنوب فارس نذر آب بهترین یادگاری است که مردم قبل از سفر آخرت به جا می‌گذارند. یعنی اینکه در این منطقه همه این آب انبارها توسط مردم و به‌عنوان کاری خیر ساخته می‌شود. مخزن‌های بزرگ سفید رنگ که نام واقف روی آن نوشته شده در نقاط مختلف ارتفاعات کوهستان به چشم می‌خورد و گروه‌های مردمی نیز با ایجاد منطقه شکار ممنوع مراقب هستند که آتش به جان درختان نیفتد و مطمئن شوند که همه جانداران سیرابند.
الله یار دادبین یکی از اهالی روستای «بالاده» در منطقه «بیرم» که 10 سالی است داوطلبانه با گشت و پایش در کوه «بل» برای پرنده‌ها وحشرات آبشخور می‌سازد و به آب انبارها و چشمه‌ها سرکشی می‌کند، می‌گوید سیراب کردن پرنده‌ها وحشرات تشنه بهترین کاری است که با علاقه انجام می‌دهم: «اینجا طبیعت و محیط زیست از زندگی مردم جدا نیست. با گرم شدن هوا پیدا کردن آب برای پرنده‌ها سخت می‌شود. بنابراین با کمک چند نفر از اهالی دوستدار طبیعت روستای بالاده و «پاقلات» داوطلبانه برای پرنده‌ها و حیوانات آبشخور و آب انبار می‌سازیم و از شکار آنها جلوگیری می‌کنیم. در این منطقه کل و بز هم زندگی می‌کنند و ما تلاش می‌کنیم مانع شکار آنها و پرنده‌ها بشویم. خوشبختانه با مراقبت‌هایی که انجام می‌دهیم تعداد این حیوانات نسبت به سال های قبل بیشتر شده است.»
ارتفاع 2 هزارمتری بل زادگاه پرندگان وحشی نادری است که در فصل بهار زاد و ولد می‌کنند.‌ الله یار می‌گوید: «ما با طبیعت زنده هستیم و اگر طبیعت نباشد ماهم نیستیم. همین عشق به طبیعت به ما انگیزه می‌دهد که در روزهای داغ، کوه را بالا برویم و به آبشخورها و آب انبارها سرکشی کنیم. در فصل زاد و ولد پرنده‌ها جوجه‌ها به سختی می‌توانند از چشمه آب بخورند و داخل آب می‌افتند. زنبورها و حشرات هم به خاطر نزدیک شدن بیش از اندازه به آب غرق می‌شوند. به همین دلیل داخل آب انبارها و آبشخورها چند تکه چوب یا سنگ می‌اندازیم تا راحت بتوانند آب بخورند.»
علی نصیری هم سال‌هاست که برای طبیعت منطقه همراه با گروهی از جوانان پاقلات با جان و دل کار می‌کند. می‌گوید وقتی اطراف برکه حشره‌ای می‌بیند که از تشنگی بالا و پایین می‌پرد ولی از ترس غرق شدن کنار آب نمی‌رود نمی‌تواند بی‌تفاوت باشد: «زندگی همه ما به چرخه محیط زیست وابسته است و اگر محیط زیست آسیب ببیند زندگی همه ماهم آسیب خواهد دید. مردم این منطقه از کودکی یاد می‌گیرند که عاشق طبیعت باشند و برای بقای آن هر کاری می‌توانند، انجام دهند. بیش از 1300 نفر از اهالی روستاهای منطقه در سازمان مردم نهاد پاقلات عضو هستند و با تشکیل منطقه شکار ممنوع اجازه نمی‌دهند حیوانات این منطقه شکار شوند یا کسی بخواهد درختان را آتش بزند. پرنده‌ها یی مانند قمری، کبک، تیهو، مرغ مگس خوار، فنچ، پرستو و جغد در کوه‌های بُل و گاوبست زندگی می‌کنند که سیراب کردن آنها در فصول گرم وظیفه همه ما است.
از اردیبهشت به بعد هوا در این منطقه گرم می‌شود و بسیاری از پرنده‌ها و حشرات برای رفع تشنگی به آبشخورها و آب انبارها پناه می‌آورند. خب چه کسی باید به آنها رسیدگی کند؟ هر سال مردم این منطقه داوطلبانه مخزن های 4 هزار لیتری را به دوش می‌گیرند و ارتفاعات کوه بُل و گاو بست را بالا می‌آیند. بعد از نصب مخزن‌ها و نصب شناور، استخرهای کوچکی کنار مخزن درست می‌کنند تا آب باران از داخل مخزن وارد این استخرها شود و پرنده‌ها و حشرات بتوانند براحتی از آن بنوشند. ما تلاش می‌کنیم آبرسانی به پرنده‌ها وحشرات را تا جایی ادامه دهیم که به فرهنگ بومی مردم دیگر مناطق هم تبدیل شود.»
بیرم و پاقلات بیش از 40 آبشخور دارد که همه آنها توسط خیرین نصب شده است. به گفته کاظم معلم روستای بالاده این روستا 2 هزار و 500 نفر جمعیت و 300 دانش‌آموز دارد و اغلب مردم کارگرند و 70 نفر هم در بندرعباس مغازه سوپرمارکت دارند. او می‌گوید نذر آب بهترین وقف اهالی منطقه است که نسل به نسل ادامه داشته و دارد: «از کودکی می‌آموزیم که باید با طبیعت و حیوانات مهربان باشیم و امروز من این مهربانی را به دانش‌آموزانم می‌آموزم. علاقه به محیط زیست از کودکی ریشه می‌گیرد. وقتی به طبیعت علاقه داشته باشی با جان و دل از آن دفاع می‌کنی. مردم منطقه داوطلبانه با گشت و پایش در کوه‌های منطقه و سرکشی به آبشخورها و آبگیرها از شکار و آتش‌سوزی جلوگیری می‌کنند. البته از چند سال قبل هم با استخدام یک نفر به او حقوق می‌دهند که در ماه‌های گرم سال به آب انبارها و آبشخورها سرکشی کند. گاهی نذر آب برای پرنده‌ها به شکل مشارکتی هم انجام می‌شود. مثلاً یک نفر سیمان می‌خرد و دیگری آهن، یکی سنگ می‌آورد و چند نفر هم در ارتفاعات مشغول ساخت و ساز می‌شوند. قدیم آبشخورها را با ساروج و گچ می‌ساختند که هنوز هم تعدادی از این آبشخورها در منطقه هست.»
طبیعت امانتی است که به ما واگذار شده است تا آن را همانگونه که دریافت کرده‌ایم به آیندگان تحویل دهیم. مهربانی با حیوانات نیاز چندانی به ابزار ندارد. در همین حد که آبشخوری کوچک برای سیراب کردن‌شان بسازی کار بزرگی است. کاری که مردم روستاهای جنوب فارس سال‌هاست انجام می‌دهند.