گروه اجتماعی/ این روزها شدت افزایش مبتلایان و مرگ و میرهای ناشی از شیوع بیماری دلتا کرونا به حدی نگران کننده و اسفبار شده که واکنش‌ها و انتقادات بسیاری را نسبت به اقدامات و طرح‌های حوزه نظام سلامت برانگیخته است. از طرفی مسئولان نظام سلامت نیز در تلاش هستند تا با واردات بیشترمحموله‌های واکسن از کشورهای خارجی و افزایش تولید واکسن داخلی و همچنین اجرای هر چه سریع‌تر واکسیناسیون گروه جدید میزان مرگ و میرها را کاهش داده و سیر صعودی منحنی را به سمت نزول و کاهش هدایت کنند. اما گزارش‌ها از نقاط مختلف نشان می‌دهد که ویروس دلتا کرونا در سایه کم توجهی به اجرای پروتکل‌های بهداشتی و فاصله‌گذاری اجتماعی در مراکز و محافل عمومی بویژه در تالارها، پاساژها و رستوران‌ها و همچنین در سیستم حمل‌ونقل عمومی بویژه در مترو و اتوبوس همچنان قربانیان خود را ازبین افراد بی‌تفاوت وبی خیال انتخاب می‌کند. در این خصوص کارشناسان، جامعه‌شناسان، متخصصان و کارشناسان اجتماعی معتقدند برای جلوگیری از افزایش آمار مرگ و میر ناشی از کرونا می‌بایست مراکز تزریق واکسن در سطح کشور بویژه در استان‌های درگیر و پرخطر گسترش و افزایش یابد. همچنین بایستی با اجرای سیاست‌های تشویقی و تنبیهی نسبت به رفتار اجتماعی مردم مانع از انتقال زنجیره‌ای این بیماری به دیگران شد. به‌عبارتی مسئولیت‌پذیری هر فرد درقبال جان و سلامت تک تک شهروندان باید جدی گرفته شود و در قبال کسانی که پروتکل شکنی می‌کنند باید برخورد شدید قانونی صورت بگیرد. درذیل نظرات جمعی از مسئولان اجتماعی و جامعه‌شناسان را می‌خوانید:

کنترل رفتار مردم با اجرای سیاست‌های تشویقی و تنبیهی

دکتر مجید صفاری‌نیا
استاد روان‌شناسی
رئیس انجمن روان‌شناسی اجتماعی ایران
آنچه در کنترل پاندمی کرونا و بحران‌های اینچنینی مهم است؛ طراحی محیطی و رفتاری صحیح است که توسط ساختار حکمرانی انجام می‌پذیرد. تصور بر این است که افراد هوشمندی با کمترین خطاهای شناختی مسئولیت‌هایی را برعهده دارند که می‌توانند با آینده نگری و برنامه‌ریزی از رخداد حوادث و اتفاقات جلوگیری کنند. مردم به واسطه داشتن تفکر خودکار قادر به کنترل و دقت در بروز رفتار پیشگیرانه نیستند. منظور از تفکر خودکار، تفکر ناخودآگاه است. پس مردم به واسطه این تفکر ناخودآگاه قدرت کنترل دقیق رفتارهای پیشگیرانه را ندارند. بعد آنکه مشکلات اقتصادی نیز می‌تواند دلیل دیگری باشد که مردم، برای رفع نیاز روزمره خودشان رفتارهای پیشگیرانه را رعایت نکنند. همچنین عوامل شخصیتی نیز عامل دیگری بر عدم بروز رفتار پیشگیرانه در افراد است. این وظیفه مدیران و مسئولان است که با طراحی صحیح دستورالعمل پیشگیرانه در کنترل این روند نقش اساسی ایفا کنند. طراحی سیاست‌های تشویقی و تنبیهی صحیح می‌تواند یکی از موارد کنترل رفتار افراد جامعه و رعایت اعمال پیشگیرانه از سوی افراد باشد. برنامه‌ریزی و قاطعیت در اجرای طرح‌ها و برنامه‌های پیشگیرانه اتخاذ شده نیز امر مهمی در مهار وضع کنونی است. برای مثال جریمه عبور از چراغ قرمز مدلی از طراحی کنترل رفتار افراد است. اگر جریمه‌ای در نظر گرفته نشود، همه از چراغ قرمز عبور می‌کنند. مدیران فهیم، مسئولان هوشمند در طراحی مدل‌های کنترل رفتار افراد جامعه نقش بسزایی دارند. پس ما نیازمند مدیرانی هستیم که در کنار هوشمندی، طراحی درست و مدل‌های  کنترلی صحیح برای مهار بحران ارائه دهند. اگر مدیریت طراحی همراه با هوشمندی باشد، مردم از دستورالعمل‌ها تبعیت می‌کنند. به زبان ساده‌تر مردم مجبورند که تبعیت کنند. اگر این طراحی درست نباشد، مردم از قوانین پیروی نمی‌کنند. مانند عبور از چراغ قرمز و یا استفاده نکردن موتورسواران از کلاه ایمنی و ... در حال حاضر چند درصد از موتورسواران از کلاه ایمنی استفاده می‌کنند؟ در حالی که استفاده از کلاه به نوعی تضمین کننده حفاظت از جان آنهاست. پس با توصیه و پند و نصیحت، رفتاری اصلاح نمی‌شود. اصلاح رفتار در گرو طراحی صحیح محیط است. طراحی محیط هم بدین معناست که مسئول برای فرد بیمار بیمارستان با خدمات در خور مهیا کند، برای آن شخصی که در این شرایط بیکار است منابع مالی در نظر گیرد، ماسک در اختیار فرد قرار دهد، قطارها را برای پیشگیری از شیوع بیماری زوج و فرد کند. پس اگر طراحی صحیح صورت نگیرد، افراد هم رفتار پیشگیرانه نشان نمی‌دهند و شرایط تبدیل به هرج و مرج می‌شود. در صورت طراحی صحیح محیطی و عدم تبعیت مردم از دستورالعمل‌ها؛ سیاست‌های تنبیهی متناسب با رفتار افراد باید در نظر گرفته شود. متأسفانه حکمرانی در مدیریت و طراحی برنامه پیشگیری از پاندمی کرونا مسیر اشتباهی را طی کرده است و تا تأخیر زیادی نشده برنامه جدی برای کنترل آن لازم است.

افزایش فوری مراکز واکسیناسیون در نقاط مختلف شهر

مهدی چمران
رئیس شورای شهر تهران
همانطور که می‌دانید برنامه‌ها در حوزه کرونا در سطح شهر و شورای شهر تصمیم‌گیری نمی‌شود و ستاد ملی مقابله کرونا در این زمینه مسئولیت دارد و طبق مواردی که مصوب می کند، تصمیمات اجرایی شوند. البته مدیریت شهری هم طبق آنچه به مدیران شهری محول و ابلاغ شده تاکنون به وظایف خود عمل کرده اند. با این حال قرار بر این بود تا مطالعات بیشتری در این حوزه صورت گیرد تا مشخص شود که چگونه می‌توان از ظرفیت‌های مردمی؛ بسیج و سمن‌ها استفاده بیشتری کنیم البته هنوز وارد جزئیات این برنامه‌ها نشده‌ایم و نمی‌دانیم که چگونه می‌توان از این ظرفیت‌ها بیشتر و در چه حوزه‌هایی کمک گرفت. لازم است هرچه زودتر جلسه هماهنگی برگزار شود. جلسه‌ای که خروجی مطلوبی دارد نه اینکه به صرف حرف زدن باشد و نتیجه‌ای به‌دنبال نداشته باشد. یکی از مهم‌ترین اقداماتی که می‌توان درحال حاضر انجام داد؛ بحث گسترش مراکز واکسیناسیون با توجه به شدت گرفتن روند تزریق واکسن در کشور است. چراکه هم اکنون میلیون‌ها دوز واکسن موجود شده است و باید مراکز گسترش یابد تا از شلوغی و ازدحام در برخی مراکز که مزاحمت‌هایی را ایجاد می‌کند؛ کاسته شود. بسیج دراین زمینه اعلام آمادگی کرده و شهرداری هم می‌تواند سوله‌های بحران بیشتری در اختیار بگذارد تا کار گسترش بیشتری پیدا کند. حتی می‌توانیم از ظرفیت مدارس نیز برای واکسیناسیون استفاده کنیم. اگرچه همه می‌دانیم که شیوع کرونا در حمل‌ونقل عمومی به مراتب بیشتر است و کارشناسان نیز در این زمینه هشدار می‌دهند و ما نیز در این حوزه نگرانی‌های زیادی داریم؛ اما نمی‌توان بسرعت در این حوزه اقدامی انجام داد. چراکه این مسأله باید از چهارسال گذشته حل می‌شد که متأسفانه از اقداماتی که باید در آن زمان صورت می‌گرفت؛ غفلت شد. اما اگر مدیریت شهری همین حالا هم کار را شروع کند؛ در حوزه اتوبوسرانی حداقل یکسال و در حوزه مترو نیز دو سال زمان نیاز داریم تا بتوانیم این کمبودها و نواقص را جبران کنیم و به نتیجه‌ای که مد نظر داریم برسیم. در غیراین صورت اقدامات دیگری که بتواند مشکلات موجود را ریشه‌ای حل کند؛ نمی‌توان انجام داد. بجز برخی برنامه‌های کوتاه مدت مقطعی که تأثیر محدودی به‌دنبال دارد. حداکثر تلاش شورای ششم، برنامه‌ریزی برای استفاده از ظرفیت‌های مردمی و بویژه بسیج است.

اتخاذ تدابیر ویژه متناسب با شرایط خاص

سعید معدنی
جامعه شناس
شیوع گسترده بیماری کرونا جامعه ما را با بحرانی عمیق مواجه کرده است و مردم روزهای دشواری را می‌گذرانند. متأسفانه در موضوع کنترل بیماری کرونا، برخی از اقدامات بموقع صورت نگرفت و برخی تکالیف انجام نشده روی هم تلنبار شد. از سوی دیگر به‌دلیل ناشناخته بودن ویروس کووید19 برای بشر، نوعی خوش خیالی برای غلبه بر بیماری  شکل گرفت چون هرگز پیش‌بینی نمی‌شد انواع جدید ویروس کووید19 با چنین قدرتی منتشر شوند و چنین فاجعه‌ای را رقم بزنند. همچنین کمتر کسی گمان می‌کرد با وجود اینکه جان مردم درمیان است آنها از رعایت پروتکل‌های بهداشتی خسته شوند و نسبت به هشدارها بی‌توجهی کنند. حقیقت این است که همه این موارد دست به دست هم دادند و باعث شدند هم اکنون جامعه با بحرانی عمیق مواجه شود. از طرف دیگر تغییر دولت در موقعیتی بحرانی و حساس صورت گرفت؛ به این معنا که هنگامی که مسئولان باید باتمام توان به فکر کنترل بیماری باشند کشور درحال گذر از یک دولت به دولتی دیگر است. به‌دنبال این جابه‌جایی برخی از مسئولان دربلاتکلیفی قرار گرفته‌اند و نمی‌توانند مسئولیت خود را تمام و کمال انجام دهند. پیشنهاد من این است که در حال حاضر فارغ از اقدامات درست یا اشتباه گذشته باید تمامی انرژی مسئولان و کشور روی کنترل بحران فعلی متمرکز شود. شرایط امروز ما دست‌کمی از شرایط جنگی ندارد و نیازمند تدابیر ویژه‌ای است. در واقع شرایط امروز ما همانند موقعیتی است که در آن کشوری بیگانه به کشور ما حمله می‌کند. همانگونه که در هنگام هجوم بیگانگان؛ ما به مسائل حاشیه‌ای و فرعی نمی‌پردازیم و موضع اصلی ما مقابله با دشمن است، در حال حاضر هم می‌بایستی همه انرژی و توان مسئولان کشور برموضوع غلبه بر بیماری متمرکز شود تا بتوانند به شیوه‌های صحیح بیماری را کنترل کنند. البته همزمان با این اقدامات بایستی به هرشکل ممکن و از هرجای ممکن واکسن تهیه شود و همچنین هشدارهای لازم به شیوه‌ای مناسب به مردم ارائه شود تا بتوانیم از این بحران عبور کنیم.

مسئولیت‌پذیری فردی در مقابله با کرونا

محمد زینالی
جامعه‌شناس
این سؤال مطرح است که مراقبت از خویشتن در برابر کرونا مسأله‌ «فرد» است یا «اجتماع»؟ حتماً بسیاری معتقدند که مسئولیت تنظیم مسائل مربوط به کرونا و پیشگیری از شیوع آن برعهده‌ اجتماع رسمی و متولیان امور آن است. بلی این صحیح است اما، باید گفته شود کرونا مانند دیگر مسائل توسعه‌ جامعه یا ساماندهی بازار نیست که افراد منتظر اقدام جمعی و دولتی بمانند، بلکه کرونا اقدام فردی هم دارد و به همین جهت از مستثنائاتی است که تا کنون در مورد مسائل جمعی در زندگی تک‌تک ما دیده شده‌است. می‌خواهم گامی فراتر بگذارم و مراقبت خویشتن در برابر کرونا را به طور کلی مسأله‌ای فردی بدانم و بگویم مشکل از جایی صورت می‌گیرد که مسئولیت فردی، به جهت فرا افکندن آن برعهده‌ اجتماعات رسمی و دولت، از خویشتن فردی سلب شده و ذهن‌ها تماماً به این جانب می‌رود که آیا دولت تعطیلاتی اعلام کرده یا نه، ساختمان‌های اداری و تجاری اجرا می‌کنند یا نه، مسئولان اقدام می‌کنند یا نه! لذا چون از ابتدا مسأله‌ فردی مغفول بوده، نگاه همه به برنامه‌ها و پروتکل‌های بهداشتی دولتی بوده و اشخاص جامعه بلافاصله پس از اینکه گشایشی در سخت‌گیری‌ها رخ می‌دهد مانند فنری می‌جهند و به برنامه‌های جمعی می‌پردازند. اگرچه رعایت قواعد مراقبت از سلامتی در برابر بیماری مهیبی چون کرونا در دوران امروز مسئولیت اخلاقی فردی و اجتماعی را با هم می‌طلبد، اما بیشتر ما تنها دولت و مجامع رسمی را مکلّف به اجرای آن دانسته‌ایم. شاید به دلیل این بوده که هیچ کسی رعایت حال دیگران و زایل نکردن حقوق حق‌الناس (و حتی حق‌النفس) را که در مورد کرونا به شدت مشاهده می‌شود، بر ما ابلاغ نکرده است،  ولی به هر حال در نظام اجتماعی جدید مسئولیت هم برعهده‌ جمع و هم مسئولیت فردی برآمده از آن است. یعنی ما به لحاظ اخلاقی مکلف به اجرای قواعدی هستیم که از سوی جمع بر ما ایفا می‌شود، هر چند که به لحاظ انتظامی جبری بیرونی بر ما اعمال نگردد. باری علاوه بر مسئولیت اخلاقی که از سوی جمع بر ما تکلیف می‌شود، چه بر ما ابلاغ گردد چه نه، ما از سوی بعد وجودی خودمان هم مسئولیتی داریم که تنها کس و چیزی که آن را بر ما واجب و مفروض می‌دارد، نیاز و علاقه‌ خودمان به حفظ بقای خودمان است. مراقبت از وجود خودمان،‌ حتی اگر دنیا هم از هم بپاشد، مسئولیتی است که نه از سوی دیگران تکلیف می‌شود، بلکه به جهت احساس خودمان و میل مان به زندگی بر ما عارض می‌شود. با اینکه این مسئولیت درونی خودمان باری از مسئولیت متولیان اجتماعات برنمی‌دارد، اما هم اولین و هم آخرین پناهی که می‌تواند جان ما را حفظ کند، وجود شخصی خودمان است. چه اینکه ما به عنوان شخص خودمان هر تکلیف دیگری هم رعایت نشود، خودمان تنها کسی هستیم که باید از وجود شخصی خودمان مراقبت کنیم و اگر در راه مراقبت خویشتن در برابر کرونا، خود را نیز ببازیم، از دست بی‌مسئولیتی‌های محتمل در اجتماعات هیچ راه گریزی نخواهیم داشت.