محمد مطلق
گزارش نویس
حتماً شما هم با اصطلاح «سمیناهار» آشنایی دارید؛ این اصطلاح ساخته و پرداخته ذهن ظریف و طناز ایرانی در انتقاد به برگزاری انواع همایش‌های مثلاً علمی است که نتیجه‌ای جز «نشستند و گفتند و برخاستند» نداشت. چرا می‌گویم نداشت؟ چون یکی از معجزات کرونا جمع کردن بساط همین نوع از همایش‌ها و کنگره‌ها و نشست‌هایی بود که ورودی و خروجی‌شان آراسته بود به میزهای بزرگ پر از انواع کیک و شیرینی و نوشیدنی. ناهارها و شام‌های آنچنانی و سالن‌ها و هتل‌های آنچنانی در سمیناهارهای چند روزه آنچنانی هم که خودش خاطره‌ای است در ذهن میهمانان و دعوت شدگان که تا سال‌ها می‌توانند برای این و آن تعریف کنند که بله در فلان سمیناهار چه ماهی قزل‌آلایی دادند و در آن یکی چه دسر خوشرنگی به‌به. حالا چه فرقی دارد این گردهمایی درباره چه موضوعی باشد. پول بی‌زبان را باید خرج کرد، بیلان را باید پر کرد، برای عده‌ای باید پروژه تراشید، کتابی چاپ کرد و به دست انباردار محترم سپرد که تا وقت خمیر کردن و تبدیل کردن‌شان به شانه تخم مرغ، حسابی مراقب‌شان باشد.
داستان از این قرار است که کرونا موقعیتی فراهم کرد تا اگر موضوعی واقعاً نیاز به هم اندیشی و همایش دارد، به‌شکل «وبینار» برگزار شود؛ در وبینار یا همایش مجازی، کسی برای‌تان میز کیک و نسکافه و آب پرتقال نمی‌چیند، هتل یا صندلی خاصی در فلان ردیف رزرو نمی‌کند و هیچ امتیاز ویژه دیگری درنظر نمی‌گیرد. در واقع شما می‌مانید و میزان علاقه و دغدغه‌ای که نسبت به موضوع دارید و عجیب اینکه با چنین شرایطی، تعداد وبینارها و سطح علاقه‌مندی و تعداد شرکت کنندگان روز‌به‌روز درحال افزایش است.
تاکنون دانشگاه شهید بهشتی و دانشگاه تهران در زمینه برگزاری وبینارهایی با موضوعات مختلف پیشرو بوده‌اند و جالب اینکه علاقه‌مندان خارج از دانشگاه نیز توانسته‌اند در کنار استادان و دانشجویان در این نشست‌های مجازی شرکت کنند. از این زاویه می‌توان ادعا کرد، وبینار به عامل مهمی برای از میان برداشتن دیوارهای دانشگاه بین دانشگاهیان و جامعه نخبه کشور تبدیل شده است. مریم دانشجوی دانشگاه شهید بهشتی می‌گوید: «شرکت در وبینار از هرجهت جالب است مخصوصاً اینکه شما با یک کلیک می‌توانید به آدرسی که از قبل در فضای مجازی اعلام شده بروید، اسم‌تان را ثبت کنید و به همین راحتی وارد جلسه شوید. اسم شما در طول برگزاری وبینار نمایش داده می‌شود و دیگران هم درجریان قرار می‌گیرند که شرکت کننده‌ها چه کسانی هستند. همین طور اگر سؤالی دارید یا به‌عنوان کارشناس حرفی برای ارائه دارید، می‌توانید از قبل تقاضای میکروفن هم بکنید.دانشگاه ما معمولاً وبینارها را بعد از ساعت 7 عصر برگزار می‌کند که کار و مشغله روزانه تمام شده باشد. برای شرکت در جلسه هم قاعدتاً نیازی به جا به جایی و تحمل ترافیک و وقت و هزینه ندارید. از این مهمتر وبینارها اغلب درباره مسائل روز برگزار می‌شود که باز برای خیلی‌ها جذاب است. به‌عنوان مثال دانشگاه ما وبیناری درمورد مناقشه قره باغ برگزار کرد که از زمان تبلیغ تا زمان برگزاری، برای شرکت در این جلسه لحظه شماری می‌کردم.»
مهسا هم دانشگاهی مریم به مورد دیگری از جذابیت وبینارها اشاره می‌کند که جالب است: «به نظر من محیط وبینار خیلی صمیمی‌تر از همایش است. در همایش معمولاً سخنران تبدیل به متکلم وحده می‌شود و بقیه هم شنونده هستند اما در محیط مجازی وبینار اصلاً این حس ناخوشایند را ندارید. چون با کسی رو به رو نیستید که روی سن و از آن بالا برای دیگران خطابه می‌خواند، بلکه با کارشناس و متخصصی طرف هستید که می‌توانید هرجا لازم دانستید از او سؤال کنید یا نظرتان را در جلسه با دیگران به اشتراک بگذارید.»
مهسا می‌گوید استادان از آنها می‌خواهند، حتی اگر از موضوع مورد بحث یک وبینار هم سر درنمی‌آورند، یک ساعت وقت بگذارند و در جلسه حاضر باشند چون در فضایی که محدودیت جغرافیایی ندارد، ممکن است متخصصان و کارشناسانی وارد بحث شوند و موضوعاتی را طرح کنند که برای آنها انگیزه بخش و راهگشا باشد.
ظاهراً وبینار مثل برگزاری مراسم‌های ختم و عروسی مجازی، هم درحال کم کردن تشریفات و هزینه‌هاست و هم به عامل مهمی برای بالا بردن کیفیت جلسات تبدیل شده است چراکه به دلایل متعددی مخاطبان واقعی و علاقه‌مندان هر موضوع را گرد هم می‌آورد نه صرفاً شنوندگان اجباری نشست‌ها و همایش‌هایی که جنبه پر کردن بیلان کاری، ارائه گزارش سازمانی و جذب بودجه داشت.
علیرضا پورعابدین مشاور و برگزارکننده وبینار، تاریخچه استفاده از این امکان را به برگزاری جلسات مشترک گروه‌های استارتاپی در دانشگاه‌های مختلف می‌رساند و می‌گوید: «ما در این گعده‌ها و جلسات یکدیگر را پیدا کردیم بعد در سال 93 با ورود اینترنت فورجی و توسعه شبکه‌های اجتماعی، تعداد گعده‌ها و موضوعات مورد بحث بشدت بالا رفت تا اینکه در سال 94 چند سایت فروش بلیت رویداد یا همایش آغاز به کار کردند. با آغاز این شکوفایی سالانه چند همایش بزرگ از جمله همایش وب و موبایل ایران شکل گرفت بعد همایش برنامه نویس‌ها برگزار شد و در بخش غیردولتی به خوبی شبکه‌سازی شد.
بنابراین سایت‌های مرجع، مدام موضوع همایش‌ها را به اشتراک می‌گذاشتند و فروش بلیت هم از همان طریق انجام می‌شد. این پدیده آرام آرام باعث شد کارکردهای دیگری هم به این سایت‌ها اضافه شود؛ مثلاً اگر شما می‌خواستید یک کارگاه سه ساعته روزنامه‌نگاری برگزار کنید، این امکان در اختیارتان قرار می‌گرفت و بعد شماره تلفن و ایمیل کسی که متقاضی بلیت بود، برای رویداد یا همایش بعدی طبقه‌بندی می‌شد. اما هنوز برای برگزاری همایش نیاز به اجاره یک سالن داشتید.»
پورعابدین می‌گوید 2 سال پیش از ورود کرونا محافل مختلف به این نتیجه رسیده بودند که می‌شود خود همایش را هم به‌صورت آنلاین برگزار کرد چون اکثر همایش‌ها در تهران برگزار می‌شد و شرکت در آنها برای خیلی‌ها امکانپذیر نبود. به‌همین دلیل در نخستین گام، تصمیم گرفته شد برای کسانی که نمی‌توانند در یک همایش شرکت کنند، ویدیوی آن را در شبکه‌های مجازی یا تلویزیون‌های اینترنتی منتشر کنند: «قدم جدی را یکی از دانشجویان صنعتی شریف برداشت و نرم افزار لازم برای برگزاری وبینار را طراحی کرد اگرچه اشکالات زیادی داشت.»
با این همه باید اعتراف کرد که قدم نهایی و قطعی را خود کرونا برداشت: «بعد از ماجرای کرونا همایش‌ها یکی یکی کنسل شد و همه به این نتیجه رسیدیم که وارد شرایط جدیدی شده‌ایم و باید خودمان را با آن هماهنگ کنیم. از طرف دیگر تماس تصویری در خانواده‌ها به طور ناخودآگاه گسترش پیدا کرد که این موضوع نیاز به تکمیل زیرساختی هم داشت؛ به طور مثال قرنطینه باعث شد خود من اینترنت و زیرساخت‌های لازم را برای مادرم تکمیل کنم تا بتواند تماس تصویری داشته باشد. بعد هم عید دیدنی‌های آنلاین و آموزش آنلاین و...همه اینها باعث شد هم بخش خصوصی ،هم دانشگاه‌ها و مؤسسات دولتی به این فکر بیفتند که همایش‌های خود را به این فضا منتقل کنند؛ فضایی که دیگر هم زیرساخت‌های لازم را داشت، هم مخاطبش به خوبی تجهیز شده بود و هم برگزارکنندگانش جرأت و جسارت لازم را پیدا کرده بودند.»
به فردوسی پژوهی علاقه‌مندید یا اتفاقات اخیر در قفقاز جنوبی؟ نیاز به کنکاش در زمینه‌های تاریخی انقلاب مشروطه دارید یا مفهوم توسعه اقتصادی؟ فرقی نمی‌کند؛ فاصله شما تا شرکت در یکی از این همایش‌های تخصصی یک کلیک است. لیوان چایی‌تان را کنار دست‌تان بگذارید و در همایش شرکت کنید و لذت ببرید.