ترانه بنی یعقوب
گزارش نویس
 «آیا شما با وضع جریمه برای کسانی که ماسک نمی‌زنند و فاصله اجتماعی را رعایت نمی‌کنند، موافقید یا مخالف؟ درست مثل کسانی که هنگام رانندگی ورود ممنوع می‌آیند یا کمربند ایمنی نمی‌بندند.» این کلمات که تا قبل از این برای خیلی هایمان بی‌معنا بود الان خیلی واضح است. می‌دانیم کرونا ماه هاست درگیرمان کرده و مثل اینکه حالا حالا‌ها هم قصد رفتن ندارد. حتماً شما هم وقتی در کوچه و خیابان راه می‌روید آدم‌های بی‌تفاوتی را می‌بینید که هنوز هم از ماسک استفاده نمی‌کنند دلیلش را هم که می‌پرسی هر کدام جواب متفاوتی برایش دارند یکی اساساً به ماسک اعتقادی ندارد و دیگری توان خرید ماسک  ندارد. عده‌ای دیگر هم نه تنها فاصله اجتماعی را رعایت نمی‌کنند و ماسک نمی‌زنند که سفر و عروسی و عزایشان به راه است؛ مسائلی که هر روز کار مقابله با کرونا را دشوارتر از روز قبل می‌کند.
 شاید شما جزو آن دسته‌ای باشید که با خودتان می‌گویید حالا که من این همه پروتکل‌های بهداشتی را رعایت می‌کنم کاش قانونی بود که این آدم‌ها را هم مجبور به رعایت قواعد می‌کرد. شاید هم با خودتان بگویید حیف از این همه مراعات، چه فایده وقتی این آدم‌ها بالاخره همه را درگیر بیماری می‌کنند.همین بحث‌ها در خیلی از کشورهای دنیا هم موجب شده برای کسانی که این قواعد به ظاهر ساده را رعایت نمی‌کنند، جریمه در نظر بگیرند. اتفاقی که البته از همین چند روز پیش در ایران هم بحث اش مطرح شده؛ اما بد نیست بدانید در ایران مخالفان وضع جریمه دلایل خود را دارند حالا که بحث در این باره آنقدر جدی شده، بد نیست با هم کمی موشکافانه‌تر این ماجرا را بررسی کنیم.
جریمه تا سقف 6 هزار دلار
اول با هم مروری می‌کنیم بر برخی قواعدی که در برخی کشورهای دنیا در این باره وضع شده مثلاً بد نیست بدانید در کانادا در ایالت‌های مختلف جریمه ماسک نزدن و رعایت نکردن پروتکل‌های بهداشتی متفاوت است. در مونترال ماسک زدن اجباری است و حتی نمی‌شود به جای ماسک در اماکن سرپوشیده از شیلد استفاده کرد. در ادارات و در جاهایی که فاصله اجتماعی ممکن نیست مثل راهروها و آسانسورها هم ماسک زدن اجباری است. در اماکن مذهبی و ورزشی و وسایل حمل و نقل عمومی هم همین قانون اجرا می‌شود واگر کسی ماسک نزند مجبور به پرداخت جریمه است. گاه جریمه ماسک نزدن در کانادا تا مرز شش هزار دلار هم می‌رسد؛ تا همین چند هفته قبل جریمه رعایت نکردن فاصله اجتماعی در کانادا تا 1500 دلار هم اعمال می‌شد اما چون گاهی پلیس سلیقه‌ای عمل می‌کرد به جای اجرای آن ماسک زدن را اجباری کردند. در فرانسه هم ماسک زدن اجباری است و جریمه نزدن آن 135 یورو است.
در شهری مثل پاریس حتی در مکان‌های باز هم ماسک زدن اجباری شده و جریمه‌ای مشابه دارد. اما در این کشورها هم افرادی هستند که به این قوانین اعتراض می‌کنند مثلاً در مونترال هفته گذشته راهپیمایی بزرگ ضد ماسک انجام شد.
 ستاد مقابله با کرونا در ایران هم تصمیم گرفته برای مسافرت‌های غیرضروری و نزدن ماسک جریمه نقدی اعمال کند. همچنین این ستاد پیشنهاد کرده که اگر فردی در هنگام مسافرت غیرضروری و به‌دلیل عدم رعایت پروتکل‌ها به کرونا مبتلا شد، هزینه درمان را پرداخت کند. این ستاد پیشنهاد داده تا برای اصناف و افرادی که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند هم جریمه‌های نقدی تعیین شود.  حالا باید ببینیم وضع این قواعد چالش برانگیز در کشورهایی مثل کشور ما که اعتماد عمومی بین دولت ها و ملت ها اندک است و مردم در شرایط سخت اقتصادی به سر می‌برند چقدر امکان پذیر است و اساساً این پیشنهادها قابلیت اجرایی شدن دارد؟
 جریمه بر حق، جریمه ناحق
 مزدک دانشور، انسان شناس پزشکی دراین باره معتقد است:«مسأله جریمه در یک کشور دموکراتیک بر این مبناست که این جریمه بر حق است و اگر قرار است فردی در خانه بماند و بیرون نیاید دولت هزینه‌هایش را تأمین می‌کند ودر قبال آن فرد متعهد می‌شود تا آن فرد نگران بیکاری اش نباشد تا بیماری به حداقل خودش برسد. اما وقتی دولت از طرح‌های خود مثل اجبار در خانه ماندن یا اجبار برای ماسک زدن پشتیبانی نمی‌کند نمی‌تواند جریمه هم اعمال کند. تاکنون بارها دولت قیمت ماسک را مصوب کرده اما آیا واقعاً قیمت ماسکی که در داروخانه‌ها فروخته می‌شود همین مقدار است یا ماسکی که فروخته می‌شود استاندارد است. وقتی دولت نمی‌تواند زیرساخت‌ها را تأمین کند، نباید جریمه اعمال کند و مردم هم آن جریمه را برحق نمی‌دانند و در مقابلش می‌ایستند. بنابراین باید به فاصله دولت و ملت در ایران توجه کرد. وقتی دولت مسأله‌ای را می‌گوید اما بر حق بودنش برای مردم مشخص نیست و زیرساخت‌ها و پشتیبانی که از مردم می‌شود بسیار اندک است بنابراین نباید انتظار بالایی هم از مردم داشت.»
 انضباط اجتماعی، فقر و نابرابری
 یعقوب موسوی، جامعه شناس هم این موضوع را این گونه تحلیل می‌کند.«در کشورهای اروپایی انضباط اجتماعی سال‌ها مورد بحث بوده و در کنار آزادی‌هایی که نظام‌های دموکراتیک اعمال می‌کنند و متعهد به حفظ آن هستند جامعه‌ای پر از نظم و انضباط هم تبلیغ می‌شود. درباره کرونا هم این کشورها این نظم را اجرا کردند وهیچ نوع مسامحه‌ای در این باره انجام نشد و یک نوع نظام اداری آمرانه در جهت صیانت از جان و سلامت مردم اجرا می‌شود.»
به گفته این جامعه شناس، شیوه‌هایی مثل مشارکت و همیاری توده‌های مردم و تنویر افکار عمومی در این کشورها همیشه اولین قدم برای اجرای انضباط اجتماعی بوده است. بعد ازآنها به مراحل سخت تر جزایی و کیفری می‌رسند و برخوردهای مدیریتی و کنترلی می‌کنند. درباره کرونا هم همین طور است آنها ابتدا از آگاهی‌رسانی شروع کردند و بعد قوانین بسیار سخت گیرانه‌ای را برای کسانی که این قواعد را رعایت نمی‌کنند از مدارس تا بیمارستان ها، مراکز عمومی و تفریحی وضع کردند و از سویی مردم را تشویق به رعایت پروتکل‌ها کردند و وقتی هم متوجه شدند برخی مردم تن به رعایت قواعد نمی‌دهند، ابزارهایی از نوع جریمه مالی را وضع کرده و با شدت و قدرت آنها را اعمال می‌کنند.  او می‌گوید: «طبیعی است اجرای این قواعد در همه جا موفق نباشد اما پلیس مدنی خود را موظف به اجرای آنها می‌داند اما در کشورهای اروپایی دامنه اعتماد بین دستگاه‌های رسمی و توده مردم دست کم در این باره بسیار بیشتر است.دولت‌های اروپایی دراین باره دولت‌های بسیار خوش اقبالی‌اند و مردم در این موارد همیاری بسیار خوبی با دستگاه‌های رسمی دارند که این مسأله نشان از آن است که در بخش خدمات اجتماعی اعتماد بین دستگاه‌های دولتی و توده مردم بالاست.»
اما اگر دولت در ایران بخواهد چنین قواعدی را اجرا کند چه اتفاقی می‌افتد؟ موسوی در پاسخ به این سؤال می‌گوید: «دولت باید امکانات و شرایط خدماتی را قبل از شروع چنین طرح‌هایی تأمین و امکاناتی را برای بخش‌های فرودست جامعه تأمین کند؛ مثلاً گروه‌هایی از جامعه به هیچ عنوان امکان تهیه ماسک  ندارند. یک خانوار با حداقل دستمزد چطورمی تواند چنین هزینه‌هایی را تأمین کند. بنابراین اعمال جریمه در ایران با توجه به دامنه فقر بسختی اجرایی خواهد شد و دولت در اجرای کامل آن موفق نخواهد بود. بخشی از مردم نه فقط به‌دلیل نا آگاهی‌شان که به خاطر شرایط اقتصادی قادر به اجرای موارد توصیه شده و در نتیجه پرداخت جریمه هم نیستند. از سوی دیگر به‌دلیل فقدان اعتماد بین دستگاه‌های اجرایی و مردم که بحث اش مفصل است آنچه دولت می‌خواهد اجرا کند در بین مردم با بدبینی پذیرفته می‌شود و اجرایش کاملاً دشوار خواهد بود.»
حالا چه جریمه برای ماسک نزدن و عدم رعایت فاصله اجتماعی در کشورمان اجرایی شود و چه این بحث‌ها در حد حرف و سخن باقی بماند همه می‌دانیم که ویروس کرونا فعلاً با ماست و جز با همیاری همه‌مان از دولت گرفته تا مردم رفتنش امکان پذیر نیست.