میترا جلیلی
خبرنگار
با شیوع کرونا، تغییراتی گسترده در رفتار دیجیتال مردم، نحوه اداره مشاغل، آموزش، مراجعه به پزشک، سفر و تفریح و...در جهان ایجاد شد، اما کاربران در برخی مناطق دنیا به‌ دلیل پایین بودن کیفیت زیرساخت‌ها، سرعت پایین اینترنت، فقر و...نتوانستند بخوبی از این ظرفیت استفاده کنند. به بیان دیگر کووید 19 شکاف دیجیتال موجود در جهان را در مناطقی ازجمله خاورمیانه و شمال آفریقا (MENA) پررنگ‌تر از گذشته به نمایش گذاشت؛ منطقه‌ای که هم سریع‌ترین و هم کندترین اینترنت همراه جهان را در خود جای داده و این، نماد مسلم یک شکاف دیجیتال بزرگ است.
آسیب‌پذیری کاربران
اتحادیه جهانی مخابرات(ITU) با تأیید این موضوع که بحران کووید 19 شکاف دیجیتالی موجود در برخی مناطق جهان را برجسته‌تر کرده است در بیانیه‌ای خاطرنشان کرد: در برخی مناطق جهان بسیاری از خانواده‌ها، کارگران و کارمندان، صاحبان کسب و کار، تجار و بخش عمده‌ای از مردم نمی‌توانند از مزایای فناوری دیجیتال بهره بگیرند. به همین دلیل هم می‌توان گفت این افراد در برابر پاندمی کرونا بسیار آسیب‌پذیرتر هستند. کووید 19 چالش‌های گسترده و بزرگتر فناوری اطلاعات را که پیش از این هم بسیاری از دولت‌ها، مشاغل و جوامع با آن روبه‌رو بوده‌اند  به‌ دلیل نیاز بیشتر مردم دنیا به تکنولوژی  برجسته‌تر کرد.
اتحادیه جهانی مخابرات در گزارشی که توسط زد دی نت(Zdnet) منتشر شده، یکی از این مناطق را خاورمیانه و شمال آفریقا(MENA) عنوان کرده و یادآور شده که این شکاف دیجیتالی، با توجه به تنوع فرهنگی و اقتصادی منطقه قابل توجه است، اگرچه این موارد، پیش از شیوع این بیماری همه گیر نیز وجود داشت و قبلاً هم برخی ساکنان این منطقه با چنین مشکلاتی دست و پنجه نرم می‌کردند اما کرونا، نیاز به مقابله با این مشکلات را دوچندان کرده است. در این گزارش  به سه مورد از بزرگترین مشکلات شکاف دیجیتال موجود در این منطقه اشاره شده است.
فقر، عامل اصلی شکاف دیجیتال
اتحادیه جهانی مخابرات یکی از مشکلات این منطقه را عدم دسترسی به شبکه اینترنت تلفن همراه می‌داند هرچند تأکید دارد که اکنون شرایط نسبت به سال 2014 بهبود یافته است. آخرین گزارش انجمن جهانی موبایل(GSMA) نشان می‌دهد نسبت جمعیت خاورمیانه و آفریقا که بین سال‌های 2014 تا 2018 زیر پوشش شبکه اینترنت تلفن همراه قرار نداشته‌اند کاهش چشمگیری داشته و این رقم به 11درصد رسیده که دستاوردی بزرگ به شمار می‌رود، اما موضوع اینجاست که با وجود این پیشرفت، طبق مشاهدات GSMA تقریباً نیمی از جمعیت این منطقه به اینترنت متصل نیستند حتی اگر تحت پوشش یک شبکه3G یا 4G قرار داشته باشند.
 یکی از مشکلات موجود بر سر راه مردم این منطقه برای استفاده از اینترنت همراه، قیمت بالای گوشی هوشمند و همچنین بسته‌های اینترنتی است. پیش از این نیز اعلام شده بود در منطقه‌ای که بهای دسترسی به اینترنت، مبلغی معادل 40درصد دستمزد ماهانه یک فرد است عملاً نمی‌توان انتظار داشت که مردم از مزایای این پهن باند استفاده کنند؛ حتی سال 2014 میلادی بانک جهانی در گزارشی اعلام کرده بود برای دسترسی کامل مردم این منطقه به اینترنت ثابت و موبایل نیاز به سرمایه‌گذاری 25میلیارد دلاری وجود دارد،هرچند تلاش‌هایی برای کاهش این شکاف دیجیتالی صورت گرفته ولی اصلاً کافی نبوده و مشکلات ناشی از این شکاف در دوران کرونا بیشتر به چشم می‌آید؛ برای نشان دادن این شکاف نگاهی به آمار انجمن جهانی موبایل می‌اندازیم.اطلاعات GSMA نشان می‌دهد ضریب نفوذ تلفن هوشمند در سال 2019 در کشورهای عرب شیخ نشین به 75درصد رسیده درحالی که این رقم در شمال آفریقا 52درصد است و در برخی کشورهای عربی همچون سودان به 39درصد می‌رسد؛ در شرایط کرونا، که بیکاری فزاینده‌ای در جهان دیده می‌شود اتصال مردم این مناطق به اینترنت و استفاده از سرویس‌های آنلاین بشدت مشکل است و هیچ عدالتی در این زمینه دیده نمی‌شود.
از سوی دیگر در کشورهای درگیرجنگ منطقه ازجمله لیبی، سوریه و یمن که شاهد بی‌ثباتی اقتصادی هستیم کاربران با اینترنت کم سرعت و هزینه‌های بالا مواجه هستند؛ یکی دیگر از مشکلاتی که در این منطقه درکنار شکاف دیجیتال به وضوح دیده می‌شود شکاف جنسیتی است و مشاهده می‌شود که زنان به نسبت مردان دسترسی کمتری به اینترنت دارند.
کندترین و سریع‌ترین اینترنت همراه جهان در یک منطقه
طبق این گزارش در منطقه MENA هم کندترین‌ترین و هم سریع‌ترین اینترنت همراه جهان را شاهد هستیم که این شکاف برای کاربران مشکلاتی جدی در دوران کرونا ایجاد کرده است، به‌عنوان نمونه در منطقه امارات متحده عربی و قطر کاربران یکی از بالاترین سرعت‌های اینترنت همراه در جهان را تجربه می‌کنند و از آن طرف کشورهایی مانند لیبی، سودان و عراق پایین‌ترین سرعت اینترنت را در دنیا  دارند. ازسوی دیگر طبق گزارش «سیمون کمپ» از تحلیلگران ارشد مؤسسه پژوهشی DataReportal، بسیاری از کاربران کشورهای این منطقه در فاصله فوریه تا مارس 2020 (اسفند و فروردین ماه گذشته) که اوج کرونا در جهان و قرنطینه خانگی بود با کاهش چشمگیر سرعت اینترنت ثابت و موبایل مواجه شدند، به‌عنوان مثال متوسط سرعت دانلود با اینترنت همراه در مراکش کاهش 11درصدی داشت و این رقم کاهش در ترکیه به 9.7درصد رسید. کمبود محتوا و سرویس‌هایی به زبان عربی هم بخشی دیگر از مشکلات کاربران این منطقه در دوران پاندمی کرونا بوده است. این تحلیلگر معتقد است شناسایی این کمبودها در نتیجه حضور کرونا می‌تواند به کاهش شکاف دیجیتالی در این منطقه کمک شایان توجهی کند چراکه حالا دیگر لزوم هرچه کمتر شدن این شکاف، بیش از پیش برای دولت‌ها و مردم مشخص شده است.
علاوه بر مشکل سرعت اینترنت، آغاز کرونا در منطقه MENA برای کسانی که مجبور بودند از خانه دورکاری کنند مشکلات دیگری را نیز برجسته کرد. بخش عمده‌ای از سرویس‌های تماس ویدئویی و سرویس‌های VoIP در این منطقه فیلتر بودند و همین موضوع مشکلات زیادی برای کاربرانی که به اینترنت و فضای مجازی دسترسی داشتند ایجاد کرد. با توجه به ادامه دار شدن پاندمی کرونا، بسیاری از این محدودیت‌ها به طور موقت برداشته شد تا مردم بتوانند به‌ صورت قانونی از برخی سرویس‌ها ازجمله زوم و اسکایپ استفاده کنند.
لزوم افزایش سواد دیجیتال
یکی دیگر از مواردی که در بحران کرونا اتحادیه جهانی مخابرات و همچنین سازمان جهانی بهداشت بر آن تأکید دارند لزوم مقابله با اخبار جعلی با افزایش سواد دیجیتال مردم است. سازمان جهانی بهداشت معتقد است اخبار فیک که به اندازه ویروس کرونا خطرناک هستند بسیار سریعتر و آسانتر از ویروس منتشر می‌شوند و خاورمیانه و شمال آفریقا نیز مانند سایر مناطق به طور فزاینده‌ای در معرض اطلاعات غلط قرار دارند، گرچه این روند مختص شرایط فعلی نیست. این گزارش تأکید دارد که افزایش مهارت و سواد دیجیتال به منظور کاهش شکاف موجود، باید به اولویت کشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تبدیل شود.
مردم باید به منظور مقابله با انتشار اخبار غلط از نظر دیجیتالی باسواد شوند تا اخبار جعلی را تا حد زیادی تشخیص دهند؛ در بحران‌های سلامت شبیه کرونا باید تلاش‌های بیشتری برای حقیقت‌یابی انجام شود. یکی از این موارد تلاش AFP به‌عنوان یکی از 3آژانس خبری بزرگ دنیاست که ابزار حقیقت یاب فیس‌بوک را به زبان عربی راه‌اندازی کرد تا کاربران این منطقه بتوانند اخبار جعلی را سریعتر شناسایی کرده و در دام آن نیفتند. AFP حقیقت یاب‌هایی به زبان‌های انگلیسی، فرانسه، اسپانیایی و پرتغالی نیز دارد.
اتحادیه جهانی مخابرات نیز اعلام کرد امروز بیش از هر زمان دیگری دولت‌ها، صنایع، سازمان‌های بین‌المللی، سازمان‌های مردم نهاد، آکادمی‌ها و... در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا باید برای یافتن راهکاری برای مقابله با اخبار جعلی همراه و هماهنگ شوند همان‌طور که پیش از این هم فیس‌بوک و توئیتر با ارائه نسخه هایlite سرویس‌های خود به‌ دنبال کاهش شکاف دیجیتالی در این مناطق بوده‌اند. سرمایه‌گذاری بیشتر در آموزش تکنولوژی و تولید بیشتر محتوای عربی، تغییر به سوی پذیرش دورکاری و همچنین تلاش برای ایجاد سرویس‌ها و محصولات جدید ازجمله «کیف‌های موبایل»(mobile wallets) و« فین تک»از بایدهای این منطقه برای کاهش شکاف دیجیتال موجود است.

معاون وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات اعلام کرد: دو اپراتور تلفن همراه بسته‌های اینترنتی بلندمدت و پرطرفدار حذف‌شده‌ خود را باز می‌گردانند.
به گزارش ایسنا، از نیمه تیرماه سال‌جاری، کاربران در فضای مجازی از افزایش قیمت بسته‌های اینترنتی در اپراتورهای همراه خبر داده و به آن اعتراض کردند. این موضوع منجر به واکنش حسین فلاح جوشقانی رئیس سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی شد که اعلام کرد بالابردن قیمت اینترنت همراه بدون هماهنگی با رگولاتوری تخلف بوده و برخورد قانونی با اپراتورها آغاز شده است.
پس از آن فلاح جوشقانی از ابلاغ جریمه دو میلیارد تومانی به اپراتورها خبر داد و اعلام کرد جریمه نقدی قدم اول برای برخورد با تخلف صورت‌گرفته است و در صورت استمرار این مسأله، روال‌های دیگری از جمله تعلیق، کاهش مدت اعتبار پروانه و مواردی از این دست، از مصوبه‌های قانونی است که می‌توان با استناد به آنها تخلفات را پیگیری کرد.
محمدجواد آذری جهرمی وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز پس از آن عنوان کرد: وزارت ارتباطات و سازمان تنظیم مقررات برای برخورد با این تخلف، اختیاری تا حد جریمه دو میلیارد تومانی را داشت که انجام شد. پس از آن از دولت درخواست شد اختیارات بیشتری به این وزارتخانه بدهد تا بتواند با تخلفات، جدی‌تر برخورد کند. به گفته جهرمی، بر اساس مصوبه‌ای که از سوی دولت صادر شد، در صورت برنگشتن بسته‌ها به حالت اول، اعمال جریمه روزانه حدود ۱۷‌ میلیارد تومان برای همراه اول و ۱۲ میلیارد تومان برای اپراتور ایرانسل در نظر گرفته شد. در نهایت به نظر می‌رسد همان‌طور که جهرمی عنوان کرده بود، اپراتورها با جریمه‌های در نظر گرفته شده، ملزم به تبعیت از مقررات شدند. در این راستا فلاح جوشقانی در توئیتر نوشت: دو اپراتور تلفن همراه باید بسته‌های اینترنتی بلندمدت و پرطرفدار حذف‌شده‌ خود را باز می‌گرداندند. توضیحات بیشتر را در مصاحبه با رسانه‌های جمعی به سمع و نظر مردم خواهیم رساند. تا کنون بسته‌های پرمخاطب ایرانسل به اپلیکیشن این اپراتور بازگشته است.