سیدحسین قاآنی


شاید این سؤال خیلی از کارگران و بیمه شدگان باشد که تحت چه شرایطی می‌توانند با استفاده از قانون مشاغل سخت و زیان‌آور، پیش از موعد، بازنشسته شوند. اگرچه هم اینک مدل‌های مختلفی برای بازنشستگی وجود دارد اما تنها کسانی می‌توانند از این قانون بهره‌مند شوند که سلامت جسم و جان شان به لحاظ آلاینده‌های محیطی به خطر بیفتد. از منظر قانون، کارهای سخت و زیان‌آور،کارهایی است که در آنها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار، غیر استاندارد بوده و در اثر اشتغال کارگر، تنشی به مراتب بالاتر ازظرفیت‌های طبیعی (جسمی و روانی) در وی ایجاد شود. نتیجه چنین اشتغالی، بیماری‌های ناشی از آن شغل و عوارض ناشی از آن است. طبق آمارهای منتشر شده تاکنون بیش از 270 هزارنفر با استفاده از این قانون بازنشسته شده‌اند؛ اما همچنان بیشتر بیمه شدگان و کارگران از جزئیات و آخرین تغییرات چنین قانونی اطلاع کاملی ندارند.به همین بهانه با محمد حسن زدا، معاون فنی سازمان تأمین اجتماعی، درباره نحوه بازنشستگی پیش از موعد مشاغل سخت و زیان‌آور به بحث و گفت‌و‌گو پرداختیم و از این مقام مسئول درباره جزئیاتی پرسیدیم که سؤال بسیاری از شاغلان است. همانطور که می‌دانید طبق قانون تأمین اجتماعی یکی از شیوه‌های بازنشستگی این است که هربیمه شده‌ای با 50 سال سن و 30 سال سابقه بیمه بتواند بازنشسته شود. اما در این بین به دلیل نوع کار و محیط کاری برخی مشاغل قانونگذار برای گروه‌هایی از بیمه‌شدگان تسهیلاتی قائل شده تا آنها نیز بتوانند پیش از موعد قانونی بازنشسته شوند.

 با توجه به برخی تغییرات در قوانین کار و بازنشستگی، کارگران با چه شرایطی می‌توانند از قانون بازنشستگی پیش از موعد مشاغل سخت وزیان‌آور استفاده کنند؟
در حال حاضربراساس ماده 76 قانون تأمین اجتماعی مدل‌های متفاوتی برای بازنشستگی کارگران پیش‌بینی شده تا زمینه خروج آنان از محیط‌های کاری به آسانی انجام شود یکی از شیوه‌های بازنشستگی آن است که مردان با حداقل 60 سال و زنان با حداقل 55 سال سن و با دارا بودن 20 سال سابقه پرداخت حق بیمه می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند، حالت دیگری از بازنشستگی نیز وجود دارد که مردان با حداقل 50 سال سن و زنان با حداقل 45 سال سن و با دارا بودن 30 سال سابقه پرداخت حق بیمه می‌توانند به درجه بازنشستگی نایل شوند یا اینکه- وفق تبصره (4) ماده 76 قانون تأمین اجتماعی - زنان با دارا بودن حداقل 20 سال سابقه بیمه‌پردازی و 42 سال سن به شرط آنکه در زمان درخواست بازنشستگی یا ترک کار مشمول قانون کار بوده باشند، می‌توانند درخواست بازنشستگی کنند البته درشکل دیگری از بازنشستگی مردان با حداقل 60 سال سن و زنان با حداقل 55 سال سن نیز به شرط برخورداری از حداقل 10 سال سابقه بیمه‌پردازی می‌توانند بازنشسته شده و به نسبت سنوات پرداخت حق بیمه از مزایای بازنشستگی برخوردار شوند. در این میان درخصوص مشاغل سخت وزیان‌آور شرایط بازنشستگی متفاوت است زیرا قانونگذار برای جلوگیری از فرسودگی زود رس نیروی کار، قانون بازنشستگی پیش از موعد در کارهای سخت و زیان‌آور را وضع کرده است. به طوری که مردان و زنان با دارا بودن حداقل 20 سال سابقه متوالی یا 25 سال سابقه متناوب اشتغال و بیمه‌پردازی در مشاغل سخت و زیان‌آور می‌توانند بدون شرط سنی درخواست بازنشستگی کنند البته ناگفته نماند دراین بین اگر مردان یا زنانی 35 سال سابقه بیمه‌پردازی داشته باشند می‌توانند بدون شرط سنی بازنشسته شوند بنابراین با توجه به مفاد قانون و آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور کارگران (مشمولان قانون کار) به شرط داشتن 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب اشتغال و بیمه‌پردازی در کارگاه‌های مشمول قانون تأمین اجتماعی می‌توانند نسبت به طرح مشاغل خود در کمیته‌های استانی بررسی مشاغل سخت و زیان‌آور مستقر در ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی استان مربوطه اقدام کرده و در صورت تأیید تعداد یا تمامی مشاغل توسط کمیته مذکور و بررسی و تطبیق آن مشاغل توسط سازمان تأمین اجتماعی، در صورت احراز شرایط، متقاضی می‌تواند از مزایای بازنشستگی بهره‌مند شود.
 بسیاری از کارگران نمی‌دانند که تعیین سخت وزیان‌آور بودن شغل یا مشاغل توسط چه نهادی وبه چه صورتی انجام می‌گیرد؟
روال کار کاملاً مشخص است. بررسی مشاغل سخت و زیان‌آور توسط کمیته استانی مستقر در ادارات کل تعاون، کار و رفاه اجتماعی انجام می‌شود. نحوه کارهم به این صورت است که متقاضی باید نسبت به طرح مشاغل مورد ادعای خود در این کمیته اقدام کرده و پس از بررسی محل اشتغال متقاضی توسط کارشناسان بهداشت حرفه‌ای وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و بازرسان کار وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی موضوع توسط کمیته‌های بدوی و تجدید‌نظر استان بررسی و در‌خصوص مشاغل مطروحه اعلام نظر می‌شود.
 به جز کارگر، آیا افراد یا نهاد‌های دیگری هم می‌توانند درخواست بررسی مشاغل برای موضوع کارهای سخت و زیان‌آور ارائه بدهند؟
بله؛ در این مورد طبق ماده (2) آیین‌نامه اجرایی بررسی مشاغل حسب درخواست بیمه شده متقاضی، کارفرما، تشکل‌ها، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی، وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی و سازمان تأمین اجتماعی می‌توانند از کمیته‌های بدوی استان درخواست بررسی مشاغل برای موضوع کارهای سخت و زیان‌آور کنند، در این خصوص بیشتر کارگران واحد‌های صنعتی و خدماتی به دنبال این موضوع هستند.
 یکی از موضوعاتی که برای بسیاری از کارگران جای سؤال دارد، این است که آیا مشاغل اداری دریک کارگاه می‌تواند جزو مشاغل سخت و زیان‌آور باشد؟
ببینید در این زمینه قانون و آیین نامه اجرایی نوع شغل و حدود و دامنه کار‌های سخت و زیان‌آور را تعریف و تعیین کرده است از این رو اگر کارشناسان مسئول آلاینده‌های محیطی محل کار متقاضی را مورد بررسی قرار دهند و اعلام کنند که میزان آلایندگی در آن مکان بیش از حد مجاز است و مخل سلامت جان و جسم کارگر می‌شود می‌تواند جزو مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گیرد.
گفته می‌شود کارفرمایانی که کارگاه‌های آنان مشمول آیین نامه شغل‌های سخت و زیان‌آور است، باید برای بازنشستگی کارگران شان حق بیمه بیشتری پرداخت کنند.
 یعنی اینکه سازمان تأمین اجتماعی شرط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور را پرداخت حق بیمه 4 درصدی توسط کارفرمایان پس از اتمام کار می‌داند. آیا این موضوع صحت دارد؟
 بله. براساس جزء (4) و (6) بند (ب) ماده واحده قانون اصلاح تبصره (2) الحاقی ماده 76 قانون اصلاح تبصره (2) الحاقی ماده 76 قانون، مصوب 14/7/80 مجمع تشخیص مصلحت نظام، از تاریخ تصویب قانون جهت مشمولان تبصره، چهار درصد (4%) به نرخ حق بیمه مقرر افزوده می‌شود و برای سوابق قبل از تاریخ تصویب قانون 4درصد حق بیمه مربوطه و 4 درصد مبلغ مستمری به میزان سنوات قبل از تصویب قانون باید توسط کارفرمایان به سازمان تأمین اجتماعی پرداخت شود. به عبارت ساده تر، فردی که بازنشسته می‌شود کارفرما باید 4 درصد مستمری را به او پرداخت کند چون شرایطی را فراهم کرده که یک نفر پیش از موعد بازنشسته می‌شود و تا زمانی که کارفرما نسبت به این کار اقدام نکند سازمان تأمین اجتماعی کسی را بازنشسته نمی‌کند و باید این مبلغ را یکجا پرداخت کند. در قانون نیز این موضوع تصریح شده است، تا زمانی که حق بیمه 4 درصدی به حساب سازمان تأمین اجتماعی پرداخت نشده، سازمان مجاز است حکم بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور را صادر نکند.
  برخی کارفرمایان به دلیل مشکلات مالی و رکود حاکم بر فضای تولید عنوان می‌کنند که پرداخت یکجای 4 درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور برای‌شان مقدور نیست. از طرفی پرداخت نکردن بموقع آن موجب تأخیر در بازنشستگی بیمه‌شدگان این مشاغل می‌شود. به نظر می‌رسد در این شرایط بیشتر کارگر ضرر می‌کند زیرا ترک کار او به تأمین اجتماعی اعلام شده اما مستمری برای او برقرار نشده است و حتی گاهی اوقات این وضعیت چند ماهی نیز ادامه پیدا می‌کند، برای رفع این مشکل چه تمهیداتی اندیشیده شده است؟
در این زمینه رویکرد سازمان تأمین اجتماعی حمایت همه جانبه از حقوق و منافع شرکای اجتماعی است. ما تلاش می‌کنیم فضایی ایجاد شود که علاوه بر صیانت از حقوق کارگر جایگاه کارفرما به عنوان یک مولد اقتصادی نیز مورد توجه قرار گیرد و برای تقویت و تسهیل فضای کسب و کار موانع و چالش‌های پیش روی کارفرمایان برداشته شود. از این‌رو اوایل امسال، با اصلاحاتی در نحوه دریافت 4 درصد مستمری کارهای سخت و زیان‌آور شرایطی فراهم شد تا بدون آنکه فشار مالی زیادی به کارفرمایان وارد شود بتوانند به تعهدات قانونی خود درخصوص بازنشستگی کارگران شاغل درمشاغل سخت و زیان‌آور به نحو احسن عمل کنند. به عبارتی ساده‌تر کارفرمایان باید 4 درصد میزان مستمری برقراری به نسبت سنوات اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور مربوط به ایام قبل از تصویب قانون (14/7/80) را حداکثر 9ماهه به صورت قسطی پرداخت کنند، منوط به آنکه کارفرما ضمانت‌های لازم و معتبر را به شعب تأمین اجتماعی ارائه کند.
 برخی افراد ادعا می‌کنند شغل مشابه آنها در یک کارگاه دیگر به عنوان شغل سخت و زیان‌آور تلقی شده اما در کارگاه دیگری شغل مذکور سخت و زیان‌آور تلقی نشده؛ آیا این کار قانونی است؟
این نوع قضاوت و داوری ناشی از نا‌آشنایی و بی‌اطلاعی از قانون است و همان‌گونه که در پاسخ به سؤالات قبل هم اشاره کردم، تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل طبق ماده 2 آیین‌نامه اجرایی مشاغل سخت و زیان‌آور با بررسی‌ها و بازرسی‌های انجام شده توسط کارشناسان مربوطه از محیط اشتغال افراد انجام می‌شود و طبق ماده 15 آیین‌نامه اجرایی، بررسی‌های انجام شده از محیط کارگاهی که منجربه تأیید شغل شده، منحصراً برای همان شغل و در همان کارگاه خاص بوده و قابل تسری و تعمیم در دیگر شغل‌های مشابه در سایر کارگاه‌ها نیست، لذا به همین دلیل ممکن است کمیته استانی، یک شغل در یک کارگاه را به عنوان شغل سخت و زیان‌آور تأیید کند اما همان شغل در کارگاه مشابه تأیید نشود. مثالی بزنم؛ یک شغل در یک منطقه سردسیر نوعی تلقی می‌شود و همان شغل ممکن است در یک منطقه گرمسیر به گونه دیگری تلقی شود. این بسته به برداشت کارشناسی از شرایط آن شغل و کارگاه مورد نظر است.
 اگر سوابق بیمه‌ای کارگری در طول دوران اشتغالش دچار فاصله یا گپ‌هایی شود، آیا چنین کارگرانی می‌توانند بدون شرط سنی با 20 سال سابقه بازنشسته شوند؟
اگر منظور بازنشستگی به دلیل اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور است باید بگویم چنانچه فاصله مورد نظر بیش ازیک سال باشد، باید طی 25 سال متناوب در اشتغال به کار سخت و زیان‌آور، پرداخت حق بیمه صورت گرفته باشد. به طور کلی طبق ماده 76 قانون تأمین اجتماعی افرادی که 20 سال متوالی یا 25سال متناوب درکارهایی که سلامت فرد را به خطر می‌اندازد فعالیت کنند وحق بیمه را کامل پرداخت کرده باشند، هرسال اشتغال دراین مشاغل یک سال و نیم محسوب می‌شود که بدون شرط سنی می‌توانند از مزایای این نوع بازنشستگی برخوردارشوند.
 درحال حاضر برخی کارگران به لحاظ سوابق بیمه‌ای با مشکلاتی مواجه هستند. مثلاً مدت 14 سال در کارهای سخت و زیان‌آور مشغول بوده‌اند و حدود 6 سال دیگر آن را در مشاغل عادی کار کرده‌اند. وضعیت چنین کارگرانی برای استفاده از قانون بازنشستگی پیش از موعد به چه شکل خواهد بود؟
با توجه به اینکه به موجب قانون مربوطه هرسال سابقه پرداخت حق بیمه درکارهای سخت و زیان‌آور 5/1 سال محاسبه می‌شود، چنانچه افرادی بخشی از اشتغال خود را در مشاغل سخت و زیان‌آور انجام داده باشند، به ازای هر سال کار به آنان 6 ماه ارفاق می‌شود و در نهایت اگر با احتساب سنوات واقعی و ارفاقی هر کدام از شرایط مقرر در ماده 76 قانون و تبصره‌های آن را احرازکنند، می‌توانند ازمستمری بازنشستگی بهره‌مند شوند. بنابراین به صرف اینکه بیمه شده‌ای مدتی را درمشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار بوده نمی‌توان او را براساس قانون مشاغل سخت و زیان‌آور پیش از موعد بازنشسته کرد بلکه این افراد طبق قانون باید با50 سال سن و30 سال سابقه بیمه بازنشسته شوند.
 یکی از مشکلاتی که سال‌ها مانع بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور می‌شد و توالی سوابق بیمه‌ای کارگران را برهم می‌زد غیبت‌های بیش از10 روز در سال بود که البته هیأت وزیران در این زمینه با اصلاح آیین‌نامه مشکل کارگران مشمول را حل کرد اما با این اوصاف هنوز خیلی از کارگران مشاغل سخت و زیان‌آور از این شرایط جدید خبر ندارند.
بله تا حدودی این موضوع درست است اما هم‌اینک خیلی از کارگرانی که چنین وضعیتی دارند با مراجعه به شعب تأمین اجتماعی راهنمایی می‌شوند چرا که طبق آیین‌نامه قبلی اگر بیمه شده‌ای در هر سال بیش از 10 روز غیبت غیرموجه می‌کرد یا در کارهای عادی مشغول به کار می‌شد، دیگر نمی‌توانست با 20 سال سابقه بیمه از طریق قانون مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته شود لذا مجبور بود ۲۵ سال در مشاغل سخت و زیان‌آور سابقه بیمه داشته باشد تا به درجه بازنشستگی نائل شود. این مسأله سال‌ها از طریق کارگران و تشکل‌های کارگری به عنوان مانعی برای بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور مطرح می‌شد تا اینکه این موضوع در دولت یازدهم مورد ارزیابی و بررسی‌های کارشناسانه قرار گرفت و خوشبختانه پیشنهاد‌های ارائه شده به نفع کارگران تصویب شد، به طوری که مطابق آیین‌نامه جدید 10 روز غیبت غیر موجه در سال به ۳۶۵ روز غیبت غیرموجه در طول ۲۰ سال افزایش یافت تا کارگرانی که به دلیل این مشکل سال‌ها در انتظار بازنشستگی بودند بتوانند با ۲۰ سال سابقه متوالی و حداکثر ۳۶۵ روز غیبت غیرموجه بازنشسته شوند. البته بعد از ابلاغ این آیین‌نامه مشکل بیش از 50 هزار نفر از متقاضیان حل شد و آنان توانستند پس از ارائه درخواست‌های خود به شعب تأمین اجتماعی مشمول دریافت مستمری بازنشستگی شوند.
 شما مطلعید که خبرنگاری و مصادیق آن طبق قانون، جزو کارهای سخت وزیان‌آورشناخته شده است اما برخی از خبرنگاران به هنگام درخواست بازنشستگی به دلیل آنکه سال‌ها قبل در ارسال فهرست بیمه به تأمین اجتماعی برای‌شان به جای عنوان شغلی خبرنگار از عناوینی مانند خبرنویس، کارمند، کارگر و... استفاده شده با مشکلاتی مواجه‌اند که گاهی اوقات رسیدگی به آن بیش از یک سال طول می‌کشد و چه بسا بعد از این مدت هم باز مشکل باقی می‌ماند، دراین باره چه نظری دارید؟
ملاک و معیار تأمین اجتماعی برای تأیید مشاغل سخت و زیان‌آور قانون و آیین‌نامه‌ای است که در این خصوص به تصویب هیأت وزیران رسیده است. از آن جایی که یکی از کار‌های سخت و زیان‌آور خبرنگاری است این افراد با 20سال سابقه متوالی یا 25 سال سابقه متناوب می‌توانند بدون شرط سنی تقاضای بازنشستگی خود را ارائه کنند اما اینکه برخی از کارفرمایان در هنگام ارسال فهرست بیمه به جای عنوان خبرنگار از عناوین شغلی دیگری مثل کارمند استفاده کرده‌اند و متأسفانه زمانی که درخواست خبرنگاران را با لیست‌های ارسالی تطبیق می‌دهیم این مشکل کاملاً مشهود است اما همکاران ما در تأمین اجتماعی برای رسیدگی به چنین مشکلاتی، سعی می‌کنند عناوین درج شده در احکام اداری سال‌های گذشته و سال‌های پایانی کار این افراد را هم مورد بررسی قراردهند تا حق و حقوق آنان تضییع نشود البته اگر مدارک و مستندات ارائه شده با معیار‌های قانونی منطبق باشد این گروه از خبر نگاران می‌توانند پیش از موعد بازنشسته شوند.
  افرادی که قبل و بعد دوران اشتغال‌شان درآخرین کارگاه به خدمت سربازی می‌روند آیا این مدت جزو سوابق بیمه‌ای آنها محسوب می‌شود و در بازنشستگی آنها تأثیری دارد؟
بله، دوران خدمت سربازی در جبهه‌های جنگ به ازای هر ماه 5/1 برابر محاسبه می‌شود افرادی که خدمت سربازی خود را در جبهه‌ها بوده‌اند یا داوطلبانه در جبهه خدمت کرده‌اند با داشتن سایر شرایط مقرر در قانون می‌توانند از این مدت در سوابق بازنشستگی بهره‌مند شوند. به عنوان مثال اگر فردی 16سال سابقه خدمت سخت و زیان‌آور داشته باشد با ۲ سال حضوردر جبهه سوابقش به 18سال می‌رسد و اگر این مدت را طبق قانون 5/1 برابر محاسبه کنیم در مجموع سوابق او به 27 سال می‌رسد می‌رسد و کافی است این فرد دوسال دیگر درمشاغل سخت و زیان‌آور ادامه کار دهد تا بدون شرط سنی بتواند بازنشسته شود.