اشعاری که بر دل و جان حک می شوند

شعرهای ماندگار بخشی از خاطرات بچه‌های دهه 50 و 60 است. زمانی که حاج صادق آهنگران در قاب تلویزیون می‌خواند: «با نوای کاروان، باربندید همرهان، این قافله عزم کرببلا دارد.» با شنیدن این اشعار همه ناخودآگاه همراهی می‌کردند. انگار این اشعار بخشی از وجود همه شده بود. سال‌ها از آن روزها می‌گذرد و هنوز هم بچه‌های دهه 50 و 60 این اشعار را از حفظ هستند. نقش شعر در نوحه‌سرایی مثل قلبی است در بدن. حالا بچه‌های دهه 80 اشعاری را زمزمه می‌کنند که در هیأت‌های عزاداری با شور آن را از زبان مداحان و ذاکران اهل بیت‌(ع) می‌شنوند. با نزدیک شدن به ایام محرم این اشعار و مداحی ذاکران اهل بیت(ع) در هر کوی و برزن شنیده می‌شود. راز ماندگاری این اشعار و نوحه‌سرایی به تلاش و مطالعه و اخلاصی است که شاعران و مداحان در حوزه ادبیات عاشورایی و معارف خلق می‌کنند. وقتی پای صحبت جوانانی که برای حضور در هیأت‌های عزاداری محرم لحظه‌شماری می‌کنند می‌نشینیم خیلی از آنها از سبک مداحی و اشعاری که در شب‌های محرم خوانده می‌شود می‌گویند. خیلی از آنها از خاطرات شب‌های محرم در هیأت رایة العباس صحبت می‌کنند. می‌گویند سبک مداحی حاج محمود کریمی و اشعاری که برای شب‌های محرم خوانده می‌شود به دل می‌نشیند. اشعاری که برخی از آنها توسط شاعران و برخی هم توسط حاج محمود کریمی سروده می‌شوند. محمد صمیمی یکی از شاعران هیأت رایة العباس است که از سال 78 سرودن شعرهای عاشورایی را شروع کرد. اولین سروده او محرم سال 80 توسط حاج محمود کریمی خوانده شد. این شاعر اهل بیت‌(ع) می‌گوید بیست سال از آن روز می‌گذرد و افتخار می‌کنم که شاگرد حاج محمود کریمی باشم. با او درباره شعرهای عاشورایی و جوانانی که به سرودن شعر علاقه دارند و همچنین پیوند نسل جوان و هیأت گفت‌و‌گو کردیم؛
 از چه زمانی سرودن شعرهای عاشورایی را آغاز کردید؟
از هفده سالگی که به محضر حاج محمود کریمی بدون هیچ زمینه‌ای از آشنایی و قرابت رسیدم از همان جلسه اول بود که ارتباط شکل گرفت و این ارتباط معنوی تا به امروز ادامه دارد. از اواخر دهه هفتاد یعنی سال 78 شعرسرایی را شروع کردم و اولین شعرهای من که با صدای حاج محمود کریمی پخش شد به سال‌های 80 برمی‌گردد. بیست سال از آن روزها می‌گذرد و شاهد فراز و فرودهایی بودم . نسبت من با ایشان به‌عنوان اول یک طرفدار است، یعنی کسی که علاقه‌مند به حاج محمود و آثار ایشان است. بعد از طرفداری به فاصله زیاد به‌عنوان شاگردی از خیل شاگردان غیرمستقیم ایشان هستم. حاج محمود شاگرد کم دارند. ایشان به‌جهت شخصیت و نقطه ‌نظرات شخصی خیلی وارد حوزه داشتن شاگرد و آموزش مستقیم نشدند مگر به‌جز موارد استثنایی. من هم شاگرد غیرمستقیم ایشان هستم. البته این کلمه احتیاج به توضیح دارد، یعنی من هم مثل خیلی‌ها با دیدن و درک کردن محضر ایشان سعی می‌کنیم از رفتار، نوع نگرش، اجرا و نوع خواندن ایشان چیزهایی یاد بگیریم. به این معنا من ‌بعد از یک طرفدار، شاگرد ایشان هستم. البته هر چه در کارنامه خودم جست‌و‌جو می‌کنم که شعر را به این دو جایگاه طرفدار و شاگردی اضافه کنم و ادعا کنم شعرهایی که ایشان می‌خوانند را من می‌سرایم چیزی پیدا نمی‌کنم. بخش زیادی از اشعار حاصل طبع خود ایشان است و بخش اندکی را من و خیلی‌های دیگر سعی کردیم در این سال‌ها انجام بدهیم. نکته مهم این است تا جایی‌که من دیده‌ام وابستگی حاج محمود به شعر تولیدی در حداقل‌ترین شکل ممکن است. شاید در خیلی از مجموعه‌ها اگر شعری سروده نشود بخش مهم کار و برنامه و مجموعه بسته فرهنگی که مداح یا هیأت برای آن شب پیش‌بینی کرده‌اند مخدوش شود اما در مورد حاج محمود به ‌این‌ترتیب نیست. یعنی اگر هیچ شعری تولید نشود و ورودی نداشته باشند جلسه ایشان و برنامه‌های ایشان وابستگی به اشعار ندارند و به‌راحتی اشعار قدیمی را می‌خوانند.
 اشعار عاشورایی چگونه سروده می‌شوند و چرا اشعاری که حاج محمود می‌خوانند ماندگار هستند؟
اساساً فرایند تولید و آفرینش هنر قدمتی به درازای طول تاریخ دارد. در این‌ ارتباط صحبت‌های زیادی شده و نظریه‌هایی وجود دارد. از انسان‌هایی که در غارها بودند و از هنر استفاده می‌کردند و امروز روی دیوار غارها اشکال و ردپای هنر را می‌بینیم. یعنی انسان به قدمت وجود خودش همیشه از هنر برای شتاب دادن مفاهیمی که مدنظر داشته استفاده کرده و هنر را به خدمت گرفته است. به همین اندازه و قدمت هم نظریه‌ها، متد و شیوه و در کنار آنها آموزش وجود داشته ‌است. هنرهای تجسمی، شعر و ادبیات همه اینها شاخه‌های بزرگ علم هستند. فرهنگ بومی ما بسیار ازاین جهت غنی است تا آنجا که اساساً اگر بخواهیم یک جمله در مورد فرهنگ و هر جریان بزرگ انسانی در طول تاریخ صحبت کنیم سهم ایران از هنر و ادبیات بسیار است. کما اینکه در دنیا ما را به مولوی، خیام، حافظ، سعدی و عطار می‌شناسند. این در کنار فضیلت‌های دیگری است که فرهنگ ما دارد و این وجه آن قدر قوی است که به عصاره فرهنگ ما تبدیل شده است‌.این‌ که ما چطور بخواهیم یک کار هنری تولید کنیم یک نکته طلایی دارد. جوان‌ترها باید بدانند اگر کسی بخواهد وارد آفرینش هنری در حوزه ادبیات عاشورایی و معارف بشود تلقی غلطی است که تصور کند کار باید صرفاً دینی باشد. این هنر باید پشتوانه علمی داشته باشد و هر چقدر پشتوانه علمی قوی‌تر باشد اثر قوی‌تر خواهد بود. دلی بودن علاوه ‌بر تمام تخصص‌هایی است که باید داشته باشیم و آن‌هم ارتباطی است که با درون انسان و عالم بالا باید داشته باشیم. هنرمند باید این ارتباط را ایجاد کند. متأسفانه تصوری وجود دارد که هنرمندان آیینی بی‌سواد هستند. این تلقی بسیار غلط است، من تحصیلات دانشگاهی دارم و هنوز هم به تحصیل ادامه می‌دهم و تا زمانی‌ که هستم می‌خواهم بیاموزم. شخصیتی مثل حاج محمود کریمی تحصیلات آکادمیک دارند و آن‌چیزی که ما به‌عنوان شاگرد در محضر ایشان دیدیم این است که هرگز ایشان را لحظه‌ای غافل از آموختن و مطالعه ندیدیم و این نکته مهمی است. عزیزانی که به حاج محمود علاقه‌مند هستند همیشه ایشان را پشت تریبون می‌بینند ولی ما که نزدیک‌تر هستیم ایشان را همیشه در حال مطالعه می‌بینیم. یک هنرمند آیینی باید هرچه بیشتر درباره تکنیک‌ها و علوم مرتبط با شعر و مداحی مطالعه داشته باشد و یک هنرمند آیینی و معارف چیزی که باید بیشتر از بقیه هنرمندان داشته باشند ارتباط درونی با عالم بالاست.
 اگر بخواهید یکی از ماندگارترین اشعاری که برای محرم سروده‌اید را یاد کنید کدام شعر است؟
برای این سؤال واقعاً جوابی ندارم. یکی از نکاتی که در محضر حاج محمود یاد گرفتم این است ‌که اگر کسی با ایشان در حوزه‌ای مثل حوزه شعر شریک باشد به این نقطه طلایی می‌رسد که به تمام معنا آن مالکیتی که همه‌جای دنیا است از او برداشته می‌شود. چه‌بسا اشعاری بوده که یک کلمه آن برای من بوده و بقیه را خود ایشان سرودند. هیچ‌وقت تعصبی روی اینکه اثر برای من بود وجود نداشته‌ است. وقتی‌ که به مسیر پشت سر نگاه می‌کنم نمی‌دانم کدام اشعار را من گفته‌ام و کدام را حاج محمود کریمی. برای ایشان نفس محصول مهم است. چه شب‌ها تا صبح و چه دهه‌ها و چه ماه‌هایی که هرشب کار انجام دادیم و با حداقل امکانات سعی ‌کردیم روی شعر متمرکز شویم. چقدر روی کار بحث می‌کنیم تا به‌ جایی برسد که دوست و دشمن اثر را تحسین کنند. دوستان جوان‌تر بدانند که هیچ موفقیتی اتفاقی نیست. شما باید نسبت به وسواس بی‌نهایتی که پای این آثار است آگاه باشید و بدانید. گاهی سر یک عبارت یک هفته متوقف می‌شویم و شبانه‌روز روی آن عبارت بحث می‌کنیم. تا جایی‌که می‌شود سعی کردیم راهبرد ما این باشد و بقیه هم عنایت خود امام حسین(ع) است که هرچه جلوه در عالم هست از ناحیه مقدس اوست.
 سرودن شعر برای دهه محرم از چه زمانی آغاز می‌شود؟
بعد از ماه مبارک رمضان کار را رسماً کلید می‌زنیم. شاغل هستم و چند ماهی مرخصی بدون حقوق می‌گیرم. گاهی اوقات روزی 16 ساعت کار می‌کنم. عمر خوانندگی یک خواننده پرکار شاید به 110 یا 120 قطعه برسد اما ما در ماه محرم 150 قطعه تولید می‌کنیم. این حجم از کار با هیچ حوزه‌ای از هنر خواندن قابل‌مقایسه نیست. خود فرایند آهنگ‌سازی بیشتر از شعرزمان می‌برد. یعنی ما نت به نت آهنگ‌ها را می‌سازیم و بازخورد‌گیری می‌کنیم.
 به عنوان کسی که از نزدیک با جوانان ارتباط دارید و شاهد حضور چشمگیر آنها در هیأت رایة‌العباس هستید چه تحلیلی درباره اینکه گفته می‌شود جوانان دین‌گریز شده‌اند و علاقه‌ای به دین ندارند دارید؟
شاید خیلی از فعالان رسانه‌ای جرأت پرداختن به این‌ موضوع را نداشته باشند. به‌عنوان کسی که با شعر سروکار دارم باید ارتباط خودم را با نسل جوان حفظ کنم و ناچار هستم در متن و کف خیابان باشم و مشاهداتی دارم. در تاریخ معاصر ایران جبهه مقابل همیشه سعی کرده این مقوله روضه و هیأت و مداحی را به یک مسأله دم‌دستی تقلیل بدهد. به اعتقاد من در این کشاکش فرهنگی نباید وقت‌مان را تلف کنیم که جواب اینها را بدهیم. به‌نظر من دوستان نوحه‌سرا و شاعر و مداح و کسانی که تولید محتوا می‌کنند باید روی کارشان متمرکز شوند و باید با کارمان و با اشتیاق توده‌های مردم و رشدی که به مردم می‌دهیم جواب اینها را بدهیم. در این چندساله در هیأت رایة‌العباس این کار به بهترین شکل انجام گرفته‌ است. مردم خیلی از ما مصاحبه و حرف نشنیده‌اند و سعی کردیم تمرکزمان را روی کارمان بگذاریم و نشان بدهیم که شهید احمدی‌روشن‌ها و خیلی از بچه‌های گمنام انرژی هسته‌ای و نانو تکنولوژی و بچه‌های باسواد در این حوزه‌ها آرزوی‌شان این بود که روضه‌خوان باشند. آنها اهل روضه بودند و هستند. باید با کارمان نشان بدهیم که این معارف چه اثر بزرگی دارد. نباید وارد دعوای زرگری سیاسی شویم و باید سعی کنیم آثاری تولید کنیم که اثر واقعی جریان عظیم فرهنگی هیأت سیدالشهدا را نشان بدهد.
نکته آخر اینکه به‌نظر من حاج محمود کریمی برای نسل‌  ما یک فرصت است که باید از وجود ایشان استفاده کنیم. مردم از تواضع ایشان بی‌خبر هستند، ‌امثال من هر چیزی که داریم از شخصیت منحصربه‌فرد حاج محمود است و از خدا ممنونم که این لطف را به من داده که محضر ایشان را درک کنم.