گفت‌و‌گو با هوشنگ جاوید پژوهشگر موسیقی نواحی و علیرضا سلیمانی نوازنده پیشکسوت دوتار به بهانه درگذشت زنده‌یاد عیسی بخشی
خنیاگر عشق و عرفان
ندا سیجانی
خبرنگار
از دیارخراسان بود و زاده روستای سلاخی بجنورد. درآنجا که هنرهمچون طبیعتش بکر و بااصالت است. سخن از عیسی قلی‌پور است. همه او را به عیسی بخشی می‌شناختند، خواننده و نوازنده دوتار و آخرین بازمانده بخشی‌های کرمانج خراسان بود که اردیبهشت امسال از میان ما رفت. عیسی بخشی از اساتید بزرگ خراسان شمالی است و دوتارنوازی را نزد پدرش سلیمان که از نوازندگان دوتار و از بخشی‌های قدیم منطقه بود، آموخت و حافظ هنر کهنی شد که آن را نسل به نسل صیانت کردند و عیسی بخشی نزدیک به 70 سال با نوای سحر‌آمیز سازش و آوایی که از جان برمی خاست، نغمه پرداز موسیقی و آیین دلنشین خراسان بود و خنیاگر عشق و عرفان. استاد عیسی قلی‌پور هنرمند موسیقی مقامی، سال 1395 گواهینامه درجه یک هنری را از اداره وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خراسان شمالی دریافت کرد و سال ۱۳۹۸ اداره میراث فرهنگی، صنایع‌دستی و گردشگری خراسان شمالی نخستین کاشی ماندگار در بجنورد را بر سردر منزل او نصب کرد. این هنرمند بزرگ در گفت‌و‌گویی صمیمانه با برگزار‌کنندگان جشنواره آیینه‌دار گفته بود: «من سواد ندارم اما تمامی آهنگ‌هایم را در سینه حفظ کرده‌ام... آرزو دارم امنیت در کشورم برقرار باشد تا ما بتوانیم ساز بنوازیم و در خانه خود با آرامش زندگی کنیم. اگر کشور ما امن باشد ما سرافرازیم»
آینده بخشی‌ها چه می‌شود؟
هوشنگ جاوید، پژوهشگر موسیقی نواحی و آیینی درباره این هنرمند اظهار داشت: «عیسی قلی‌پور از بخشی‌های کلامی خراسان شمالی بود و هر آنچه از استادانش آموخته بود همان‌ها را روایت می‌کرد و آشنا با کلام‌های مذهبی و آیینی بود. البته استادی ایشان بیشتر در زمینه کلام‌های ترکی منطقه شمال خراسان بود تا کرمانجی.
ناگفته نماند در شمال خراسان، بخشی‌ها مرزبندی قومیتی ندارند، کرمانج‌ها و بخشی‌های ترک یک وحدت قومی زبانی دارند و آشنا با زبان یکدیگر و غالباً مسلط به زبان ترکی هستند ولی تبحر و استادی عیسی قلی‌پور بیشتر در کلام‌های ترکی بود و خیلی خوب آنها را اجرا می‌کرد و روایت‌کننده بسیار خوبی از آوازهای گذشته منطقه بود.
بویژه تسلط بسیاری که بر داستان‌ها داشت. یکی از بهترین داستان‌هایی که از ایشان ضبط کردم «قصه آفرینش» بود. همچنین روایت «دختر چوپان»، روایت «دهقان و کشاورز».
البته آشنا به دیگر داستان‌های معروف چون «کوراوغلو» و «غریب و صنم» هم بود. او تلاش می‌کرد مردم را شاد نگاه دارد اما متأسفانه به دلیل کم‌توجهی جامعه امروز به روایت‌ها، آنها را نزد خود پنهان نگاه داشت.»
او درادامه صحبت‌های خود به معرفی بخشی‌ها پرداخت و بیان داشت: «بخشی‌ها در شمال خراسان به سه دسته تقسیم می شوند؛ یک دسته از بخشی‌ها تنها دوتار می‌نوازند و آواز نمی‌خوانند و در شمال خراسان به آنها لال بخشی می‌گویند. یعنی کلام ندارد. عده دیگر بخشی‌های کلامی هستند یعنی از استادش هر آنچه را که آموخته است بدون کم و کسری به نسل بعد منتقل می کند. بخشی‌های دیگر خودبند هستند یعنی هم شعر می‌گویند هم آهنگ می‌سازند و هم اجرای آن را انجام می‌دهند. خودبند بالاترین مرتبه بخشی‌های خراسان است که امروزه با مرگ استاد سهراب محمدی آخرین نسل بخشی‌های خودبند از دنیا رفت و شمال خراسان از این منظر یتیم شد. مگر آنکه از نسل جوان بخشی‌ها این مسیر را ادامه بدهد. حالا باید ببینیم آینده این موسیقی چه خواهد شد؟»
آخرین زبده موسیقی ترکی
هوشنگ جاوید، استاد عیسی قلی‌پور را آخرین زبده موسیقی ترکی در بخش کلامی خراسان شمالی عنوان کرد و در ادامه افزود:« نسل جوان این منطقه، کمتر به موسیقی ترکی در بخش کلامی می‌پردازند و اغلب کرمانج‌ها این هنر را همچنان حفظ کرده‌اند. عیسی بخشی، نسلی بود که به موسیقی ترکی منطقه بسیار آشنا و مسلط بود اما متأسفانه این نسل هم به پایان رسید.»
این پژوهشگر موسیقی نواحی ایران درباره پویایی و زنده بودن هنر بخشی‌گری بیان داشت: «در دولت دهم برخوردی که با پرونده ثبت جهانی بخشی‌ها صورت گرفت، متوجه شدم کاری که انجام دادیم عبث بوده است و همچنان این
کم لطفی‌ها دیده می شود.
در دوره مدیریت آقای فرزاد طالبی در دفتر موسیقی، قرار بر این شد با دعوت از ایشان در بجنورد، مکتب بخشی‌ها راه‌اندازی شود اما هیچ حمایتی صورت نگرفت و این مکتب تنها یک ماه فعالیت داشت و خیلی زود تعطیل شد. تنها اتفاقی که صورت گرفته برگزاری یک تعداد جشنواره است.
اما مکتبی برای بخشی‌ها ایجاد نشد. سؤال من از دوستان این است، چرا امروز باید
نسل بخشی خودبند به پایان برسد؟ کمااینکه تعداد بخش‌های کلامی هم انگشت شمار است. درواقع روزمرگی زندگی این فرصت را از بین برده است و نتوانسته‌اند این هنر را به طور کامل بیاموزند.»
او درادامه گفت: «یکی از موضوعاتی که در ثبت جهانی یک اثر مورد توجه است، پاسداری از کسانی است که نگاه دارنده آن هنر هستند. اما با نگاه به شرایط تأسفبار زندگی بخشی‌ها بویژه استادان و پیشکسوتان این هنر متوجه خواهید شد، دغدغه زندگی آنها معیشت است. یک هنرمند بویژه هنرمندان موسیقی اقوام ایران که مهجور واقع شده‌اند، نباید زندگی‌شان دغدغه داشته باشد اما متأسفانه شرایط خوبی ندارند.
آقای قلی‌پور صدایی زیبا و درک بالایی از موسیقی و مفاهیم موسیقی داشت اما متأسفانه از دنیا رفت و شاید کمتر کسی اجرایی که نوروز سال گذشته، از شبکه یک پخش شد را دیده باشد. او خیلی خوشحال بود که سازش را از رسانه ملی نشان داده‌اند. امیدواریم از این به بعد رسانه ملی نگاه جدی‌تری به این موضوع داشته باشد.»
هنر ما رو به فراموشی است
علیرضا سلیمانی فرزند استاد و پیشکسوت بزرگ موسیقی اقوام ایران، حاج قربان سلیمانی که از بخشی‌های بزرگ خراسان شمالی است، زنده یاد عیسی قلی‌پور را هنرمند کم نظیری در منطقه خراسان شمالی عنوان کرد و در ادامه گفت: «عیسی بخشی را از سال‌ها قبل می‌شناختم، در سفرهای کاری گاه با ایشان همسفر بودم.» این نوازنده دوتار و خواننده موسیقی محلی درباره حفظ و ماندگاری مکتب بخشی‌ها بیان داشت:« یک زمان مردم، امید و نگاه دارنده هنر هنرمندان و بخشی‌ها بودند، اما متأسفانه با تغییر سبک زندگی و ورود موسیقی‌های بیگانه، این موضوع کمرنگ و کمرنگ‌تر شده است و امروز مسئولیت برعهده مسئولان فرهنگی است.
یک زمان بخشی‌ها در مراسم عروسی با ساز دوتار هنرنمایی می‌کردند و این هنر به گوش همگان می‌رسید اما گسترش فضای مجازی و دسترسی آسان به سازهای امروزی موجب شده متأسفانه این هنر فراموش شود.
وظیفه ما هنرمندان تربیت شاگردان است و کار دیگری برای حفظ این موسیقی از دستمان برنمی‌آید.»
او درباره شرایط امروز موسیقی اقوام گفت: «درحال حاضر در شهرهای کوچک اجرای کنسرت‌ها بسیار انگشت شمار است و در تهران و جشنواره‌هایی که برگزارمی شود حمایت کمتری ازجوانان صورت می‌گیرد. یک نوازنده بخشی خود به تنهایی یک ارکستر است اما جای تأسف است که بگویم نسل امروز شناخت چندانی از هنر بخشی‌ها ندارند؛ این هنر رو به فراموشی است و همین تعداد نوازنده باقی مانده هم به پایان خواهد رسید.»