جشنواره آنلاین و کودکان آنلاین

رضا صائمی
منتقد سینما
سی وسومین جشنواره کودک و نوجوان امسال به دلیل شرایط کرونایی به شکل آنلاین برگزار می‌شود. این تنها تمهیدی است که در این وضعیت بحرانی می‌تواند جشنواره کودک را سرپا نگه دارد اما آیا سینمای کودک هم برپا می‌ماند؟ سینمایی که حالا سال‌هاست چراغش کم‌سو شده و درخشش گذشته را ندارد. از این‌سو هم کودک امروز انواع فناوری‌های نوین در صنعت سرگرمی را تجربه کرده و جذب او با سینما دشوارتر شده. کودک امروز به یک معنا کودک آنلاین است. کودکی که زیستن در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی بخشی از تجربه روزمره اوست. کودکی که به جای مانیتور تلویزیون و پرده سینما چشم به قاب گوشی‌اش دوخته و نیازهایش را در آنجا جست‌و‌جو می‌کند. خوب و بد این قصه بحث دیگری است و همه ما آسیب‌های رفتاری و اجتماعی استفاده افراطی از فضای مجازی و تکنولوژی‌های رسانه‌ای بر کودکان و نوجوانان را می‌دانیم و قطعاً گفت‌و‌گو کردن درباره آن در جای خود ضروری است اما مسأله‌ای که هم خانواده‌ها و هم سینماگران باید در ارتباط با کودک جدید و فهم کودک جدید بدانند این است که به نیازهای او در همین فضای مجازی پاسخ دهند و از همین فضای مجازی آنها را با واقعیت‌های زندگی آشنا کنند. امسال که جشنواره کودک به شکل آنلاین برگزار می‌شود فرصت و مجال مناسبی است برای درک این معنا و برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری نهادهای سینمایی از جمله جشنواره کودک برای این مقوله است. اینکه سینمای کودک ما به سمت قصه‌هایی برود که کودک امروز را به درستی ترسیم کند. دغدغه‌هایش را بشناسد و به تصویر بکشد. بخشی از این دغدغه‌ها و بخشی از مشکلات کودکان امروز در تجربه‌های مجازی آنها صورت می‌گیرد. سینمای ما درباره کودکان و فضای مجازی اثر جدی نساخته. امروزه یکی از چالش‌های تربیتی خانواده‌ها با کودکانشان و یکی از نگرانی‌های مهم پدر و مادرها از رفتار کودکانشان به کنش‌ها و تنش‌های آنها در فضای مجازی ربط دارد. سینمای ما چقدر توانسته به طرح این مشکلات در قالب‌های نمایشی بپردازد؟ چقدر توانسته به خانواده‌ها و کودکان کمک کنند که فرهنگ صحیح حضور در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی را بیاموزند. که چطور مواجهه سازنده و بدون آسیب با تکنولوژی‌های نوین داشته باشند. حالا که امسال جشنواره کودک آنلاین است باید کودک آنلاین امروز را بیشتر و بهتر درک کرد و در کانون روایت‌های دراماتیک قرار داد. به قول مولوی چون سر و کار تو با کودک فتاد پس زبان کودکی باید گشاد. زبان کودک امروز زبان رسانه‌ای است و رسانه او مجازی. بر این اساس سینما هم خود به عنوان یک رسانه باید نسبت به هویت رسانه‌ای کودک امروز اهتمام و التزام داشته باشد و از این منظر حرفی جذاب برای مخاطب کودک. یکی از دلایل موفقیت سینمای کودک در دهه 60 که به دوران طلایی سینمای کودک مشهور است در نزدیکی و فهم متقابل زبان سینما و زبان مخاطب بوده. گویی سینماگران آن زمان با کودکان زمان خود بیشتر از امروز مماس بودند. جهان سینمایی با جهان کودک سنخیت و همزبانی بیشتری داشت. به نظر می‌رسد سینماگران امروز ما در نسبت با کودکان امروز دچار یک انقطاع زبانی شده و دنیای آنها را نمی‌فهمند. شاید زبان رسانه و زبان مجازی میانجی خوبی برای ارتباط مؤثر بین کودکان و فیلمسازان کودک باشد. از این نقطه به تفاهم و درک متقابل بین فیلمسازان کودک و مخاطبان کودک رسید و آن را به لایه‌ها و سطوح مختلف نیازهای کودک بسط داد. سینمای ما اکنون در یک جامعه رسانه‌ای شده نفس می‌کشد و جریان دارد. جامعه‌ای رسانه‌ای شده که کودک در آن اولاً تنها با تکنولوژی و ابزاری به نام سینما در ارتباط نیست و رسانه‌های جایگزین و رقیب قدرتمندی مثل رسانه‌های مجازی در اختیار اوست که موجب شده سینما تنها گزینه او برای سرگرمی و فراغت نباشد. دوم اینکه از حیث تربیتی و فرهنگی نیز کودکان امروز تجربه متفاوت از نسل پیش را از سر می‌گذرانند که کنشمندتر و کنشگرتر از گذشته است. کودک امروز دیگر مخاطب منفعل نیست بلکه به عنوان یک مخاطب کنشگر خود تولیدکننده پیام و محتوا است و نه صرفاً تماشاگر و مصرف کننده آن. نیازها و خواسته‌های کودک امروز بواسطه بسط تاریخی مدرنیته دچار دگرگونی و دگردیسی شده و در نهایت نه فقط سینمای ما که جامعه ما با کودک و کودکی جدید مواجه است. بدیهی است تا زمانی که این کودک و کودکی جدید بدرستی شناخته نشود سینمای کودک ما با بحران مواجه خواهد شد. تا زمانی که مخاطب کودک ما دغدغه‌ها و نیازهای خود را بر قاب و پرده سینما نبیند نمی‌توان به آشتی او با سینما امیدوار بود. سینمای کودک ما شاید مجهزتر به تکنولوژی‌های سینمایی شده باشد اما هنوز پایش در فهم مخاطب کودک می‌لنگد و اینجا آن گلوگاه اصلی است که باید درباره‌اش فکر کرد و چاره‌ای اندیشید. بر این مبنا باید گفت سینمای کودک ما در حال حاضر به پژوهش و تحقیق میان رشته‌ای نیاز دارد تا با همکاری پژوهشگران و سینماگران کودک، زمینه و بستری برای فهم کودک جدید و پیچیدگی‌هایش فراهم شود تا در این خوانش و بازشناسی به بازآفرینی و احیای دوباره سینمای پررونق کودک امیدوار شد. کودکان امروز کودکان پویا و کنشگرند اما سینمای کودک ما در برابر این مخاطب، ایستاست و باید زبان خود را به زبان کودک امروز نزدیک کرده و تطبیق دهد. جشنواره آنلاین کودک که نخستین تجربه برگزاری جشنواره کودک به شکل آنلاین است یک گام مؤثر و تجربه ارزشمند درنزدیکی و همدلی بیشتر سینمای کودک و مخاطب کودک است و کودکان می‌توانند این جشنواره را در موقعیت مجازی و آنلاین آن تجربه کنند و لذت‌های تازه‌ای را از سر بگذرانند. کودکی که بخش زیادی از وقت خود را در فضای مجازی سر می‌کند و چه بسا ممکن است به وقت گذرانی و پرسه‌زنی‌های بیهوده در این فضا تن دهد حالا می‌تواند به جای آن فیلم کودک ببیند و این می‌تواند سالم‌سازی و دلپذیر کردن تجربه‌ای مجازی برای کودکان از طریق فیلم و سینما باشد. شاید سینمای کودک بتواند مخاطب خود را از طریق اکران و نمایش آنلاین بالا ببرد و این به فیلمسازان انگیزه بیشتری بدهد تا به سمت ساخت فیلم کودک سوق پیدا کرده و شاهد افزایش تولید آثار کودک در سینمای ایران باشیم. اکران آنلاین می‌تواند راهبردی مؤثر هم برای افزایش تولید فیلم‌های کودک باشد و هم افزایش مخاطبان کودک. گرچه در این میان یک چیز را نباید فراموش کرد و آن اهمیت جذابیت دراماتیک است. تا زمانی که نتوان قصه خوب برای کودکان روایت کرد و هم خوب قصه برای آنها گفت. چه کودک دیروز و چه کودک امروز و چه کودک فردا همه اول از هر چیز جذب قصه خوب و روایت جذاب می‌شوند. سینمای کودک ما اگر از حیث فرمی به الزامات اکران آنلاین نیازمند است از حیث محتوی و مضمون و درون مایه به قصه‌های خوب و فیلمنامه‌های جذاب نیازمند است. همه این عوامل منوط به یک شرط است: فهم دقیق کودک امروز.