اکرم رضایی‌ثانی
خبرنگار

زمان زیادی از روند رشد هوش مصنوعی در ایران نمی‌گذرد اما نفوذ آن در ابعاد  مختلف قابل مشاهده بوده و اکنون به موضوع فرهنگ و حکمرانی رسیده است. دانشگاه علم و صنعت و ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی، تفاهمنامه همکاری را در زمینه هوش مصنوعی داشته‌اند. حسین ملازاده، دبیر ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علم و فناوری در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره مشکلات و موانعی که پیش‌روی توسعه هوش مصنوعی در ایران است، گفت: هوش مصنوعی نیز مانند سایر فناوری‌ها باید یک بلوغی را در کشور طی کند تا به مرحله رفع مشکل و حل چالش‌های کشور برسد.
هوش مصنوعی در فرایند صنعتی شدن
وی در ادامه بیان کرد: در سه، چهار سال گذشته در مسیر صنعتی شدن هوش مصنوعی قرار گرفته‌ایم، دلیل اینکه از سایر کشورها در زمینه هوش مصنوعی عقب هستیم این است که دیر شروع کردیم و اقدامات بموقع نبوده است البته مسیر ما رو به پیشرفت است.
ملازاده افزود: چالش اصلی که باعث می‌شود هوش مصنوعی آن‌قدری که باید توسعه پیدا نکند، فرهنگ است. ماهیت هوش مصنوعی این است که یک‌سری از روش‌های قدیمی را منسوخ و روش‌های جدید را جایگزین می‌کند و این روند تا حدی طبیعی است. درواقع این مسأله لزوماً بدان معنا نیست که فردا فلان کار بشود یا فلان بخشنامه بتواند یک اتفاق خاصی را رقم بزند، نه این‌طور نیست، بلکه تغییرات هم باید در مسیر همان بلوغی که اشاره کردم قرار بگیرد.
دبیر ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علم و فناوری با اشاره به اینکه دسترسی به داده‌ها از دیگر چالش‌های هوش مصنوعی است، گفت: چالش دیگری که می‌توان از آن نام برد بحث داده‌ها است. اخیراً قانون «دوام» تصویب و توسط رئیس‌جمهور ابلاغ شد. قانون «دوام» درباره مدیریت داده، ساماندهی، استفاده و دسترس‌پذیری داده‌ها است، زیرا هوش مصنوعی بر مبنای داده عمل می‌کند. وی با اشاره به ضرورت شکل گرفتن زیست‌بوم داده در کشور گفت: اگر بتوانیم طی یک برنامه مشخص زیست‌بوم داده کشور را شکل بدهیم، می‌توانیم بخش قابل‌توجهی از راه توسعه هوش مصنوعی را طی کنیم.
ملازاده در پاسخ به این سؤال که آیا داده‌های مورد نیاز شما برای توسعه هوش مصنوعی در کشور صرفاً داخلی هستند، گفت: بله، این داده‌ها در کشور است. هوش مصنوعی سه پایه اصلی دارد که شامل داده، پردازش و نیروی انسانی یا الگوریتم است. ما در زمینه نیروی انسانی و الگوریتم خوب عمل کرده‌ایم یعنی همین تولید علمی که صورت گرفته، سطح دانشگاه‌های ما و توسعه آموزش و نیروی انسانی وضعیت خوبی دارد، هرچند که بازهم لازم است پیشرفت کند ولی الان نسبت به داده و پردازش در زمینه نیروی انسانی و الگوریتم جلوتر هستیم.
وی تأکید کرد: در بحث پردازش هرچند کم و کاستی‌هایی وجود دارد اما به هر حال ظرفیت‌های پردازشی هم در کشور وجود دارد. به طور کلی ما برای دسترسی به داده و آزادسازی داده مسأله داریم زیرا در بحث هوش مصنوعی نیاز به یک‌سری داده وجود دارد تا الگوریتم‌ها روی آن اجرا شود و بتوانیم خروجی مورد نیاز را دریافت کنیم.
دبیر ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علم و فناوری به قانونگذاری در زمینه دسترسی به داده‌ها اشاره کرد و گفت: در دسترسی به داده و آزادسازی داده احتیاج به قانونگذاری داریم و پروتکل‌ها در این مورد باید مشخص و تسهیل‌گری شود تا زیست‌بوم داده شکل بگیرد، زیرا بحث اصلی کاربرد هوش مصنوعی در حکمرانی این است که ما به حکمرانی داده‌محور برسیم، یعنی بر مبنای داده‌هایی که به شکل استاندارد جمع‌آوری شده‌اند، بتوانیم تصمیم‌یاری و بعد تصمیم‌گیری کنیم.
ملازاده همچنین درباره مرکز نوآوری دانشگاه علم و صنعت گفت: انتظار ما این است که دانشگاه علم وصنعت به‌عنوان پیشگام در این راستا حرکت کند، سپس با استفاده از ظرفیت‌های فناوری هوش مصنوعی، برای چالش‌های حکمرانی راه‌حل جدید بیابد و مسائل دیگر را حل کند. طبیعتاً مرکز نوآوری این دانشگاه نمی‌تواند همه چالش‌ها را حل کند ولی می‌تواند بنیانگذار و پایه‌گذار این موضوع شود و یکی از حوزه‌هایی هم که باید به آن بپردازد همان بحث حکمرانی داده‌محور است. یعنی بتواند داده‌های حاکمیت و دولت را جمع کند و با استفاده از داده‌هایی که وجود دارد راه‌حل‌های مناسب پیشنهاد دهد.
دبیر ستاد فناوری‌های حوزه اقتصاد دیجیتال و هوشمندسازی معاونت علم و فناوری گفت: یک سهمی از رشد اقتصادی معطوف به بهره‌وری و افزایش بهره‌وری است. در میان تمام فناوری‌ها در جهان، هوش مصنوعی می‌تواند بزرگ‌ترین نقش را در افزایش بهره‌وری ایجاد کند. افزایش بهره‌وری با استفاده از داده و پردازش آن به عهده هوش مصنوعی است.

نخبگان ایرانی توانمند در هوش مصنوعی
هادی صاحبی شاهم‌آبادی، رئیس دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت در گفت‌و‌گو با «ایران» درباره سهم اقتصادی  یا بودجه در هوش مصنوعی توضیح داد: خوشبختانه از نظر نیروی انسانی در حوزه هوش مصنوعی مشکلی در ایران نداریم. دانشجویان، استادان و نخبگان ما بسیار در تولید بسترهای نرم، سخت و… توانمند هستند. 
وی ادامه داد: برای بسیاری از کارها نیازمند تجهیزات زیادی هستیم که تأمین آنها بستگی به میزان بودجه دارد. به‌عنوان یک مثال ساده، ما برای ساخت شبکه‌های مجازی از نظر دانش فنی مشکلی نداریم و نخبگان ما می‌توانند این کار را انجام بدهند اما مشکلی که بعضاً این برنامه‌ها دارند عدم تأمین بودجه حمایتی است.
رئیس دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت گفت: وقتی بودجه کافی و مفید باشد، درعملکرد کار مؤثر است و قطعاً خودش را در سرعت سرورها و میزان امکاناتی که در اختیار مصرف‌کنندگان قرار می‌دهد، نشان خواهد داد. 
به طور خلاصه در حوزه منابع انسانی مشکل و نکته خاصی نداریم ولی از نظر بودجه‌ای مانند سایر حوزه‌های پژوهشی که در کشور وجود دارد نیاز به حمایت بیشتری داریم.صاحبی در پاسخ به این سؤال که آیا برای هوش مصنوعی درخواست بودجه داده‌اید و وضعیت بودجه امسال چطور خواهد بود، گفت: در مورد بودجه امسال هنوز اندکی فرصت باقی است و برخی مواقع در دقیقه نود اصلاحاتی انجام می‌شود، کما اینکه در سال گذشته مبلغ مناسبی در زمینه هوشمندسازی از سوی معاونت علمی برای ما در نظر گرفته شد. 
این بودجه نسبتاً بهتر از بودجه سایر معاونت‌ها در ستاد بوده است. از این‌رو گروه‌های هوشمندسازی نسبت به قبل خیلی فعال بودند و شرکت‌های دانش‌بنیان از آن استفاده‌های زیادی کردند و خروجی‌های نسبتاً خوبی هم داشتند. معمولاً وقتی کاری انجام می‌شود انتظار نداریم در همان سال شاهد خروجی باشیم زیرا کارهای پژوهشی و دانش‌بنیان زمانبر است. رئیس دانشکده مهندسی صنایع دانشگاه علم و صنعت در ادامه گفت: با توجه به اتفاق‌هایی که در حوزه فناوری‌های اطلاعاتی در سال‌های اخیر افتاده اهمیت هوشمندسازی، هوش مصنوعی و فناوری اطلاعات افزایش یافته است. دو مانع اصلی در زمینه هوش مصنوعی وجود دارد که یک مورد آن زیرساخت‌های لازم برای هوشمندسازی در کشور و دوم تعامل مردم با دولت هوشمند است که ما در پیاده‌سازی و اجرای کار با این دو چالش مواجه خواهیم بود.