حسین آخانی
 استاد دانشگاه تهران

​​​​​​​شــب یلـــدای امــسال محیــط زیســت ایــــران با بیم و امید همراه بود. بعد از روشــــنگــری ابـــــــهـامـــــات سد چم شیر در استان کهگیلویه و بویراحمد، شماری از استادان دانشگاه و دغدغه‌مندان محیط زیست، مجلس شورای اسلامی بخصوص کمیسیون اصل 90 و مرکز پژوهش‌های مجلس دست به کار شدند تا آبگیری سدی را که بنا به گفته بسیاری به «گتوند 2» شهرت یافته است، متوقف کنند. ولی پیمانکار با وجود مخالفت‌های کمیسیون‌های اصل 90 مجلس، سازمان حفاظت محیط زیست و وزارت میراث فرهنگی پایش را در یک کفش کرده که امسال آبگیری را انجام خواهد داد. با‌ وجود اوج گرفتن مخالفت‌ها، پیمانکار با اعلام تاریخ و نصب بنر، اول دی ماه را به‌عنوان روز موعود آبگیری سد چم شیر اعلام و سعی کرد حضور یک کارشناس فاقد مسئولیت از سازمان حفاظت محیط زیست در یک جمع خبری را برجسته کرده و آن را با تیترهای «موافقت سازمان حفاظت محیط زیست با آبگیری سد چم شیر»مطرح و منتقدان را دلسرد کند. خوشبختانه پس از آن جلسه، معاون انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست موضوع موافقت با آبگیری را رد کرده و علی سلاجقه رئیس سازمان هم در گفت‌و‌گو با خبرنگاران در حاشیه جلسه هیأت دولت در 28 آذر ماه به صراحت اعلام کرد که اجازه آبگیری به گتوند دومی را نمی‌دهند. این بهترین هدیه شب یلدای علی سلاجقه به جامعه محیط زیست کشور بود که مانند اقدام شجاعانه ایشان در مقابل پتروشیمی میانکاله، نور امید را در کلبه محیط زیست ایران روشن کرد.

کشف لایه‌های سنگ نمک در نزدیکی مخزن سد
همزمان در همان روز گزارشی توسط زمین‌شناسان مناطق نفت‌خیز جنوب تهیه شد که خبر از کشف لایه‌های سنگ نمک در نزدیکی مخزن سد می‌داد. تیمی از زمین‌شناسان که به تازگی زمین‌شناسی محدوده چم شیر را مطالعه کرده و گزارش 390 صفحه‌ای خود را در اختیار نهادهای قانونی مانند کمیسیون اصل 90 مجلس شورای اسلامی گذاشته بودند، ضمیمه‌ای را آماده کردند که خط بطلانی بود بر همه ادعاهای نادرست مطالعات شبهه‌ناک سد چم شیر. مدت‌ها است که مدافعان و سازندگان سد ادعا می‌کنند که در حوالی مخزن سد هیچ برون‌زدگی و رخنمون نمکی وجود ندارد و لایه‌های نمکی در عمق 300 متری مخزن واقع شده‌اند.
محققان زمین‌شناس مناطق نفت‌خیز جنوب در فاصله 1700 متری رودخانه زهره در کنار رودخانه بابا منیر - از شاخه‌های فرعی و شور رودخانه زهره - وجود لایه سنگ نمک را مستند کردند (عکس‌های گزارش). این کشف تأییدی بود بر تحقیقات قبلی آنها که نشان می‌داد وجود نمک در لایه‌های سطحی پوشش 60 درصدی سازند گچی-نمکی گچساران در مخزن چم ‌شیر در بخش‌های 4، 5 و 6 دور از انتظار نبود. طبق گفته این محققان کشف این لایه اهمیت بسیار بالایی دارد، به طوری که حتی نیاز به حفر گمانه‌های متعدد (مغزه‌های زمین‌شناسی در اعماق زمین برای پی بردن به جنس لایه‌ها) تا حدود زیادی مرتفع شده است.
طبق این گزارش و گفته‌های دکتر حسن امیری بختیار سرپرست تیم تحقیقاتی زمین‌شناسی چم شیر به نگارنده این سطور «لایه سنگ نمک یافت شده به ضخامت 2 متر و طول گسترش 30 متر مستقیماً روی یک لایه انیدریت قرار دارد و توسط لایه‌های مارنی خاکستری و قرمز پوشیده شده است. به‌دلیل سرعت انحلال بالا، بخش‌های زیادی از این لایه نمکی حل شده و از بین رفته است و مارن‌های خاکستری و قرمز بالا روی آن فروریزش کرد‌ه‌اند.»
رد ادعای عمقی بودن لایه‌‌های نمک
 کشف لایه سنگ نمک در سطح زمین (بخش 6 سازند گچساران) در دره بابامنیر از چند واقعیت مهم در ارتباط با زمین‌شناسی بستر مخزن سد چم‌ شیر پرده بر می‌دارد. اول رد ادعای عمقی بودن لایه‌های نمک توسط سازندگان سد که در رسانه‌ها مرتب به آن اشاره و ادعای غیر علمی عمق 300 متری را تکرار می‌کنند. دوم، محل این رخنمون در قاعده بخش 6 (در نزدیکی رأس بخش 5) سازند گچساران است که حاوی لایه‌های نمکی فراوان است که در بخش عمده بستر توسعه دارد. سوم وجود این لایه در نزدیکی قعر دره رودخانه بابامنیر نشان می‌دهد که قسمت‌های بالاتر دره (ارتفاعات بیشتر دیواره‌های دره) نسبت به قعر، زودتر دچار فرسایش آبراهه‌ای شده‌اند و با فرسایش‌های جانبی عقب‌نشینی کرده‌اند. این یافته سؤالی را که مدت‌ها ذهن متخصصان موافق و مخالف وجود سنگ نمک سطحی در مخزن سد را به خود مشغول کرده است پاسخ می‌دهد. حتی ادعای برخی از مشاوران حامی سد چم شیر که منبع چشمه‌های شور را آب‌های فسیلی حاصل تبدیل گچ به انیدریت می‌دانند که با آلوده شدن آب با لایه‌های عمیق نمکی شور شده‌اند با چالش جدی مواجه کرده است. چهارم، وجود بلورها و لایه‌های نمکی سطحی در مارن‌های منطقه، پدیده ثانویه ناشی از حل شدن لایه‌های سنگ نمک در گذشته است. پنجم، شکست‌های فراوان در دیوارهای مارنی سازند و فرو‌چاله‌های پر شمار، همگی آثار حل شدن و شست‌و‌شوی نمک را تأیید می‌کند که با فرسایش لایه‌های نمکی پنهان شده‌اند. و آخر اینکه نبود آثار معادن نمکی در منطقه احتمالاً ناشی از فروریزش مارن‌های فرسایش‌پذیر و پنهان شدن آنها است که با کاوش‌های بیشتر به احتمال زیاد پیدا خواهند شد.
این نگارنده به اسناد مهم دیگری دست یافت که ثابت می‌کنند در مطالعات سد، کارشناسان یکی از شرکت‌های مشاور در سال 1395، شواهد بسیار محکمی از وجود لایه‌های نمکی سطحی، اتفاقاً در نزدیکی بابا منیر را یافته و به بالادست گزارش کرده‌اند. عکس‌ها و جدول‌های این گزارش به وضوح آثار نمک را هم در بستر رودخانه زهره و هم در شیب‌های جانبی بخوبی نشان می‌دهد. در آن گزارش در منطقه چم چنگیزی - که شوری رودخانه به یک باره افزایش شدیدی دارد - گودال‌های حاوی رسوبات سیاه رنگ و آب شور، آثار لغزش‌های متعدد و فروچاله‌های متعدد را نشان داده‌اند. نویسندگان آن گزارش با ارائه نقشه‌ای از نقاط مشکوک به آلودگی نمکی به گسترش مارن‌های نمکی در بالادست و پایین دست دره بابا منیر و مجاورت تراوش و زه‌آب‌های شور در محدوده حدود 30 هزار متر مربع اشاره کرده‌اند. در محدوده انتهای مخزن سد تا سه قنات چند پهنه آلوده در دشتی به مساحت حدود 20 تا 25 هزار مترمربع یافته‌اند که در آن ماندا‌ب‌های حاوی آب شور و ز‌ه‌آب‌های شور، چشمه‌های سولفوره متعدد و گودال‌های دارای رسوبات لجنی سیاه رنگ و همچنین رسوبات نمکی تبخیر یافته در سطح آن مشهود است.
خبر دیگر آنکه در جلسه 5 ساعتی مشترک دانشکده‌های زمین‌شناسی و زیست‌شناسی دانشگاه تهران در تاریخ 23 آذر سال‌جاری، 16 نفر از اعضای هیأت علمی و پژوهشگران حوزه‌های زمین‌شناسی، زیست‌شناسی و محیط زیست مشکلات سد چم شیر را مورد بررسی و نقد قرار دادند. حاصل این جلسه نامه‌‌هایی است که با امضای اتحادیه انجمن‌های علوم زیستی، انجمن ارزیابی محیط زیست ایران، انجمن اعضای هیأت علمی مؤسسه تحقیقات جنگل‌ها و مراتع و 20 نفر از دانشگاهیان و متخصصان به دستگاه‌های قضایی، نظارتی و اجرایی نوشته شده است و در آنها خواستار توقف آبگیری و تشکیل کمیته‌های فنی برای تحقیق بیشتر روی سد چم شیر شده‌اند تا از فاجعه دیگری چون سد گتوند جلوگیری شود. انجام تحقیقات زمین‌شناسی، آب‌شناسی، تنوع زیستی تکمیلی، بازبینی مجدد گزارش ارزیابی محیط زیستی توسط محققان مستقل که با پیمانکار ارتباط مالی ندارند از جمله خواست جامعه علمی کشور است.

یک کلام به تمام خبرگزاری‌ها؛
 از یوزپلنگ فانتزی خبری نیست

ایران- بهرنگ اکرامی دامپزشک نوشت: کشف اخیر دو توله یوز را از هر طرف که نگاه بیندازیم چیزی جز یک خسارت سنگین بر تنها زیستگاه یوز ایرانی (توران) نیست. فارغ از توهم عجیب سرقت، متأسفانه جست‌و‌جو برای یافتن یوز مادر نتیجه بخش نبود و چاره‌ای جز نگهداری و پرورش و استفاده بهینه از این دو پتانسیل مولد نماند. در فاز یک تکثیر در اسارت که ماحصل آن تولد سه توله نر با تلفات یک توله در نقص ژنتیک در سه روز اول، تلفات توله دوم به‌دلیل عدم تیمارگری صحیح و توله سوم معروف به «پیروز» نگهداری با تمهیدات دامپزشکی و مکمل‌ها و نگهداری‌های ویژه تبدیل به سرگرمی و... بسیاری از رسانه‌ها و افراد شده، نکته مهم از قلم افتاده این است که پایه‌گذاری طرح تکثیر در اسارت و کسب علم و تجربه مربوط به این عمل برای ایجاد پشتیبان جمعیت یوزپلنگ ایرانی بود و پوششی برای حفظ مواردی با ارزش که ناخواسته وارد این مسیر می‌شوند مثل آذر و توران. تمام برنامه‌های این مسیر باید بر اساس علم و آینده نگری براساس شرایط ویژه تخصصی برنامه‌ریزی شود، لذا متأسفانه نحوه انعکاس خبر و اطلاع‌رسانی عموم که مسئولیت آن بر عهده رسانه‌ها است در عوض انتقال محتوای فنی و علمی درست وایجاد تفکر فنی در میان اقشار علاقه‌مند دانشجویان، متخصصان و دوستداران حیات وحش که بواسطه این رسانه‌ها خبر را دریافت می‌کند تبدیل به عرضه نمایش و جذب مخاطب با سوژه‌سازی و سوءاستفاده و نمادسازی غلط (پیروز) که هیچ تضمینی قطعی برای استفاده از آن در مراحل بعدی پروژه تکثیر در اسارت و ادامه مسیر انتقال ژن آن حداقل در شرایط فعلی وجود ندارد. از طرفی دیگر دو توله توران و آذر نیز هنوز بالغ نشده‌اند و انتشار خبرهایی مبنی بر معرفی این یوزها با هم فقط یک خبر زرد و بدون هیچ پشتوانه علمی است.یک کلام به تمام خبرگزاری‌ها؛ از یوزپلنگ فانتزی خبری نیست.

میراث‌باشی- یال مرکزی و شرقی موزه پست (ارتباطات) به دستور وزیر مربوطه به نهاد ریاست‌جمهوری و وزارت ارشاد واگذار شده است و دیگر در اختیار موزه نیست.این بنای ارزشمند در ۶ مرداد ۱۳۱۳ توسط محمدعلی فروغی در خیابان سپه تهران افتتاح شد.

مهر- علیرضا ایزدی، مدیرکل میراث ‌فرهنگی، گردشگری و صنایع‌دستی استان اصفهان از تشکیل کمیته مشترک حفاظت از پل‌های تاریخی اصفهان با مشارکت نهادهای خدمات رسان شهری خبرداد.

تسنیم- محسن موسوی خوانساری، یک کارشناس محیط زیست گفت: دو سد نُهب در قزوین و سد مخزنی بالاخانلو در بوئین زهرا که در بالادست رودخانه شور قرار دارند، نمونه بارز پروژه‌های ضد محیط زیست هستند و باید دستور توقف عملیات اجرایی این دو سد صادر شود.