زهره افشار
خبرنگار
 در یک روز سرد پاییزی و قبل از کوچ ایل به قشلاق، بساط عروسی تنها پسر حاج افشرده در یکی از مناطق عشایرنشین کهگیلویه و بویراحمد برپا شده و همه در تلاش هستند عروسی به نحو شایسته برگزار شود. زن‌ها لباس‌های رنگارنگ محلی پوشیده‌اند و سیاه چادر‌ها برای پذیرایی از خانواده عروس آماده شده‌اند، ناهار با گوسفند‌های پیش کشی مهیا شده و از دوردست می‌توان اسب تزئین شده داماد را دید که عروس خود را سوار بر آن کرده و به سمت سیاه چادر‌ها می‌آید. با شنیدن صدای سازو دهل که حکایت از نزدیک شدن عروس و داماد می‌دهد، جوانان هم طبق یک رسم دیرینه و برای احترام به میهمانان، تیرهای هوایی را یکی پس از دیگری شلیک می‌کنند اما ناگهان تفنگ حسن از دستش می‌افتد و تیری درمی رود و به یکباره عروسی به عزا تبدیل می‌شود چرا که تیر به قلب داماد خورده و حالا حاج افشرده مانده و جسد بی‌جان پسر 20 ساله‌اش و داغ و افسوسی که همیشه به دلشان می‌ماند. سنت مرگبار تیر‌اندازی در مراسم عروسی و گاه مراسم عزا در پیشینه چند 10 ساله خود در استان‌های غربی و جنوبی کشور تاکنون جان صدها داماد، عروس و اعضای خانواده برگزارکنندگان عروسی را گرفته است. همین یک ماه پیش بود که در شهرستان چرام در کهگیلویه و بویراحمد پدرعروس در حالی که دخترش سوار بر خودرو در حال خروج از تالار برای رفتن به خانه بخت بود به قتل رسید و عروسی به عزا تبدیل شد. نوه ۹ ساله این مرد بر اثر سهل‌انگاری ماشه تفنگ برنو را فشار داد و تیر شلیک شده به زیر گلوی پدر عروس اصابت کرد.
«خان علی فتح جهانگیری» از بزرگان ایل بختیاری چهارمحال و بختیاری به «ایران» می‌گوید: اسلحه جزو لاینفک زندگی عشایر بختیاری است. ما از گذشته ها برای حفظ امنیت خانواده و زندگی‌مان مجبور به داشتن اسلحه بوده ایم البته نحوه استفاده از آن بسیار مهم است. ایل بختیاری در سال‌های دفاع مقدس با اسلحه شخصی خود به دفاع از کشور پرداختند و در این راه شهیدان زیادی دادند ولی شخصاً معتقدم از اسلحه تنها برای حفظ امنیت  در مقابل اجانب باید استفاده شود و نباید از اسلحه در عروسی و عزا که صدها نفر حضور دارند، استفاده کرد. خان جهانگیری در خصوص پیشینه شلیک در مراسم عزا و عروسی توضیح می‌دهد: در قدیم وسیله ارتباطی مانند موبایل نبود و وقتی شخصی از عشایر فوت می‌کرد تیر شلیک می‌شد تا بقیه عشایر متوجه شوند کسی فوت کرده است. نخستین شلیک هم با اسلحه متوفی صورت می‌گرفت که نشان دهنده شجاعت و بزرگی بود. در همین حال اسلحه در میان عشایر یک نماد بود و وقتی بزرگی فوت می‌کرده همه اسلحه‌ها پایین گرفته می‌شد و بر سر تفنگ‌ها پارچه سیاه می‌بستند و این بخشی از عزاداری بود. اما در سال‌های گذشته یک تعداد جوان بی‌تجربه و بدون تبحر با تیراندازی در مراسم شادی و شیون مشکلاتی را به‌وجود می‌آورند و می‌بینیم که در برخی موارد منجر به کشته و زخمی شدن خانواده‌ها می‌شود. عشایر در جلسات متعدد با بسیج و سپاه سعی در کمرنگ کردن این رسم دارند اما به هر جهت این رسمی نیست که انتظار داشته باشیم یک‌روزه تغییر کند. به نظر می‌رسد باید به مرور این اتفاق بیفتد. جوانان ما نباید با این سهل‌انگاری به دشمنان کشور اجازه سوءاستفاده بدهند تا به گونه‌ای تلقی شود که اسلحه باید از عشایر گرفته شود.
تلاش برای تغییر سنت
«رضا نجاتی» معاون سیاسی، اجتماعی استاندار خوزستان در این خصوص به «ایران» می‌گوید: این رسم نادرست هم در میان عشایر بختیاری و هم قبایل عرب خوزستان دیده می‌شود اما می‌توان گفت نسبت به سال‌های قبل کمرنگ‌تر شده است. در برخی از خانواده‌های این اقوام تیراندازی هم در مراسم‌های عروسی و هم عزا دیده می‌شود. این خانواده‌ها معمولاً در مراسم عزاداری بزرگان و کسانی که جایگاه ویژه‌ای دارند، اقدام به تیراندازی می‌کنند که معنایش یعنی شخص متوفی، انسان شجاع و بزرگی بوده است. از سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای تغییر این رسم نادرست که ریشه فرهنگی دارد، انجام شده و امسال نیز در بیشتر جلسات سپاه، علما، سیاسیون، مسئولان سیاسی شهرستان‌ها، فرمانداری‌ها و همایش‌ها که با حضور بزرگان قبایل برگزار شده، یکی از دستورات جلسه «نه گفتن به تیراندازی» بوده است. البته خوشبختانه رؤسای قبایل هم بر این باورند که باید این فرهنگ تغییر کند و خودشان پیشقدم هستند. نجاتی می‌افزاید: بیشتر تیراندازی‌هایی که منجر به تبدیل عروسی به عزا می‌شود یا عزا را سنگین‌تر می‌کند از سوی جوانانی صورت می‌گیرد که به این نصایح گوش نمی‌دهند. درواقع تعدادی جوان در گوشه و کنار هستند که سر خود و به‌واسطه رسم و رسومی که از قدیم داشته‌اند، اقدام به این کار می‌کنند. وی در پاسخ به اینکه تیراندازی در مراسم عروسی و عزا از منظر قانونی چه حکمی دارد، توضیح داد: اصولاً تیراندازی در عروسی و عزا غیرقانونی است. به هر جهت عشایر با توجه به شیوه زندگی‌شان و لزوم حفاظت از دام‌ها و تأمین امنیت خود معمولاً سلاح‌های دولول دارند که مجوز هم دارد ولی همین سلاح هم چهارچوب استفاده دارد و نباید برای تیراندازی در عروسی و عزا از آن استفاده شود. همانند سلاح‌های شکاری که آنها هم چهارچوب استفاده دارند و برای بعضی فصول و با مجوز محیط زیست می‌توانند از آن برای شکار استفاده کنند. همچنین نگهداری و استفاده از سلاح‌های نظامی نیز ممنوع و غیرقانونی است. وی تأکید کرد: کسانی که حتی از سلاح‌های مجوزدار برای تیراندازی در عروسی و عزا استفاده می‌کنند نه تنها مجوز سلاح‌شان باطل می‌شود بلکه ضبط هم می‌شود. در حال حاضر تیراندازی در مراسم نه تنها در میان برخی عشایر و روستاییان بلکه در میان شهرنشینان نیز دیده می‌شود. ما نه تنها باید کماکان برای «نه به تیراندازی» فرهنگ‌سازی کنیم بلکه باید سعی کنیم فرهنگ‌های شایسته قدیمی قبایل را به مردم معرفی کرده و نسبت به جایگزینی آنها اقدام کنیم. در میان همین عشایر و قبایل یک رسم «همیاری» وجود دارد که وقتی دو جوان ازدواج می‌کنند در روز عروسی سران قبیله و عشیره حتی افراد رده‌های پایین در کنار هدیه عروسی، پاکت پولی را به فراخور خود به داماد می‌دهند که در بیشتر موارد پولی که جمع می‌شود خیلی بیشتر از هزینه عروسی شده که فرضاً برای یکهزار نفر برگزارشده و می‌بینید این پول می‌تواند کمک بزرگی برای دوجوان باشد. امیدواریم با کمک خود سران بتوانیم فرهنگ ازدواج سهل را جایگزین ازدواج‌های با سختگیری فراوان کنیم. البته پیش از این توافقنامه‌هایی با سران قبایل برای «نه به تیراندازی» در خوزستان بسته شده اما تا وقتی این پویش مردمی نشود، سرعت فرهنگسازی کند خواهد بود. خوشبختانه در حال حاضر در برخی نقاط خوزستان مانند ملاثانی و باوی به‌دنبال صحبت‌های رؤسای قبیله می‌بینیم خانواده‌ها برای یادگاری عروسی یا یادبود درگذشته خود درخت می‌کارند که این بسیار خوشحال کننده است و جای امیدواری دارد.
در عروسی و عزا به جای تیراندازی نخل بکارید
 یکی از ایل‌هایی که در خوزستان پایه‌گذار تغییر این رسم غلط شده، ایل «باوی» است که در همه جای خوزستان پراکنده هستند.  بزرگ این ایل از خانواده‌های ایل خواسته به جای تیراندازی در مراسم‌های عروسی و عزا ،نخل بکارند.  شیخ «احمدباوی» از بزرگان ایل باوی در خوزستان به «ایران» گفت: رسم و رسوم ما هزار ساله است و تیر‌اندازی جزو آن نبوده و نیست. مهم‌ترین سنت ما در عروسی و عزا شریک بودن در شادی و غم و تکریم میهمان است. من به‌عنوان یک خدمتگزار ایل از مردم ایل خودمان و ایل‌های دیگر خواسته‌ام در مراسم عروسی و عزا به جای تیراندازی که ممکن است خسارت‌های غیرقابل جبرانی داشته باشد، یک کار ماندگار انجام دهند که ثمری برای نسل ‌های بعدی هم داشته باشد.  امیدوارم این کاری که ما در ایل خودمان شروع کرده‌ایم، یک نقطه شروع برای استفاده نکردن اسلحه در اینگونه مراسم باشد. وی در پاسخ به این پرسش که تاکنون چند درصد خانواده‌های ایل از این پیشنهاد استقبال کرده‌اند، تصریح کرد: تاکنون تنها 30 تا 40 درصد خانواده‌ها از این نصیحت پیروی کرده‌اند ولی امیدوارم این مسأله کم کم جا بیفتد. وی با اشاره به اینکه 80 درصد کسانی که اقدام به تیر‌اندازی در مراسم‌ها می‌کنند جوانان هستند، تأکید کرد: این رسم غلط در همه اقوام و استان‌ها وجود دارد. البته من معتقدم جوان‌ها به هر جهت پرشور هستند و باید انرژی خود را به گونه‌ای تخلیه کنند و ما نیز باید زمینه تفریح و ورزش را برای آنها فراهم کنیم. چه اشکالی دارد اداره کل ورزش خوزستان اقدام به برگزاری مسابقه تیراندازی کند چه بسا استعدادهایی پیدا شوند که در سطح کشوری یا سطح جهانی حرفی برای گفتن داشته باشند. خواسته ما ایجاد فضاهای ورزشی بیشتر برای جوانان است. وی گفت: ما رسوم پسندیده دیگری مانند همیاری در مراسم عروسی و عزا را داریم که باید آن را رواج دهیم. البته در حال حاضر فشار اقتصادی بر خانوارها به قدری زیاد شده که کمک‌ها حتی از طرف ایل هم مانند سابق نیست.
 تیراندازی ریشه در فرهنگ بختیاری دارد
 در همین حال «مرتضی زمانی» فرماندار کوهرنگ نیز به «ایران» می‌گوید: رسم تیراندازی در مراسم عروسی و عزا ریشه در فرهنگ عشایر بختیاری دارد.
در گذشته تنها زمانی که افراد بزرگ عشیره یا شکارچی معروفی از دنیا می‌رفت در مراسم ترحیم او از تیراندازی استفاده می‌شد، اما امروزه در اکثر مراسم عزا تیراندازی هم انجام می‌شود. تیراندازی در این مراسم که عمدتاً توسط جوانان انجام می‌شود در کوهرنگ موجب کشته شدن چندین نفر شده است. همین چند وقت پیش در یک مراسم عروسی عشایری به‌دلیل استفاده نادرست از اسلحه 20 نفر زخمی شدند که متأسفانه خود عروس خانم نیز در میان زخمی‌ها بود. بررسی‌های ما نشان داد تیرهایی که در این مراسم شلیک شده بود، ده‌ها میلیون تومان ارزش داشت. وی افزود: جدا از هزینه‌های مادی که این رسم غلط دارد، تیراندازی در مراسمی که منجر به کشته شدن کسی شود، بسیار تبعات اجتماعی دارد و می‌تواند زمینه منازعات بعدی طوایف را به‌دنبال داشته باشد. به هر جهت شخصی چه از خانواده داماد چه عروس حالا قاتل شده و تازه انتقامجویی از طایفه دیگر یا درون آن طایفه شکل می‌گیرد و زندگی عادی هر دو خانوار به هم می‌ریزد.
فرماندار کوهرنگ می‌افزاید: پیگیری‌های زیادی برای جلوگیری از انجام تیراندازی در مراسم‌های عروسی و عزا انجام شده و در جلسات متعدد شورای تأمین و شوراهای مردمی این موضوع مورد بحث قرار گرفته است. حتی خود عشایر یک فرهنگ بومی به نام «عنت خدا» به‌ راه انداخته‌اند تا بلکه تا حدودی جلوی تیراندازی در مراسم عروسی و عزا گرفته شود که انصافاً این مسأله توانسته کمک هر چند ناچیزی بکند. ولی باید قبول کنیم تغییر این سنت که ریشه در فرهنگ عشایر دارد، کار ساده‌ای نیست و ما باید با استفاده از تمامی پتانسیل‌هایی که در شهر‌ها و روستاها و جامعه عشایری داریم برای تغییر این رسم غلط استفاده کنیم. باید باور کنیم جلوگیری از تیراندازی در مراسم عروسی و عزا با زور امکانپذیر نیست و ما ناگزیر به کار فرهنگی گسترده تری هستیم.
 مردم باید آگاه شوند که استفاده از اسلحه و تیراندازی در مراسم‌های عروسی و عزا نه تنها غیرقانونی است بلکه می‌تواند عواقب بسیار خطرناکی برای آنها نیز داشته باشد.

بهرام ستاری دستنایی  
معاون سیاسی، امنیتی و اجتماعی استانداری لرستان  
تیراندازی و علاقه به اسلحه از دیرباز در میان مردم لرستان رواج داشته است. شاید زندگی عشایری و دامپروری و لزوم حفاظت از دام‌ها در برابر حیوانات وحشی روزگاری این علاقه را توجیه می‌کرد  ولی در سال‌های اخیر و بخصوص با افزایش آمار تیراندازی و احساس ناامنی روانی ناشی از آن در جامعه امروز، کارشناسان را بر آن داشته تا راهکارها و تدابیری برای کاهش حجم اسلحه در دست مردم و بخصوص اسلحه‌های غیر مجاز که عامل اصلی تیراندازی در لرستان هستند بیندیشند. همچنین رسم تیراندازی در عروسی‌ها که گاهی حوادث جبران ناپذیری را رقم زده‌اند در این میان کم نیست و شاید به همین دلیل در دستور کار کارشناسان قرار گرفته است . بررسی کارشناسانه اسلحه‌های غیرمجاز و نحوه جمع آوری آنها همچنین شیوه‌های عملی کاهش تیراندازی‌ها بدون توجه به بعد فرهنگی آن عملاً غیرممکن است. به همین منظور استفاده از تمامی ظرفیت‌های موجود از جمله رهنمودهای ائمه جمعه  و جماعات، پخش کلیپ‌های تبلیغاتی و فیلم‌های کوتاه و مستند حوادث اتفاق افتاده ناشی از تیراندازی در عروسی‌ها از جمله عوامل مهم تأثیرگذار در راستای دستیابی به این هدف است. البته در این میان نقش مطبوعات و وب سایت‌های خبری و تحلیلی را نمی‌توان نادیده گرفت. استفاده از ظرفیت‌های موجود همچون استفاده از ظرفیت احترام و بزرگی ریش سفیدان و بزرگان اقوام، توجه و توصیه به استفاده از لوازم ایمن و استاندارد جشن و  شادی به جای تیراندازی در عروسی‌ها و جشن‌ها و عزاداری‌ها به همراه دستور اکید مبنی بر برخورد قضایی محکم و بدون چشم‌پوشی در آرای قضایی از جمله دیگر تدابیر جهت کاهش و مهار تیراندازی‌ها در لرستان است. از سوی دیگر باید ضمن برخورد با توزیع کنندگان و استفاده کنندگان سلاح‌های غیر مجاز شرایطی را فراهم کرد تا باشگاه های ورزشی برای تیراندازی تأسیس شود و مسابقات تیراندازی برای علاقه‌مندان به عنوان یک رشته ورزشی رواج یابد. این موضوع به جهت اهمیت در دستور کار کمیسیون اسلحه و مهمات شورای تأمین استان قرار گرفته و در این خصوص تدابیر و تمهیداتی اتخاذ شده است. تأثیرات منفی تیراندازی‌ها باعث ایجاد جو روانی منفی در ورود سرمایه  و سرمایه‌گذاری در استان شده است. این در حالیست که لرستان از نظر جرایم خشن و جرم و جنایت یکی از استان های امن کشور است. لکن  جو روانی این تیراندازی‌ها می‌تواند مانع رشد صنایع در استان هم باشد که در این خصوص نیز اهمیت نقش مراکز فرهنگی و همچنین برخوردهای مناسب قضایی و قاطع با این پدیده نامیمون اجتماعی را نمایان می‌سازد که امید است با توجه به این مسأله و کاهش آمار تیراندازی‌ها و تلاش در به صفر رساندن این گونه آمار شاهد اتفاقات مناسبی در سطح استان لرستان آن گونه که شایسته آن است باشیم.