حمیده امینی فرد
خبرنگار
با افزایش آلودگی هوای تهران و رسیدن به وضعیت قرمز، احتمال تعطیلی پایتخت برای دو روز قوت گرفت. این خبر را استاندار تهران درحالی اعلام کرده است که رئیس شورای شهر تهران هم معتقد است در شرایط حاضر بهترین راهکار ممکن، تعطیلی کلانشهر تهران است. شاخص‌های کنترل کیفیت هوا، عدد 162 را برای تهران‌نشین‌ها نشان می‌دهد. عددی که می‌گوید تردد در سطح شهر برای همه افراد خطرناک است. با ادامه این وضعیت البته سطح غلظت آلایندگی‌ها افزایش خواهد یافت و معلوم نیست در روزهای آینده با پایداری هوا چه اتفاقاتی در راه است. اصفهان دیگر کلانشهری است که در وضعیت قرمز آلایندگی قرار گرفته است. مسئولان این شهر برای کاهش این وضعیت دیروز را روز تعطیلی دستگاه‌های اجرایی چند شهر بزرگ این استان اعلام کردند. چراکه اصفهانی‌ها دیروز، آلوده‌ترین روز شهر خود را پشت سر گذاشتند. در تهران هم البته وضعیت خوب نیست. کاهش آمار فوتی‌های کرونایی به 28 نفر، اگرچه روز‌های خوبی را برای پایتخت‌نشین‌ها نوید می‌داد، اما تداوم آلایندگی، نگرانی‌های جدیدی را برای شهروندان به ارمغان آورده است. کاهش چند ساعته طرح ترافیک و افزایش استفاده از خودروهای شخصی موجب شده تا ترافیک‌های شدید عصرگاهی، وضعیت آلایندگی را تشدید کند. اگرچه به گفته استاندار تهران، در ساعت 8 یا 9 شب هم با وجود اعمال محدودیت‌های شدید، با افزایش غلظت آلاینده‌ها و رسیدن به عدد 175 مواجه شدیم که نشان‌دهنده شرایط اضطرار در تهران است. براین اساس دیروز جلسه اضطرار آلودگی هوای تهران تشکیل شد. انوشیروان محسنی بندپی اعلام کرد که در هفته آینده نیز پایداری هوا ادامه خواهد داشت و اگر وضعیت بدتر شود پیشنهاداتی از جمله تعطیلی‌های یکی دو روزه موقت به معاون اول رئیس جمهوری و هیأت دولت اعلام شده است تا در آن شرایط این اقدامات انجام شود.
او همچنین به مردم اطمینان داد که فعالیت‌های ساختمانی که موجب انتشار ذرات معلق در هوا می‌شوند متوقف خواهند شد. علاوه بر منع تردد شبانه که در حال اجرا است عبور و مرور و فعالیت کامیون‌های با عمر بیش از ۲۰ سال هم ممنوع شده است.
به گفته او، ۱۰ تا ۱۲ درصد سهم آلایندگی مربوط به موتورسیکلت‌ها است: «از سه میلیون موتورسیکلت، تنها 33 دستگاه معاینه فنی دریافت کرده‌اند که باید پلیس راهور تشدید برخورد با خودروها و موتورسیکلت‌های آلاینده را در دستور کار قرار دهد و حتی طبق قانون نسبت به توقف تردد آنها اقدام کند. او درباره مصرف کارخانه‌های سیمان و کارخانه های اطراف تهران مثل سیمان ری گفت: شرکت گاز موکلف شد تا تأمین سوخت گاز آنها را در دستور کار قرار دهد. محسن هاشمی، رئیس شورای شهر تهران هم که جزو موافقان تعطیلی تهران در دوران اوج کرونا بود، بار دیگر تأکید کرد که بهتر است هرچه زودتر نسبت به تعطیلی پایتخت اقدام کنیم و اگر این تصمیم قطعی شد به دقیقه 90 نیندازیم.
او به «ایران» گفت که شورای شهر چندی پیش، این موضوع را به استانداری و نهادهای ذی‌ربط اعلام کرده است، چراکه همیشه از اواخر آذر ماه، وضعیت آلودگی هوای تهران تشدید می‌شود. امسال هم سال ویژه‌ای برای تهرانی هاست، چراکه مردم بیشتر از خودروهای شخصی استفاده می‌کنند و استفاده از حمل و نقل عمومی به خاطر نگرانی از شیوع کرونا به حدود 600 هزار نفر به جای یک میلیون و 800 هزار نفر در روز کاهش یافته است. هاشمی البته نگران ترافیک کلافه کننده تهران هم بود و به همین علت تأکید کرد که باید طرح زوج و فرد از در خانه‌ها دوباره اجرایی شود و یا فروش روزانه طرح ترافیک متوقف شود. سهمیه روزانه ورود خودروها به طرح، 103 هزار خودرو است که پیش از کرونا ظرفیت خالی باقی می‌ماند اما هم‌اکنون نه!
آرش حسینی میلانی، رئیس کمیته محیط زیست شورای شهر تهران هم به «ایران» می‌گوید که طی این 4 روز آلوده، روزانه به‌طور میانگین 10 درصد به آلودگی هوای شهر اضافه شده و براساس گزارش هواشناسی، پایداری هوا تا روز دوشنبه هم ادامه خواهد یافت و اگر این وضعیت به همین شکل ادامه یابد ما وارد مرز بنفش می‌شویم که بویژه در مناطق جنوبی تهران بسیار خطرناک است. به گفته او، بهترین راهکار ممکن در خانه ماندن مردم و صرفه‌جویی در مصرف گاز خانگی است. چراکه هر یک درجه می‌تواند 10 درصد میزان مصرف گاز را کاهش دهد.
از سویی دیگر، محمد رستگاری، معاون نظارت و پایش حفاظت محیط زیست استان تهران گفته است که از ابتدای هفته جاری در مجموع بیش از ۱۹۸۰ واحد صنعتی توسط گشت‌های محیط زیست درسطح استان پایش شدند، در پایش‌های انجام شده ۱۵۴ واحد اخطاریه توقف فعالیت دریافت کردند و از ادامه فعالیت آنها جلوگیری شد همچنین به حدود ۱۴۹ واحد نیز اخطاریه آلودگی محیط زیستی ابلاغ شد که در مجموع
اخطاریه‌های قانونی محیط زیست به واحدهای صنعتی، صنفی و کارگاهی آلاینده به عدد ۳۰۳ رسید. به گفته او، در این مدت ۱۱ واحد آلاینده پلمب و از ۱۷ مورد پسماند سوزی رؤیت شده در سطح استان جلوگیری و تعدادی هم اطفا شد، همچنین طی این مدت مخازن مازوت‌سوز صنایع بزرگ مقیاس در حوزه شهر تهران و حومه نیز پایش و کنترل و ازعدم استفاده آنها از سوخت مازوت اطمینان حاصل شد. درخصوص فعالیت‌های کارگاهی پراکنده که ظرفیت سوزاندن مازوت هرچند اندک نیز موجود بود اخطاریه لازم صادر و از ادامه فعالیت جلوگیری شد.

وزیر بهداشت با بیان اینکه ویروس جهش یافته کرونا را بشدت پیگیری و رصد می‌کنیم و تا این لحظه ردپایی از ویروس جهش یافته انگلیسی در کشور نداریم، در عین حال درباره چگونگی تأمین واکسن کرونا توضیح داد. به‌گزارش ایسنا، دکتر سعید نمکی درباره ردیابی ویروس جهش یافته کرونا، گفت: سه روز قبل به ما خبر دادند که یک گروه سه نفره از هموطنان ما که از انگلیس آمده اند و در یکی از استان‌های شمال شرق کشور حضور دارند، با اینکه با PCR منفی وارد کشور شدند، اما یکی از آنها علامت‌دار شده است که بلافاصله ردیابی کردیم و حتی آژانسی که آنها را از مرکز استان به شهرستان برده بود ردیابی و همه را ایزوله کردیم. دیشب ساعت ۱۲ به بعد نیمه شب بود که به من خبر دادند که خوشبختانه هر سه مورد منفی است و به جرأت می‌توانیم بگوییم که تا این لحظه ردپایی از ویروس جهش یافته انگلیسی در کشور نداریم و هموطنان نگران نباشند. نمکی درباره برگزاری مراسم ایام فاطمیه و بزرگداشت شهید سردار حاج قاسم سلیمانی، گفت: تقاضای من و همکارانم این است که برای احترام به روح آن بانوی بزرگوار هم که شده باید اصولی را رعایت کنیم تا فردی از افراد این کشور دچار گرفتاری نشود و این همان درخواستی است که در مراسم عزاداری سید الشهدا(ع) از مردم خواستیم. این تقاضای مجددی است که در برگزاری این مراسم‌ها دقت کنیم که مبادا دچار گرفتاری غیرقابل کنترل شویم. وی افزود: در زمینه واردات واکسن خارجی هم همه وقت‌مان را گذاشتیم. وقتی از تزریق واکسن در فاز انسانی مژده می‌دهیم به این معنی نیست که بخواهیم مردم‌مان را منتظر واکسن تولید داخلی نگه داریم. البته بنده و نزدیکانم زمانی واکسیناسیون را انجام می‌دهیم که تمام مردم ایران و گروه‌های هدف آن را تزریق کرده باشند و ما به نوبت واکسن ملی و تولید داخلی می‌رسیم، اما برای مردم کشورمان درصددیم که حتماً از منابع مطمئن و جاهایی که واکسن کرونا تست‌هایش را پاس کرده و آمادگی تزریق بدون دغدغه برای انسان برای پیشگیری را دارد، تهیه کنیم و خریداری می‌کنیم که مژده آن را هم به مردم خواهیم داد.

همزمان با فرا رسیدن سالگرد شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی ویژه برنامه‌های فرهنگی «مرد میدان» در ایستگاه‌های منتخب متروی تهران برگزار می‌شود. به‌گزارش مدیریت ارتباطات و امور بین الملل شرکت بهره‌برداری متروی تهران وحومه؛ به مناسبت سالگرد شهادت سپهبد حاج قاسم سلیمانی ویژه برنامه «مرد میدان» در قالب پویش فرهنگی در متروی تهران برگزار می‌شود.  در این ویژه برنامه، ورک شاپ «سرباز ایران» با هدف گرامیداشت یاد و نام شهید سپهبد حاج قاسم سلیمانی و یاران ایشان که در حمله تروریستی نیروهای امریکایی در عراق به فیض شهادت نایل آمدند در ایستگاه مترو امام خمینی(ره) اجرا می‌شود. در این برنامه فرهنگی و هنری 10 نفر از هنرمندان و متخصصان سیاه قلم تصویری از شهید سلیمانی را که هر کدام بیانگر ویژگی‌های مختلفی از ایشان است طراحی می‌کنند و در پایان تصویر پرتره شهید سلیمانی با گل آرایی تزئین شود و در معرض نمایش قرار می‌گیرد.
ورک شاپ فرهنگی و هنری «سرباز ایران» از روز سه‌شنبه ۹ تا ۱۳ دی ماه ۹۹ با رعایت پروتکل‌های بهداشتی در ایستگاه متروی امام خمینی(ره) برگزار می‌شود. مسابقه فرهنگی و هنری سرباز ایران با موضوع و محوریت شهید سلیمانی بخش دیگری از این ویژه برنامه است که در سه قالب ‌ادبی (شعر، داستان کوتاه و دلنوشته)، تجسمی (نقاشی و عکس و پوستر) و تولیدات صوتی(پادکست رادیویی و دکلمه) برگزار می‌شود که طی فراخوانی از علاقه‌مندان به شرکت در این مسابقه دعوت به عمل آمده است. مهلت ارسال آثار تا پایان دی ماه ۹۹ و اعلام برندگان و اهدای جوایز نیز ۲۲ بهمن ماه ۹۹ همزمان با سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ایران و سالگرد شهادت سردار دل‌ها خواهد بود.

بیژن یاور
استاد دانشگاه و صاحبنظر در حوزه مدیریت بحران، ریسک و پدافند غیرعامل
در زمانی نه‌چندان دور در کشور هندوستان تعداد مارهای کبری تا حد زیادی افزایش یافته بود. این مطلب مشکلات زیادی را به دنبال داشت. لذا مدیران و برنامه‌ریزان به فکر چاره افتادند که از آن به نام «قانون مار کبری» یاد می‌کنیم که کنایه از آن است که قبل از هرگونه تصمیم‌گیری باید کلیه تبعات، ابعاد، جنبه‌ها و تأثیرات یک تصمیم یا تصمیم‌ها قبل از اجرا در قالب برنامه‌ای مدون سنجیده شود. موضوع از این قرار است که برای کاهش جمعیت مارهای کبری، که دائماً در حال افزایش بود، مدیران و برنامه‌ریزان جایزه‌ای را تعیین کردند و اظهار داشتند که به ازای هر ماری که مردم آن را گرفته و تحویل مسئولان دهند، آنها  مبلغی را به عنوان پاداش به آنها خواهند داد و با این تصور، چنین پنداشتند که بزودی جمعیت مارهای کبری توسط مردم تحت کنترل خواهد بود. کم‌کم مردم مارها را تحویل مسئولان می‌دادند و جوایز در‌نظر گرفته شده را دریافت می‌کردند. بتدریج و در ابتدا این امر باعث امیدواری مسئولان شد و به تصور خود این مشکل حل شده بود. اما در کمال ناباوری پس از گذشت زمانی متناسب و با مطالعات انجام شده توسط پژوهشگران کاشف به‌عمل آمد که نه تنها جمعیت مارها کمتر نشده است بلکه بیشتر نیز شده بود! دلیل آن چیزی نبود بجز اینکه مردم مار کبری را در خانه خود پرورش داده و جایزه را از آن خود می‌کردند. لذا باید همواره توجه داشت که قبل از برنامه‌ریزی و اتخاذ تصمیم باید به تبعات، جنبه‌ها، ابعاد و تأثیرات یک برنامه در هر سطحی که باشد و تصمیم‌های گرفته شده توجه ویژه کرد. به زبان ساده باید بر نتایج و خروجی ناشی از اجرای یک برنامه و تصمیم یا تصمیم‌ها متمرکز شده و آن را قبل از اجرا تجزیه و تحلیل کرد و منطقی برای آن داشت.
اندک زمانی بیش نیست که در‌خصوص تصمیم‌گیری برای تعطیلی تهران صحبت‌ها بر سر زبان‌هاست! زمانی این تصمیم، که خود می‌تواند از اهمیت زیادی برای جلوگیری از انتشار افسارگسیخته بیماری ناشی از ویروس کرونا برخوردار باشد، اهمیتی دوچندان می‌یابد که متخصصان، مدیران و برنامه‌ریزان مدیریت شرایط اضطراری و خطرپذیری (و ریسک) کلیه تبعات آن را سنجیده باشند و تغییر نگرشی منجر به تغییر رفتار از مدیریت صرف مقابله در شرایط اضطراری (پاسخ به آنچه رخ داده است) به سمت مدیریت ریسک (برنامه‌ریزی برای آنچه باید باشد) صورت پذیرد. تا زمانی که برنامه‌ای جامع چه در سطح ملی و چه در سطح مجتمع‌های زیستی و از جمله آن شهرک‌ها، شهرها و کلانشهرها و در رأس آن تهران به عنوان پایتخت، تهیه نشود و موارد تحت تأثیر مدیریت لحظه‌ای و سلیقه‌ای و نه مدیریت ریسک انجام شود، تهران و سایر کلانشهرها به شهرهایی بی‌دفاع در برابر کرونا بدل خواهند شد. لذا برای برطرف شدن چنین مشکلی باید موارد زیر در قالب برنامه‌ای برای تصمیم‌گیری بهینه در سطح کلانشهر تهران، سایر کلانشهرها و مجتمع‌های زیستی در نظر گرفته شود. برخی از موارد در برنامه‌ریزی و مدیریت بهتر تأثیرگذار خواهد بود که عبارتند از:
تدوین برنامه‌ای برای ناروزمرگی و جلوگیری از عادی انگاری
توجه به کلیه جوانب یک مخاطره: شامل مباحث پزشکی، سلامت و بهداشت، اقتصاد و معیشت مردم، فناوری، جامعه‌شناسی، روانشناسی، کار و امور اجتماعی، جغرافیایی و از طرفی دیگر سناریوی چند مخاطره‌ای و احتمال هم‌افزایی مخاطرات مثل: همه‌گیری کرونا، سیلاب در پاییز وزمستان، زمین لرزه و....
استمرار فعالیت‌ها وجلوگیری از فعالیت‌های مقطعی
لحاظ کردن جنبه‌های اقتصادی وتأمین معیشت در‌خصوص تعطیلی‌ها، تأمین اقلام دارویی مردم (چه موارد پیشگیرانه مانند تأمین ویتامین‌ها و چه موارد مراقبتی از جمله آزمایش و تست کرونا اعمال قانون در خصوص افراد خاطی که پروتکل‌ها را رعایت نمی‌کنند، برای جلوگیری از بی‌تفاوتی و عادی‌انگاری. بهره‌گیری از مجمعی متشکل از متخصصان فن از رشته‌های مختلف در قالب برنامه‌ریزی اقتضایی.
فرآیند و برنامه محور بودن
تغییر نگرش منجر به تغییر رفتار به سمت مدیریت ریسک و برنامه‌ریزی از قبل و دید به جلو(آینده‌پژوهی) والبته بسیاری موارد دیگر. فرآیند مدیریت شرایط موجود و استفاده از انواع برنامه‌ها، باید بررسی تبعات، ابعاد، جوانب و تأثیرات احتمالی اقدام بر‌اساس تصمیم‌گیری مد نظر، تصمیم‌سازی، تصمیم‌گیری، انجام هماهنگی‌های لازم، صدور دستور، اقدام و اجرا، مدیریت در ستاد، فرماندهی در صف، پایش و نظارت، بررسی تخلفات و اعمال قانون متناسب با تخلفات را دائماً مد نظر داشته باشد.  آیا تا به حال به این اندیشیده‌ایم که با توجه با اینکه تهران برای دو هفته تعطیل شد، پس از آن تدابیری وجود دارد که دستاوردهای به دست آمده در این دو هفته را چگونه حفظ خواهیم نمود؟ و پس از این دو هفته تعطیلی، عادی‌انگاری مجدداً رخ نخواهد داد و تعللی در رعایت پروتکل‌ها ایجاد نخواهد شد و همه چیز عادی‌تر نخواهد بود؟ برای چنین شرایطی چه تدابیری اندیشیده‌ایم؟ همان‌طوری که شاخص‌های کیفیت و سلامت هوا در حال حاضر در کلانشهر تهران هم نشان می‌دهد روند تردد مردم و ترافیک‌های سنگین، مجدداً فزونی یافته و آلودگی شدید هوا را به دنبال داشته است و آزمایش واکسن کووید 19 نیز هر چند خبری بسیار امیدوار‌کننده و افتخاری ملی است اما به این مفهوم نیست که تمام زحمات کادر درمان و برنامه‌ریزان را ندید بگیریم. جهش‌های پی‌درپی بیماری ناشی از ویروس کرونا که به نوع انگلیسی آن معروف شده و ممکن است در سال جدید میلادی (سال 2021) تحت عنوان کووید21 نامیده شود، همه‌وهمه به ما این پیش‌آگاهی را یادآور می‌شود که با رویکرد و سناریو چندمخاطره‌ای با دقت مراقب سلامتی خود بوده و آینده را برنامه‌ریزانه و با دیدگاه مدیریت جامع ریسک بگذرانیم نه احساسی! باید به گونه‌ای اقدام نماییم که حداقل چندمخاطره اصلی مانند: بیماری ناشی از ویروس کرونا (کووید19)، آلودگی هوا، مرگ خاموش ناشی از منواکسیدکربن، زمین لرزه، سیلاب و البته سایر موارد را با هم درنظر گرفته و یکی را فدای دیگری نکنیم! این هم به مردم و هم به مسئولین بر‌می‌گردد!
تا زمانی که برنامه‌ریزان و مدیران و مردم در تهران بر مدیریت ریسک متمرکز نشده و سناریو چندمخاطره‌ای را در نظر نگیرند و یک مخاطره را فدای مخاطره دیگر ننمایند و در این خصوص تعادلی ایجاد نشود، عملاً کلانشهری بی‌دفاع در برابر کرونا و یا هر مخاطره‌ای دیگر خواهد بود. مراقب قانون مار کبری باشیم. متفاوت بیندیشیم!