گروه اقتصادی/ در مهرماه امسال، تأثیر جهش نرخ ارز به‌عنوان اصلی‌ترین عامل کوتاه مدت درشاخص تورم، نمایان شده است. هر چند در تیرماه امسال نیز با تورم ماهانه 6.4 درصدی روبه‌رو بودیم، اما تداوم روند صعودی نرخ ارز که به‌صورت مستقیم و درکمترین زمان روی قیمت‌ها تأثیر می‌گذارد باعث شده است تا در مهرماه امسال و براساس تازه‌ترین گزارش مرکز آمار ایران، تورم ماهانه به 7 درصد افزایش یابد که پس از مهر سال 97 (با تورم ماهانه 7.1 درصدی) بالاترین نرخ تورم در24 ماه اخیر بوده است.
در واقع رشد نرخ ارز در ابتدا باعث تغییر شاخص بهای کالاهای وارداتی می‌شود و پس از آن رشد قیمت کالاهای صادراتی به‌دلیل این که بخش عمده آن را کالاهای سرمایه‌ای و واسطه‌ای تشکیل می‌دهد روی نرخ تورم تولیدکننده اثرمی گذارد و در مرحله آخر آثار افزایش نرخ ارز بر شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی نمایان می‌شود.
تورم ماهانه مهر رکورد 24 ماهه را شکست
همانگونه که اشاره شد، گزارش مرکز آمار ایران نشان می‌دهد که در مهرماه امسال نرخ تورم ماهانه شاخص کل 7 درصد افزایش یافته که نسبت به تورم ماهانه 3.6 درصدی شهریور ماه 3.4 واحد درصد بیشتر شده است. در واقع تغییرات قیمتی برخی از کالاها بیش از سایرین روی شاخص تورم تأثیر دارد. پیش از این در سال گذشته، افزایش قیمت بنزین در آبان ماه تورم 3.2 درصدی در ماه بعد یعنی آذر ایجاد کرد که به‌دلیل ثابت ماندن قیمت بنزین، این افزایش تورم ادامه پیدا نکرد به طوری که در دی ماه سال قبل تورم ماهانه به 8 دهم درصد بازگشت. اما دامنه آثار نرخ ارز گسترده‌تر از بنزین است و از آن مهمتر به‌دلیل تداوم رشد نرخ ارز شاهد نوسان بالای تورم ماهانه هستیم. در تیرماه امسال به‌دلیل جهش نخست نرخ ارز تورم ماهانه به 6.4 درصد افزایش یافته بود که موج دوم این جهش خود را در تورم مهرماه نشان داده است. بررسی تغییر شاخص تورم ماهانه برای گروه کالاهای خوراکی و غیرخوراکی نیز از رشد قابل توجه تورم این گروه‌ها  حکایت دارد. درحالی که نرخ تورم ماهانه برای گروه کالاهای خوراکی در شهریور ماه 3 درصد رشد داشت، این میزان رشد در مهرماه به 5.7 درصد رسیده که 2.7 درصد بیش از شهریورماه است. این میزان تغییر برای گروه کالاهای غیرخوراکی و خدمات بیشتر بوده است. به‌دلیل تأثیر مستقیم افزایش نرخ ارز روی کالاهای بادوام شاهد افزایش 3.7 درصدی تورم ماهانه این گروه در مهر نسبت به شهریورماه هستیم. در مهرامسال تورم ماهانه این گروه به 7.6 درصد رسیده درحالی که تورم شهریورماه 3.9 درصد بوده است. تورم 7.6 درصدی گروه کالاهای غیرخوراکی و خدمات بالاترین نرخ تورم ماهانه از سال 1390 بوده است.
این در حالی است که نرخ تورم ماهانه برای خانوارهای شهری
7.1 درصد است که نسبت به ماه قبل، 3.5 واحد درصد افزایش داشته است. همچنین این نرخ برای خانوارهای روستایی 6.9 درصد بوده که نسبت به ماه قبل 3.4 واحد درصد افزایش داشته است.
رشد 9 درصدی تورم نقطه‌ای خوراکی ها
بررسی شاخص تورم نقطه به نقطه که میزان تغییر شاخص بهای مصرفی را نسبت به ماه مشابه سال قبل نشان می‌دهد، حاکی از رشد قابل توجه شاخص‌های این بخش است. در بخش تورم نقطه‌ای کل، نرخ تورم در مهر به 41.4 درصد رسیده که نسبت به تورم 34.4 درصدی شهریورماه امسال، 7 درصد بیشتر شده است. به عبارت دیگر خانوارهای کشور به طور میانگین ٤١.٤ درصد بیشتر از مهر ١٣٩٨ برای خرید یک «مجموعه کالاها و خدمات یکسان» هزینه کرده‌اند.
 این میزان تغییر در گروه کالاهای خوراکی به مراتب بیشتر بوده است به طوری که تورم نقطه‌ای این گروه در مهر به 40.5 درصد رسیده است که درمقایسه با تورم 31.5 درصدی شهریورماه 9 درصد افزایش نشان می‌دهد. درگروه کالاهای غیرخوراکی و خدمات نیز تورم نقطه‌ای مهرماه با 6 واحد درصد افزایش نسبت به تورم شهریورماه به 41.9 درصد رسیده است. این نرخ در شهریورماه عدد 35.9 درصد را نشان می‌دهد.
همچنین نرخ تورم نقطه‌ای برای خانوارهای شهری در مهرماه ٤١,٣ درصد محاسبه شده که نسبت به ماه قبل ٦,٨ واحد درصد افزایش داشته است. این نرخ برای خانوارهای روستایی ٤٢,٢ درصد بوده که نسبت به ماه قبل ٨,١ واحد درصد افزایش داشته است.
رشد 1.2 درصدی تورم سالانه
منظور از نرخ تورم سالانه، درصد تغییر میانگین اعداد شاخص قیمت در یک سال منتهی به ماه جاری، نسبت به دوره مشابه قبل از آن است. نرخ تورم سالانه مهر ماه ١٣٩٩ برای خانوارهای کشور به ٢٧,٢ درصد رسیده که نسبت به مهرماه سال قبل، ١,٢ واحد درصد افزایش نشان می‌دهد. از سوی دیگر نرخ تورم سالانه برای گروه کالاهای خوراکی نیز با رشد یک درصدی نسبت به شهریور به 22.5 درصد رسیده است. این میزان افزایش برای گروه کالاهای غیرخوراکی و خدمات به 1.3 درصد می‌رسد به طوری که نرخ تورم 28.2 درصدی شهریورماه در این گروه به 29.5 درصد در مهر ماه رسیده است.
همچنین نرخ تورم سالانه برای خانوارهای شهری و روستایی به ترتیب ٢٧,٣ درصد و ٢٦.٧ درصد است که برای خانوارهای شهری ١,٢ واحد درصد و برای خانوارهای روستایی ١.٣ واحد درصد افزایش داشته است.
رکوردداران افزایش قیمت در مهرماه
براساس اطلاعات ارائه شده از سوی مرکز آمار ایران، در گروه عمده «خوراکی‌ها، آشامیدنی‌ها و دخانیات» بیشترین افزایش قیمت نسبت به ماه قبل مربوط به گروه «روغن‌ها و چربی‌ها» (کره پاستوریزه حیوانی و روغن جامد) با 16.2 درصد اختصاص داشته است. پس از آن گروه «شیر، پنیر و تخم‌مرغ» (تخم مرغ و خامه پاستوریزه) با 7.7 درصد، گروه «سبزیجات» (فلفل دلمه‌ای، کاهو، نخود، پیاز و قارچ) با 7.6 درصد، گروه «چای، قهوه و سایر نوشیدنی‌ها» (انواع نوشابه و آبمیوه) با 7.2 درصد بوده است. در گروه عمده «کالاهای غیرخوراکی و خدمات»، گروه «حمل و نقل» (قیمت انواع خودرو) با رشد 17 درصدی صدرنشین بوده است. این در حالی است که گروه حمل‌ونقل با تورم نقطه‌ای 109.5 درصدی نیز بالاترین نرخ تورم را از آن خود کرده که این میزان رشد به‌دلیل افزایش جهشی قیمت انواع خودرو بوده است. همچنین گروه «مبلمان و لوازم خانگی» (بخاری گازی، فرش ماشینی، لوازم پلاستیکی آشپزخانه، یخچال فریزر و ظروف شیشه‌ای آشپزخانه) با 8.2 درصد، گروه «تفریح و فرهنگ» (لپ‌تاپ، قطعات کامپیوتر، دوربین عکاسی و دوچرخه بچگانه) با 7.3 درصد بیشترین افزایش قیمت را نسبت به ماه قبل داشته‌اند.
کالاهای بادوام دارای بیشترین تورم
براساس دسته‌بندی کالاها و خدمات، در مهرماه نرخ تورم کالاها 9.2 درصد بوده در حالی که تورم خدمات 3.7 درصد اعلام شده است. اما در زیرمجموعه کالاها که به سه بخش کالاهای بادوام، کم دوام و بی‌دوام تقسیم‌بندی شده است، بالاترین نرخ تورم به 22.4 درصد به کالاهای بادوام اختصاص دارد که همانگونه که اشاره شد به‌دلیل تأثیر افزایش نرخ ارز بر قیمت تمام شده کالاهای تولید داخل و وارداتی رخ داده است. پس از آن کالاهای کم دوام با تورم 7.4 درصدی در رتبه دوم و در رتبه آخر کالاهای بی‌دوام با تورم 6.3 درصدی قرار گرفته است.
همچنین در دسته‌بندی کالاهای خوراکی  تازه و سایر کالاها نیز شاهد تورم 5 درصدی خوراکی‌های تازه و تورم 6.4 درصدی سایر کالاها هستیم. در مهرماه تورم ماهانه کالاها و خدمات عمومی نیز که از سوی دستگاه‌های اجرایی ارائه می‌شود، 6.2 درصد رشد داشته است.
تغییرات شاخص قیمت در دهک‌های هزینه ای
دامنه تغییرات نرخ تورم سالانه در مهر ماه ١٣٩٩ برای دهک‌های مختلف هزینه‌ای از ٢٤,٤ درصد برای دهک اول تا ٣٢.٥ درصد برای دهک دهم است. در تورم ماهانه نیز اختلاف دهک‌های هزینه‌ای به 4.6 درصد می‌رسد به طوری که تورم دهک اول 6 درصد و تورم دهک دهم 10.6 درصد بوده است.

ادامه از صفحه 7
وقتی نرخ دلار در مهرماه امسال نسبت به مهر 1398 حدود 150 درصد افزایش داشته است، نمی‌توان تناسب میان قیمت کالاهای مصرفی مردم و نرخ دلار را نادیده گرفت. هرچند که نرخ تورم بخش خدمات، آن را در سبد نرخ تورم به نسبت تعدیل می‌کند. با این حال ملاک بررسی را گزارش مرکز آمار قرار می‌دهیم و در یک نگاه کلی، امسال سه اتفاق رخ داده که روی نرخ تورم اثر داشته است. نخست نرخ دلار است که روی قیمت تمام شده همه بخش‌ها اعم از واردات، کالاهای ساخت داخل، تأمین مواد اولیه تولید و کالاهای واسطه‌ای اثر داشته است. موضوع دوم، حذف ارز دولتی برای برخی بخش‌ها مانند نهاده‌های دامی و اقلام کالایی نظیر کره است. اتفاق سوم، روشن شدن موتور تورم در بخش خدمات و سرعت گرفتن آن است که در نهایت روی نرخ تورم اثر می‌گذارد.
در کنار این سه اتفاق، عامل مؤثر دیگر روی نرخ تورم، قیمت مسکن بوده است که بیش از دو برابر نسبت به سال قبل شده و این موضوع هزینه مسکن را بیش از دو برابر بالا برده است و می‌توان گفت که تورم دارایی‌ها مثل مسکن عامل چهارم محسوب می‌شود. برخی معتقدند که حجم نقدینگی نیز در تورم نقش داشته اما عامل و کانال اصلی همان نرخ دلار است و اگر روند کنونی ادامه دار باشد، در ماه‌های آتی و تا پایان سال‌جاری نیز شاهد این وضعیت تورمی خواهیم بود. ضمن آنکه در برخی بخش‌ها نظیر پوشاک به سبب قدرت کشش قیمتی ضعیف در بخش تقاضا، شاهد سرکوب قیمتی بوده‌ایم و احتمالاً با اتمام موجودی کالاها، بزودی شاهد افزایش قیمت در این بخش‌ها و به تبع آن تورم خواهیم بود.
در این میان یک عامل دیگر نیز روی نرخ تورم فزاینده مؤثر بوده و خواهد بود. آن هم تحریم هاست که هزینه‌های مبادله‌ای و واردات را افزایش و میزان ارز در دسترس را کاهش داده است. اکنون پیش‌بینی‌ها از انتخابات امریکا به نفع جو بایدن، نامزد دموکرات انتخابات امریکاست و اگر این اتفاق بیفتد یک عامل مهم از اقتصاد ایران حذف خواهد شد که روی روابط خارجی ایران و در نهایت نرخ تورم مؤثر واقع می‌شود. این عامل «ترامپ هراسی» است که برخی محتکران و سوداگران نیز به آن دامن زده‌اند. با این حال مسأله‌ای که دولت باید آن را در نظر داشته باشد -چه با تغییر رئیس جمهوری امریکا و چه با انتخاب مجدد «دونالد ترامپ»- این است که در موقعیت جنگی که الان کشور ما با آن دست به گریبان است، مکانیسم بازار پاسخگو نیست و نتیجه این اعتماد چیزی جز افزایش احتکار دلار و کالا و در نهایت نرخ تورم نخواهد بود. در ماه‌های اخیر حتی کشورهای توسعه یافته مانند امریکا و انگلیس نیز به سبب شیوع ویروس کرونا تا اندازه‌ای از این سیستم دور شده‌اند و به سمت تزریق منابع مالی به اقتصاد و افزایش دخالت‌ها رفته‌اند. چه برسد به شرایط جنگی حال حاضر اقتصاد ایران که درگیر مسأله شیوع ویروس کرونا نیز هست. لذا نیاز است که دولت با اقتدار بیشتری به کنترل و سختگیری اقتصادی بپردازد و درک بهتری از شرایط موجود داشته باشد. اکنون زمان اعتماد به مکانیسم بازار یا تسلیم در برابر فشار ذینفعان این مکانیسم نیست. دولت باید با قاطعیت بیشتری با محتکران دلار و کالا و قاچاقچیان کالا از کشور برخورد کند. حساب‌های ملی مرکز آمار و تراز ارزی بانک مرکزی و سایر آمار ملی کشور نشان می‌دهد که در سال 98 حدود 50 میلیارد دلار به‌صورت کالا از کشور خارج شده و ارز آن برنگشته است. دولت باید با مواردی این چنین برخورد کند و قوه قضائیه و قوه مقننه نیز نباید در این شرایط دولت را تنها بگذارند. در غیر این صورت تورم فزاینده ادامه خواهد داشت و با تداوم این جریان آینده خوبی در انتظار کشور نخواهد بود. فراموش نکنیم که کشور در شرایط نرمال نیست که بتوانیم بر اساس قاعده نرمال بازی کنیم. دولت، بانک مرکزی، وقوه مقننه و قضائیه می‌توانند در کنار هم راهی را برای مدیریت شرایط در هر سناریوی احتمالی «بایدن یا ترامپ» طراحی و اجرا کنند تا این نرخ تورم فزاینده و ویرانگر پایدار نباشد.