هدی هاشمی  
خبرنگار
این برگی از تاریخ است. تاریخی‌تر از هر آنچه  در این روزها و ماه‌های کرونایی برای ما به ثبت رسیده است. اولین سال تحصیلی، برای آنهایی که امسال کلاس اولی هستند و می‌خواهند نخستین گام را در مسیر پر پیچ و خم تحصیل بردارند، دیگر مثل سابق ماندگار و فراموش نشدنی نیست. این نخستین سال تحصیلی است که دیگر شروعش رنگ و بوی مدرسه ندارد و احتمالاً اولین سالی است که بسیاری از خانواده‌ها و حتی دانش‌آموزان علاقه چندانی به آغاز و برگزاری کلاس درس ندارند!
برای همه آنهایی که تحصیل کرده‌اند، روز اول مدرسه رفتن چیز دیگری است، خاطره‌ای که همیشه بدون روتوش باقی می‌ماند. برای همه ما که سال‌ها و شاید چند دهه است تحصیل را به پایان رسانده‌ایم، خاطرات سال اول ابتدایی محو‌نشدنی است که هیچ خاطره‌ای جایش را نمی‌گیرد. حالا نسلی که امسال باید مدرسه رفتن را آغاز کند با ترس و تردید روز اول مدرسه را تجربه می‌کند. امسال خبری از جشن شکوفه‌ها برای کلاس اولی‌ها نبود و حالا امروز سال تحصیلی ۱۳۹۹ ـ ۱۴۰۰ برای بیش از ۱۴ میلیون دانش‌آموز دیگر آغاز می‌شود. آغازی متفاوت و زودهنگام.
 اواخر خرداد ماه بود که ستاد ملی مبارزه با کرونا اعلام کرد سال تحصیلی جدید مدارس از ۱۵ شهریور ماه آغاز می‌شود. بر اساس همین دستور اوایل مرداد ماه آموزش و پرورش برای این سال متفاوت آموزشی سناریوهای مختلفی را تهیه کرد. بر اساس این سناریوها مناطق به سه رنگ قرمز، زرد و سفید تقسیم می‌شدند که در وضعیت قرمز آموزش مجازی، زرد آموزش نیمه‌حضوری و سفید آموزش حضوری بود و قرار هم بر این بود که دانش‌آموزان در مناطق قرمز آموزش را غیرحضوری دریافت کنند اما تمامی این سناریوها چند روز پیش جایش را به آموزش حضوری داد و مسئولان وزارت آموزش و پرورش اعلام کردند که در این سال همه دانش‌آموزان فارغ از رنگ منطقه باید سر کلاس درس حاضر باشند. وزیر آموزش و پرورش اعلام کرد با توجه به جلسه‌ای که با مسئولان وزارت بهداشت داشتند تصمیم گرفتند که دانش‌آموزان حتی در مناطق قرمز هم آموزش حضوری داشته باشند. همین تصمیم موجب شد تا بسیاری از خانواده‌ها نسبت به تصمیمات وزارت آموزش و پرورش انتقاد کنند آنها اعلام کردند که مدرسه محیط ایمنی برای سلامت دانش‌آموزان نیست و ممکن است بچه‌ها در مدرسه به بیماری کرونا مبتلا شوند. برخی از خانواده‌ها گفتند که حاضر نیستند فرزندان خود را به مدرسه بفرستند چرا که به اعتقاد والدین، مدارس و کلاس‌ها شلوغ‌اند و مسئولان مدرسه هم توان کنترل بچه‌ها را در مدرسه ندارند. این اعتراض‌ها البته به گوش مسئولان آموزش و پرورش رسید آنطور که علیرضا کمره‌ای معاون آموزش متوسطه وزارت آموزش و پرورش به خبرنگار «ایران» می‌گوید: در جلسه‌ای که با مسئولان وزارت بهداشت داشتیم به ما اعلام شد که شما پروتکل‌های سختگیرانه برای مدرسه قرار دهید و همه دانش‌آموزان باید سر کلاس درس حاضر باشند تنها زمانی ما مدرسه را تعطیل می‌کنیم که ستاد مقابله با کرونا اعلام کند. بنابراین ما به مدیران مناطق اعلام کردیم شرایط حضور دانش‌آموزان را در مدارس مهیا کنند و فقط در صورت اعلام ستاد مقابله با کرونا مدارس تعطیل می‌شوند.
کمره‌ای به آسیب‌های روحی دور ماندن دانش‌آموزان از مدرسه اشاره می‌کند و می‌گوید: دانش‌آموزان در این ایام دچار مشکلات و آسیب‌های روحی شده‌اند البته که روند بازگشایی فقط مخصوص ایران نیست در همه جای دنیا مدارس باز شده است و در ایران هم تمام مشاغل و خدمات باز هستند. بنابراین ما مدارس را هم می‌توانیم باز کنیم. البته برای این بازگشایی برنامه‌ریزی‌های کرده‌ایم تا نگرانی خانواده‌ها کمتر شود. همه دانش‌آموزان وارد مدرسه می‌شوند در مدارسی که تراکم جمعیت دانش‌آموزی بالا وجود دارد دانش‌آموزان را دسته‌بندی می‌کنیم تا فاصله اجتماعی در این مدارس رعایت شود. در این مدارس دانش‌آموزان فقط دو روز در هفته به مدرسه می‌آیند تدریس در این روزها در سه زنگ ٣٥ دقیقه‌ای انجام می‌شود و دانش‌آموزان ١٠ دقیقه زمان استراحت دارند. کلاس‌ها باید با یک‌سوم دانش‌آموزان تشکیل شود و مدیران موظف هستند که موضوع فاصله‌گذاری دانش‌آموزان در مدرسه را جدی بگیرند. فعالیت‌های ورزشی و برنامه صبحگاهی متوقف می‌شود، رفتن و آمدن بچه‌ها متفاوت است. مدارس ضدعفونی می‌شود و معلمان و دانش‌آموزان از ماسک استفاده می‌کنند.
او تأکید می‌کند: در مدارسی که جمعیت دانش‌آموزی کم است دانش‌آموزان با حفظ فاصله اجتماعی هر روز به مدرسه می‌روند در این مدارس هم معلمان می‌توانند از فضای مجازی برای آموزش استفاده کنند. علاوه بر این آموزش تلویزیونی هم از امروز آغاز می‌شود که برای کلاس اول ابتدایی ٢٥ دقیقه، دوم تا ششم ابتدایی ٣٠ دقیقه و متوسطه اول و دوم ٣٥ دقیقه خواهد بود. همچنین دانش‌آموزان هر روز عصر می‌توانند در فضای مجازی با معلمان خود در ارتباط باشند.
کمره‌ای درباره رفت‌و‌آمد دانش‌آموزان هم می‌گوید: پروتکل‌های بهداشتی سرویس مدارس را ابلاغ کرده‌ایم در این پروتکل تأکید داشتیم سرویس دانش‌آموزان قبل از سوار شدن باید ضد عفونی شود.
برای همه مناطق یک پروتکل داریم
وزیر آموزش و پرورش دیروز عصر در برنامه شبکه خبر درباره روند بازگشایی مدارس و نحوه حضور دانش‌آموزان در کلاس‌های درس اعلام کرد: جلساتی که با وزارت بهداشت داشتیم آنان معتقد بودند اگر مناطق را به وضعیت‌های مختلف قرمز، سفید و زرد تقسیم کنیم فاصله‌ای بین آنان وجود ندارد و حتی نگرانی در مناطق سفید بیشتر از مناطق دیگر خواهد بود. مسئولان بهداشت گفتند اگر پروتکل‌ها برقرار شود برگزاری کلاس‌ها اشکالی ندارد.
حاجی میرزایی تأکید کرد: توصیه وزارت بهداشت این است که در همه مناطق کشور یک پروتکل اعمال شود و تجربه برگزاری دهه اول محرم نیز مزید بر علت شد تا همه مناطق را یکسان ببینیم و یک پروتکل سختگیرانه را در تمام مناطق اعمال کنیم بنابراین مسئولان بهداشت به عنوان متخصصان امر پروتکل‌هایی را اعلام کردند و در اختیار ما قرار دادند و گفتند اگر این پروتکل‌ها برقرار شود برگزاری کلاس‌ها اشکالی ندارد. وزیر آموزش و پرورش گفت: پروتکل‌ها به استان‌ها ابلاغ شده است که براساس آن باید فاصله بین دانش‌آموزان یک متر و زمان هر کلاس 35 دقیقه باشد و دانش‌آموزان در کلاس‌های مختلف در ساعت‌های مختلف حضور پیدا کنند تا اجتماعی بین آنان صورت نگیرد. برای شست‌و‌شوی دست‌ها و سرویس مدارس پروتکل‌هایی را اعلام کردیم و دو روز سه‌شنبه و چهارشنبه را با هزار و 500 نفر از مسئولان مناطق و مدیران کل استان‌ها جلسات پیوسته داشتیم. پروتکل‌های سختگیرانه مشخص شده است ما نیز این را به مجموعه دفاتر ابلاغ کردیم.
وی بیان کرد: ما نمی‌توانستیم آموزش را تعطیل کنیم، این کار امکانپذیر نبود درباره اینکه چه آموزشی اولویت دارد باید تأکید کنم اولویت ما آموزش حضوری است مگر اینکه پروتکل‌های بهداشتی اجازه ندهد. ما سال گذشته دو سوم محتوای آموزشی را طی کرده بودیم و امسال باید معلمان دانش‌آموزان را بشناسند و روابط شکل بگیرد تا بتوانیم فعالیت‌ها را دنبال کنیم.

سید محمد بطحایی
وزیر سابق آموزش و پرورش
از مهمترین آثار شیوع کرونا، تأثیرات آن برآموزش‌های مدرســــه‌ای و تحصیــــــــل دانش‌آموزان است. نداشتن تجربه نظام‌های آموزشی در مواجهه با این شرایط و کافی نبودن امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری، دست‌اندرکاران نظام‌های آموزشی در سراسر جهان را غافلگیر کرده است. درکشور ما نیز حسب عادت مذموم که غالباً در هنگام بروز بحران به راهکارهای آن می‌اندیشیم و علیرغم تلاش وافر همکارانم در وزارت آموزش و پرورش و برخی دیگر از بخش‌های دولت، نارسایی‌هایی برای پاسخگویی مناسب به این نیاز ضروری یعنی آموزش‌های مجازی به وجود آمده است. بی‌شک موفقیت در آموزش‌های مجازی، مستلزم پاسخ مناسب در موارد ذیل خواهد بود:
آیا امکانات سخت افزاری و ابزارهای ارتباطی مناسب با مشخصات کافی و لازم در اختیار دانش‌آموزان و معلمان قرار دارد؟
آیا زیرساخت‌های فنی و ارتباطی دراکثریت مناطق کشور فراهم شده است؟
دوره‌های آموزشی وارتقای مهارت در بهره‌مندی از سامانه ها را برای معلمان، دانش‌آموزان و خانواده‌ها برگزار کرده‌ایم؟
نظامات انگیزشی برای اشتیاق معلمان و حضور فعالانه در آموزش مجازی را طراحی و مستقر کرده‌ایم؟
چه اقدامات مؤثری را برای تنویر افکار عمومی و همکاری خانواده‌ها در برنامه‌های آموزش مجازی انجام داده‌ایم؟
در صورتی‌که این سؤالات را با تردید و شرط و شروط پاسخ دهیم، باید مطمئن باشیم که جایی از کار حتماً با اختلال مواجه خواهد شد.
فراموش نکنیم، تقریباً همه ارکان و ابعاد برنامه‌های آموزشی در آموزش‌های مجازی با آنچه در آموزش‌های حضوری تجربه کرده‌ایم کاملاً متفاوت است و این تفاوت، آمادگی کامل را برای موفقیت در این مسیر طلب می‌کند.
در این میان همچنان معلم تأثیرگذارترین عامل در فرآیند یاددهی - یادگیری است. ضعف دانش و توانایی برخی معلمان در بهره‌برداری کامل از سامانه‌ها و همچنین کم‌آشنایی با طراحی برنامه‌های چندرسانه‌ای از مهمترین موانع موجود در اثربخشی این نوع آموزش به شمار می‌رود.
هرچند معلمانی از سر ذوق خود به این موضوع پرداخته‌اند ولی ارتباط یک طرفه و عموماً فقط از طریق توضیحات معلم، فضای کسالت‌آوری را برای کلاس مجازی و دانش‌آموزان ایجاد می‌کند.
این مشکل به نوعی در میان دانش‌آموزان و خانواده‌ها نیز وجود دارد بویژه آنکه در آموزش مجازی برای دانش‌آموزان دوره‌های تحصیلی پایین‌تر مثل دوره ابتدایی، بخشی از مقدمات برای انجام تکالیف و تمرین برعهده خانواده‌ها قرار می‌گیرد و خانواده‌ها مجبور خواهند شد علاوه بر زمان نسبتاً زیادی که صرف می‌کنند خود نیز آشنایی کافی و توانایی کار با سامانه‌ها را به دست آورند.
یکی از مهمترین چالش‌هایی که در وضعیت فعلی باید به نحوی صحیح مدیریت شود حضور دانش‌آموزان در مدرسه است. از یک طرف اصرار بر حضور در شرایط بهداشتی موجود، سلامت فرزندانمان را با خطر مواجه می‌سازد و از دیگر سو قطع ارتباط طولانی مدت دانش‌آموزان با محیط مدرسه نوعی گسست عاطفی نسبت به مدرسه ایجاد می‌کند که پیامدهای بسیار خطرناکی را در بر خواهد داشت.
فراموش نکنیم مسئولیت اصلی در جریان تربیت با خانواده است و هر برنامه‌ای برای حضور دانش‌آموزان در مدرسه باید با کسب موافقت ایشان صورت گیرد بویژه در شرایطی که امکانات بهداشتی و ملزومات ایمنی سلامت در مدارس فراهم نباشد. طبعاً کم‌توجهی دانش‌آموزان در رعایت دستورالعمل‌های بهداشتی نه تنها سلامت آنها را به مخاطره می‌اندازد بلکه خود می‌تواند به عنوان عامل شیوع بیشتر بیماری در خانواده‌ها و جامعه باشد. هیچ ترجیحی فراتر از سلامتی دانش‌آموزان نیست.
مجدداً خاطرنشان می‌سازد؛ دست یافتن به شرایط کاملاً مطلوب و استاندارد در آموزش مجازی بویژه در محدودیت‌ها و سختی‌های موجود کشورکه تحت فشار بسیار سخت دشمنان و تحریم‌های ظالمانه قرار گرفته است، در کوتاه مدت میسر نمی‌شود و نباید اقدامات ممکن را به امید رسیدن به شرایط کاملاً استاندارد متوقف کرد چرا که هر اقدامی ولو اندک می‌تواند قدمی رو به جلو باشد.
به هر حال سال تحصیلی جدید در میان نقد‌های فراوان منتقدین امروز شروع می‌شود و باید بیش از هر جنبه انتقادی، توجه به روحیات و آرامش دانش‌آموزان عزیزمان در اولویت قرار گیرد. ایجاد فضایی مملو از مباحث تردیدآور، شیرینی سال جدیدتحصیلی را به تلخی و نشاط و سرزندگی بایسته برای دوره جدیدی از زندگی را در فرزندانمان کم‌سو خواهد کرد.
امیدوارم یک‌بار دیگر با همراهی و همکاری خانواده‌ها، مربیان، معلمان و اندیشمندان این چالش نیز با مدیریت عالمانه و هوشمندانه به نفع اهداف آموزش و پرورش ختم به خیر شود.