فرزانه قبادی/ احمد قوام از سوی شاه مأمور شده بود تا «جهت ایجاد موازنه و تعادل میان پس‌انداز ارزی و وضع اقتصادی کشور» اقداماتی انجام دهد. مهم‌ترین قدم او تدوین نخستین برنامه هفت ساله عمرانی کشور بود. برنامه‌ای که با افزایش میزان تولید و حجم تجارت خارجی نیاز به مؤسسات اعتباری را افزایش می‌داد. از سویی دولت بانک‌ها را مکلف کرده بود تمام سپرده‌های مربوط به گشایش اعتبار برای کالاهای وارداتی را در بانک ملی به ودیعه بگذارند. تکلیفی که صدای اعتراض بانک‌ها را بلند کرد. اینها همه زمینه‌ساز شکل‌گیری جریانی بود که منجر به تأسیس بانک‌های خصوصی در ایران شد.
در بهمن 1328 مصطفی تجدد که در رشته اقتصاد و حقوق در آلمان تحصیل کرده بود و سابقه فعالیت در بانک ملی و بانک صنعتی و معدنی ایران را داشت، با همکاری محمدعلی مفرح، نخستین بانک خصوصی ایرانی را به‌ نام «بانک بازرگانی ایران» با سرمایه‌ای حدود 50 میلیون ریال تأسیس کردند. بانکی که با استناد به قانون تجارت و به شکل شرکت سهامی عام تأسیس و خیلی زود تبدیل به رقیبی جدی برای بانک‌های دولتی شد. علاوه بر سود قابل توجهی که به سپرده‌گذاران این بانک تعلق می‌گرفت و موجب اقبال مردم به این بانک شده بود، امتیازی که خدمات این بانک نسبت به بانک‌های دولتی داشت این بود که با افتتاح «حساب سیار» این امکان به دارندگان حساب داده می‌شد تا در هر شعبه‌ای که مایلند خدمات بانکی مورد نیاز را خود را انجام دهند. این بانک در شهرهای مختلف ایران شعبه‌هایی دایر کرد و برای ارائه خدمات بین‌المللی هم شعب بانک در لندن و هامبورگ شروع به فعالیت کردند.
ظرف سه سال 5 بانک خصوصی دیگر در ایران شروع به فعالیت کردند. محمدعلی مفرح که از مجموعه بانک بازرگانی جدا شده بود، «بانک صادرات و معادن ایران» را تأسیس کرد که عنوان بزرگ‌ترین بانک خصوصی ایران را از آن خود کرد. بانک‌های «عمران»، «تهران»، «پارس» و «بیمه بازرگانی» هم از دیگر بانک‌هایی بودند که در فاصله‌ای کوتاه از بانک بازرگانی تأسیس شدند. روند شکل‌گیری بانک‌های خصوصی تا اواخر دهه پنجاه ادامه داشت تا جایی که در زمان پیروزی انقلاب نزدیک به 21 بانک خصوصی در ایران فعالیت می‌کردند.
بانک بازرگانی فعالیت خود را در محل سابق شعبه بازار بانک‌شاهی در خیابان بوذرجمهری آغاز کرد. اما با توسعه فعالیت‌ها و اقبال مردم به خدمات آن، ساختمان بانک شاهی در میدان توپخانه را به قیمت5/ 3 میلیون تومان خریداری و در آن مستقر شد. هنوز هم نام «بانک بازرگانی» بر کتیبه کاشی سردر این بنای تاریخی دیده می‌شود و بعضی کارمندان قدیمی اتاق کار مصطفی تجدد، مؤسس بانک را با عنوان «اتاق آقای تجدد» می‌شناسند. در حال حاضر ساختمان بانک شاهی در اختیار بانک تجارت است.
خرداد سال 1358 بعد از اینکه شورای انقلاب مصوبه دولت موقت را در مورد ملی شدن بانک‌های خصوصی تأیید کرد؛ بانک‌های خصوصی در بانک‌های دولتی ادغام شدند. مهندس بازرگان در مقام رئیس دولت موقت در پیامی اعلام کرد: «هموطنان عزیز از آنجایی که بانک‌های خصوصی وضع نامساعد زیان‌باری پیدا کرده بودند، دولت لازم دانست برای حفظ حقوق و سرمایه‌های ملی و به منظور تضمین پس‌اندازهای مردم و جلوگیری از اتلاف سپرده‌ها مدیریت کلیه بانک‌های خصوصی را به عهده بگیرد.» بانک بازرگانی ایران هم مشمول این مصوبه و در بانک تجارت فعلی ادغام شد.

... چند روز بود در اغلب محافل و مجالس شهر می‌شنیدم که اخیراً در سازمان برنامه [هفت ساله اصل 4] اداراتی تأسیس شده و رؤسا و معاونین و کارمندانی هم برای آن معین نموده‌اند که تاکنون سابقه نداشته و مضحک‌تر اینکه برای هر یک از این رؤسا و معاونین مبالغ هنگفتی حقوق و مزایا و یک اتومبیل شیک آخرین سیستم تهیه کرده‌اند.
 من این حرف‌ها را جز شایعات چیز دیگری نمی‌دانستم تا اینکه دیروز یکی از رؤسا و متصدیان قسمت‌های سازمان برنامه، شخصاً در مجلسی صریحاً اظهار نمود که فلان آقا به سمت ریاست «اداره قهوه خانه ها» و دیگری به سمت ریاست اداره «عمق دریاها» و آن یکی به ریاست «اداره شناسایی ماهی‌ها» تعیین و انتخاب شده‌اند.
... مثلاً می‌گفت: برای رئیس[یکی از این ادارات] ماهی 45000 ریال حقوق تعیین و یک اتومبیل پونیتاک 49 و یک جیپ نو و یک ماشین بزرگ در اختیار او گذارده اند!
شاید با مخارج گزاف و گرانی عجیب این مملکت 4500 تومان چندان زیاد نباشد، ولی در کشوری که حقوق عالی رتبه‌ترین خدمتگزارانش از 20000 ریال تجاوز نمی‌کند، چگونه به یک رئیس اینقدر حقوق علاوه بر مزایا، هزینه سفر و فوق‌العاده می‌دهند!؟
...به‌هیچ وجه از اینکه ماهی چند هزار تومان حقوق یا فلان ماشین را داده‌اند زیاد نگران نیستم، زیرا اگر ما کار خوب از مأمور و متصدی هر امری بخواهیم باید حداکثر وسایل آسایش او را فراهم کنیم و یکی از علل اساسی بدی وضع ادارات دولتی ما همین است که به کارمند حقوق کافی نمی‌دهند و توقع دارند دزدی نکند و زندگی را هم به قدری گران کرده‌اند که برای سیر کردن شکم، دو برابر حقوق ماهانه هم کم است به همین جهت دزدی و ارتشا رایج می‌شود.
...همانطور که بارها نوشته‌ام یکی از طرفداران جدی و حقیقی برنامه هفت ساله ایران و این برنامه را یگانه راه برای نجات مردم بدبخت ایران از فقر و فلاکت دانسته و می‌دانم، بخصوص که شخصیتی عالی مقام مانند والاحضرت شاهپور عبدالرضا ریاست عالیه نظارت دائمی بر سازمان عالی برنامه را دارند ولی نمی‌دانم به عرض والاحضرت رسانیده‌اند که در سازمان برنامه اداره قهوه خانه و اداره عمق دریاها و اداره شناسایی ماهی‌ها درست کرده اند؟!
اگر متخصص قهوه خانه یا متخصص تعیین عمق دریا یا تشخیص شناسایی ماهی انتخاب می‌کردند، حرفی نبود ولی به‌طوری که آن شخص می‌گفت، رئیس اداره قهوه خانه‌ها در عمرش سری به قهوه خانه نزده و رئیس اداره شناسایی ماهی اصلاً از ماهی شناسی خبری ندارد!
موضوع تأسیس این ادارات به قدری برای من تعجب آور بوده و می‌باشد که با وجود اظهار کسی که به چشم خود ابلاغ‌ها و احکام آنها را دیده هنوز هم نمی‌توانم باور کنم!
روزنامه مهر ایران- جمعه 18 آذر 1328

لیلا ابراهیمیان/ بیست‌ویکم آبان‌ماه 1328؛ جبهه ملی ایران تأسیس شد؛ نخستین و مهم‌ترین گروهی که در تاریخ سیاسی ایران برمبنای ملی‌گرایی تشکیل شد. اگر بیشترین زمان مجلس پانزدهم صرف مبارزه قدرت میان احمد قوام و محمدرضاشاه و امتیاز نفت شوروی شد، مسأله اصلی در شانزدهمین دوره مجلس شورای ملی، مبارزه شاه و محمد مصدق درباره قانون اساسی و بحران شرکت نفت ایران و انگلیس بود.
مهرماه 1328 شاه تصمیم گرفت برای درخواست کمک مالی به امریکا سفر کند. چند روز قبل از سفر شاه، محمد مصدق با تعدادی از دانشجویان، سیاسی‌ها و بازاری‌ها به دربار رفت و در ۲۲مهرماه ۱۳۲۸ آنها در کاخ مرمر متحصن شدند.‎‏ اعتراض‌کننده‌ها گروهی 20 نفره برای مذاکره با عبدالحسین هژیر انتخاب کردند؛ این گروه هسته اولیه شکل‌گیری جبهه ملی ایران در بیست‌ویکم آبان‌ماه محسوب می‌شوند. نتیجه تحصن این بود که دربار قول داد به بی‌قانونی در انتخابات پایان دهد. کمیته بیست ‌نفره بعد از پایان تحصن راهی خانه محمد مصدق شدند و آنجا بود که سیدحسین فاطمی در سخنانی پیشنهاد تشکیل ائتلاف جبهه ملی ایران را داد و به این ترتیب ائتلافی وسیع به رهبری محمد مصدق تشکیل شد. در جمع اولیه جبهه ملی ایران نام افرادی مانند احمد ملکی مدیر روزنامه ستاره، محمدحسن کاویانی، عباس خلیلی مدیر ‏روزنامه اقدام، عمیدی نوری مدیر روزنامه داد، سیدعلی شایگان، شمس‌الدین امیرعلایی، سیدمحمود نریمان، ‏ارسلان خلعتبری، آیت‌الله غروی، ابوالحسن حائری‌زاده، حسین مکی، مظفر بقایی، عبدالقدیر آزاد، محمدرضا ‏جلالی نائینی مدیر روزنامه کشور، سیدحسین فاطمی مدیر روزنامه باختر امروز و مشاراعظم به چشم می‌خورد.در اساسنامه هفت‌ ماده‌ای جبهه ملی آمده است: «جبهه ملی از هیأت مؤسسین و دسته های مختلف ملی که طرفدار تأمین عدالت اجتماعی و حفظ قانون اساسی هستند تشکیل می‌شود.» جبهه ملی اولین بیانیه عمومی‌اش را با سه درخواست منتشر کرد: «انتخابات عادلانه، لغو حکومت نظامی و آزادی مطبوعات» نکته جالب این است که مسأله نفت و پایان دادن به قرارداد نفت با انگلیسی‌ها در جلسه تأسیس جبهه ملی مطرح نبود و جزو اهداف این ائتلاف سیاسی محسوب نمی‌شد اگرچه که بعداً به مهم‌ترین موضوع جبهه ملی تبدیل شد و مسیر حرکت سیاسی آن را تعیین کرد. فعالیت جبهه ملی، اول از تأسیس تا زمان انحلال که همزمان با کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ اتفاق افتاد، به دو دوره تقسیم می‌شود: دوره اول از زمان تأسیس تا سی‌ام تیر ۱۳۳۱، که در این دوره به‌دلیل مسأله تلاش برای ملی شدن نفت نوعی همگرایی بین اعضا وجود داشت و آن دوره‌ای طلایی از همکاری میان نیروهای تحول‌خواه است. اما دوره دوم فعالیت جبهه ملی ایران که از نخست‌وزیری مجدد دکتر مصدق تا کودتای ۲۸ مرداد را شامل می‌شود، دورانی سرشار از اختلاف است. طیف‌بندی‌ها به ساختار کلی آسیب می‌رساند تا جایی که وقتی نیروهای نظامی و هواداران شاه با همکاری نیروهای خارجی در تاریخ ۲۸ مرداد دست به کودتا می‌زنند، از میان ۱۹ نفر عضو هیأت مؤسس جبهه، تنها ۳ یا ۴ نفر در کنار مصدق بودند و دیگران یا کنار رفتند یا آشکارا علیه دولت ملی مصدق نقش‌آفرینی می‌کردند و همراه با کودتا بودند.

 تهیه و تنظیم:حسن مجیدی

ترورِ وزیر دربار در مسجد سپهسالار
قتل عبدالحسین هژیر

روز جمعه 13 آبان سال 1328 مطابق با 12 محرم 1369 در شبستان بزرگ مسجد  سپهسالار و ازدحام جمعیت عزادار و دسته‌های عزاداری عبدالحسین هژیر، وزیر دربار مورد سوء قصد قرار گرفت و درگذشت. «...آقای هژیر کنار در بزرگ شبستان روی صندلی نشسته بودند، آقای سفیر کبیر پاکستان در طرف چپ و آقای ظهیر الاسلام [تولیت مسجد سپهسالار] هم سمت راست ایشان نشسته بودند.... نزدیک ساعت چهار و نیم بعدازظهر ناگهان چراغ‌ها خاموش شد و به‌دنبال آن صدای تیر به گوش رسید، در همین هنگام شخصی [سید حسین امامی] که کت و شلواری به تن داشت و از چهره‌اش آثار اضطراب نمودار بود... خواست از میان جمعیت خودش را بیرون بیندازد اما افسر شهربانی او را محکم چسبید و بعد به کمک دیگران وی را دستگیر نمود.آقای هژیر را با اتومبیل به بیمارستان شماره ۲ ارتش منتقل کردند. پزشکان مریضخانه، فوراً مشغول مداوا شدند اما وضع مزاجی آقای وزیر خیلی بد بود، خونریزی شدید و ضعف بر ایشان کاملاً مستولی بود و به زحمت می‌توانستند ناله کنند.پزشکان بیمارستان گفتند که گلوله به طحال و ریه ایشان اصابت کرده و بخصوص صدمه زیادی به طحال وارد آورده... آقای هژیر اصلاً قادر به تکلم نبوده و حتی در جواب احوالپرسی اعلیحضرت همایونی که ساعت شش بعدازظهر به بیمارستان تشریف فرما شده بودند، با زحمت زیاد فقط لبخندی زدند.اطبای معالج آقایان پروفسور یحیی عدل، دکتر لطیفی، سرتیپ دکتر عبدالکریم ایادی، ابتدا در نظر داشتند که ایشان را عمل کنند ولی با وجود خونریزی داخلی این امر امکان پذیر نبوده است به این جهت با تزریق پنی سیلین استرپتومایسین و مقداری خون موفق می‌شوند که حال مزاجی ایشان را تا ساعت ۱۲ شب اندکی بهبود دهند. از نیمه شب به بعد کم کم حال آقای هژیر منقلب می‌شود و نزدیک ساعت پنج صبح رو به وخامت می‌رود و سه ساعت و نیم بعد، یعنی مقارن ساعت 10 صبح جان می‌سپارند.»
روزنامه کیهان – شنبه 14 آبان 1328
از خیابان لاله زار تا شاهرضا

مسابقه زیباترین مغازه

به‌منظور زیبایى ویترین و نمای مغازه‌ها و تشویق صاحبان آن، شهرداری تهران مصمم است همه ساله مسابقه‌ای به این منظور تشکیل و به صاحب مغازه که نمای مغازه و پیشخوان خود را بهتر از دیگران ساخته و ترتیب داده باشد به قضاوت عده‌ای از مهندسین عالی رتبه جوایزی بین آنها توزیع نماید و اینک برای انجام این منظور که سال اول شروع این مسابقه است جوایز را اختصاص به سه خیابان لاله زار (بالا و پایین) و شاه (از میدان بهارستان تا خیابان پهلوی) و شاهرضا می‌دهد. روز 25 اسفند ۱۳۲۸ هیأت داوری که مرکب از آقایان مهندس صفر، مهندس فروغی، مهندس صادق، مهندس بدیع و مهندس خورسند است در جلسه‌ای که در اداره کل ساختمان شهرداری تشکیل می‌شود نظر خود را نسبت به برندگان مسابقه کتباً اعلام خواهند نمود که بوسیله رادیو و روزنامه آگهی می‌گردد. جوایز عبارت خواهد بود از: جایزه اول- به مغازه‌هایی که فاقد برق هستند یک شماره برق و در صورتی که برق آنها دایر باشد در عوض، بهای مصرف برق سال 1329 آن محل از طرف شهرداری پرداخت خواهد شد. جایزه دوم - پرداخت بهای مصرف برق محل مزبور از اول فروردین ۱۳۲۹ تا آخر شهریور ۱۳۲۹ . جایزه سوم - پرداخت بهای مصرف برق تا آخر خرداد ۱۳۲۹.  مشروط به اینکه بهای مصرف سال ۱۳۲۹ هر سه جایزه از سال ۱۳۲۸ تجاوز ننماید. کسانی که داوطلب شرکت در این مسابقه می‌باشند باید آمادگی خود را به ضمیمه دو قطعه عکس از نمای ویترین فعلی به اداره کل ساختمان ارسال داشته و رسید دریافت دارند.
شهردار تهران
روزنامه اطلاعات - پنجشنبه 29 دی 1328

دوچرخه سواران، باشگاه تاج شد

بنا به اراده اعلیحضرت همایون شاهنشاهی به موجب پیشنهاد انجمن ملی تربیت بدنی و پیشاهنگی ایران امر ملوکانه شرف صدور یافته است که باشگاه ورزشی دوچرخه سواران از این پس به نام باشگاه تاج نامیده شود.
روزنامه کیهان -  شنبه 22 بهمن 1328