ترانه بنی‌یعقوب
گزارش نویس
«کرونا اگر به مردم یک ضربه زد به ما هزار ضربه زد حالا با اسم مقابله با کرونا می‌خواهند ما را از نان خوردن بیندازند. یعنی فقط دستفروشی باعث شیوع کرونا می‌شود؟» این حرف مشترک دستفروشان چهار‌راه ولیعصر است. از چند هفته پیش بنرهایی در خیابان نصب شد که هشدار می‌داد برای قطع زنجیره بیماری کرونا و مبارزه با آن، از دستفروشان خرید نکنند تا اینکه در جای مشخصی ساماندهی شوند. دستفروش‌های ولیعصر می‌پرسند یعنی هیچ شغل دیگری جز دستفروشی برای مردم خطر ندارد؟ آیا فضاهای سربسته کسب و کار مثل پاساژها کسی را در معرض بیماری قرار نمی‌دهد؟ آنها می‌پرسند در این شرایط بد اقتصادی چه جایگزین دیگری برای کار دارند؟ دو هفته بیشتر است که آنها نمی‌توانند در خیابان بساط پهن کنند.
عمو فرهاد از قدیمی‌های این کار است و سال‌هاست که در چهارراه ولیعصر دستفروشی می‌کند. لباس می‌فروشد و حالا دوازده روز است که بیکار است: «البته اگر بخواهم درست‌تر بگویم، باید بگویم مدت‌هاست بیکارم. قبل از عید کرونا بساط ما را جارو کرد. برج دو دوباره برگشتیم سرکار هرچند درآمدمان نصف شد اما باز یک آب باریکه‌ای مانده بود که آن را هم گرفتند. پارسال هم با همین طرح ما را بیکار کردند. گفتند ساماندهی می‌کنیم و حالا هم کرونا را بهانه کرده‌اند. برج سوم بنر زدند که ساماندهی می‌کنند بعد بنر را عوض کردند و گفتند به خاطر کرونا جمع‌مان می‌کنند. گفته‌اند این طرح را تا آخر سال اجرایی می‌کنند. خب یک کسی به ما بگوید حالا ما چکار کنیم که سرمایه‌ای نداریم؟ با کدام پول و سرمایه کار جدید راه بیندازیم.» عموفرهاد، مستأجر است و به قول خودش چهار سر عائله دارد و مانده است با کدام درآمد زندگی‌اش را اداره کند. امیدوار است در این شرایط فکری به حال‌شان کنند نه اینکه این‌طور بیکار رهایشان کنند.
علی آقا 35 سال است دستفروشی می‌کند. تی‌شرت می‌فروشد و کسی در راسته چهار راه ولیعصر نیست که اسمش را نشنیده باشد: «قبل از عید تا اردیبهشت ماه که بیکار بودیم حالا چرا این کار را با ما می‌کنند؟ روزی 50 – 60 هزار تومان در می‌آوردم؛ کم بود اما از هیچی بهتر بود. الان مدام توی خانه نشسته‌ام و نمی‌دانم چکار بکنم! آدم تحت فشار ممکن است به هر کاری دست بزند. من و بچه‌های دستفروش خیلی تحت فشار هستیم. گاهی فکرهایی به سرمان می‌زند که حتی تصورش هم برایت ممکن نیست.»
داستان گلایه دستفروش‌ها، داستانی طولانی است. کشمکش دائمی میان آنها و مسئولانی که می‌خواهند به شغل‌شان سر و سامانی بدهند. مسئولان می‌گویند بهتر است در جای مناسبی دستفروشی کنند، تا همه معابر شهر اشغال نشود. اما دستفروشان می‌گویند فضایی که مسئولان برای آنها در نظر می‌گیرند نه شرایط مناسب بهداشتی دارد و نه به قول خودشان پاخور مناسبی. از همه بدتر اینکه معمولاً غرفه‌های مناسب هم با عدالت به دستفروشان واگذار نمی‌شود. حالا با شیوع ویروس کرونا دوباره این بحث مطرح شده و قرار است در این باره تصمیم‌گیری شود موضوعی که باعث نگرانی شدید دستفروشانی شده که تنها منبع درآمدشان همین شغل است.
بابک دانشجوی کارشناسی ارشد جامعه‌شناسی سال‌هاست دستفروشی می‌کند. او می‌گوید: «بعد از بازگشایی‌ها من هم مثل خیلی  از دستفروش‌ها به کار برگشتم. بعضی‌ها زودتر از من برگشته بودند چون تنها کاری است که دارند. دستفروش‌ها بیمه و تعاونی و تشکلی هم ندارند تا از آنها دفاع کند. تنها سرمایه‌ای که دارند همان کالایی است که می‌فروشند. چند وقت پیش یک سری بنر از سه راه جمهوری تا خیابان ولیعصر نصب کردند مبنی بر رعایت انضباط شهری و جمع‌آوری دستفروشان؛ دقیقاً مثل اتفاقی که سال 98 برای ما افتاد و شش ماه کار ممنوع شد. بعد هم شش ماه با ساعت مشخص یعنی هشت شب به بعد کار کردیم. اتفاقی که ما را از نظر مالی به شدت ضعیف کرد. کرونا که آمد ضعیف‌تر شدیم و حالا این بنرها را زده‌اند و کلی جنس روی دست‌مان مانده و نگرانیم در این وضعیت چه بلایی سرمان می‌آید.
بعد از مدتی بنرهای قبلی برداشته شد و بنرهای آبی جایشان را گرفت؛ پلاکاردهایی که رویشان نوشته شده بود به خاطر قطع زنجیره انسانی کرونا قرار است دستفروش‌ها جمع‌آوری و ساماندهی شوند. به نظرم دلیل جمع‌آوری بنرهای اول این بود که افکار عمومی با آنها همدلی نشان نداد و برای همین تصمیم گرفتند کرونا را مطرح کنند. در تهران اعلام محدودیت شده اما همه کافه‌ها و مراکز تجاری بازند. باز دیواری کوتاه‌تر از دیوار دستفروش‌ها پیدا نکردند. الان دو هفته است بیکاریم. در حالی که همه از ماسک استفاده می‌کنند، دستشان را مدام ضدعفونی می‌کنند و از طرف دیگر در فضای باز کار می‌کنند و فضای باز خیلی بهتر از فضای بسته است. این طرح‌ها واقعاً به ما احساس نابرابری می‌دهد. احساس می‌کنی می‌خواهند همان آب باریکه را هم که این روزها دیگر اسمش آب باریکه هم نیست، از تو بگیرند.»
بابک می‌گوید: «ساماندهی هیچ‌وقت مناسب نبوده و معمولاً محیط‌هایی که در اختیار دستفروشان قرار می‌دهند جاهای نامناسب و غیربهداشتی هستند که پاخور مناسبی هم ندارند و حتی هیچ‌کدام از ویژگی‌هایی را که در ماده 16 قانون بهبود فضای کسب و کار هم به آن اشاره شده رعایت نمی‌کنند. شهرداری‌ها طبق این قانون موظفند فضای مناسبی در اختیار دستفروشان قرار دهند و اصلاً این‌طور نیست که دستفروش‌ها از سر شکم‌سیری به این مکان‌ها نروند. تخصیص فضای غرفه‌ها هم معمولاً رانتی است و جاهای خوب را به آشنایان می‌دهند.» بابک بارها از دغدغه دستفروشانی می‌گوید که این روزها بجز خرج اولیه زندگی‌شان باید نگران بیماری کرونا هم باشند: «طبق گفته‌های مسئولان هزینه‌های درمان کرونا واقعاً بالاست، ما هم که بیمه نیستیم. دستفروش‌ها در این شرایط واقعاً باید به کجا پناه ببرند؟»
سید‌علی مفاخریان، مدیرعامل شرکت ساماندهی مشاغل و صنایع شهر اما در این باره می‌گوید: «اینکه بنرها را چه کسی نصب کرده به ما ارتباطی ندارد اما ما می‌خواهیم این شغل را ساماندهی کنیم. دستفروشان این مناطق مگر برای کارشان مجوز دارند که حالا این همه از تعطیلی‌اش ناراحتند؟ ضمن اینکه ما بارها گفته‌ایم که دستفروشان را به رسمیت می‌شناسیم اما آنها قرار نیست در هر جای خیابان که دلشان خواست دستفروشی کنند. این خیابان‌ها محل تردد ویلچری‌ها و عابران پیاده هم هست. ما الان یک سیستم داریم که دستفروشان می‌توانند در آن ثبت نام کنند؛ بماند که می‌دانیم عده‌ای واقعاً به این شغل نیاز ندارند و می‌دانیم خیلی‌ها مغازه دارند اما چون برایشان به صرفه است در خیابان هم دستفروشی می‌کنند. آنهایی که نیاز دارند برایشان یک جایی در منطقه شش در نظر گرفته شده و می‌توانند برای ثبت‌نام به آنجا مراجعه کنند. اما اینکه در هر جای تهران دستفروشی کنند این اجازه را به آنها نمی‌دهیم. آنهایی هم که می‌گویند این فضاها رانتی در اختیار دستفروشان قرار می‌گیرد حرف‌شان درست نیست چون هنوز هیچ غرفه‌ای واگذار نشده که این حرف‌ها را می‌زنند. کسانی که این حرف‌ها را می‌زنند کسانی‌اند که واقعاً دستفروش نیستند یا اینکه از این‌گونه دستفروشی سود بیشتری می‌برند. اصلاً این حرف‌ها حقیقت ندارد.»
محمدکریم آسایش، فعال اجتماعی در این باره می‌گوید: «در بنرهای زرد که حدود  دو سه ماه پیش نصب شد دستفروشی به دلیل سد معبر جرم محسوب می‌شد و اعلام کردند طرح انضباط شهری اجرا می‌شود. بعد  اما بنرهای آبی جایگزین شد که دلیل اجرای طرح را کرونا اعلام می‌کرد. در شرایط حاضر ما با چند تناقض مواجه هستیم، اول اینکه با بنرهای زرد گفتند دستفروشی سد معبر است و سد معبر جرم است و برای همین طرح جمع‌آوری را اجرا می‌کنند. بعد وقتی خواستند طرح را اجرا کنند، بنرهای زرد را برداشتند و بنرهای آبی گذاشتند و گفتند به خاطر کرونا این کار را می‌کنند. طبعاً اگر به خاطر کرونا چنین طرحی اجرا می‌شود باید موقت باشد اما گفته شده طرح ادامه دارد و مثل سال 98 اجرا می‌شود. اگر موقت است باید برایش بسته‌های حمایتی در نظر گرفته شود. تناقض دیگر هم این است که طرح‌های جمع‌آوری با مصوبه شرکت ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون، مغایر است. الان معلوم نیست این طرح توسط کجا اجرا می‌شود و چرا نباید با کمیته برنامه‌ریزی ساماندهی مشاغل سیار هماهنگ باشد و چرا اعضای شورای شهر در مورد کمیته برنامه‌ریزی مصوبه ساماندهی مشاغل سیار و بی‌کانون و تشکیلش توضیح نمی‌دهند؟ آیا دستفروشان و شهروندان نباید از تصمیماتی که برای آنها گرفته می‌شود آگاه باشند؟ این بود شورایی که ادعای شیشه‌ای بودن و شفافیت می‌کرد؟»
تغییر جا برای دستفروشان سخت است. محمد این روزها به شرق تهران پناه برده و ماسک و شیلد می‌فروشد: «ماسک‌ها را از همان جایی تهیه می‌کنم که داروخانه‌ها و مراکز بهداشتی دیگر تهیه می‌کنند. اجناس من بی‌کیفیت نیست همان‌طور که کالاهای خیلی از رفقایم اجناس خوبی است. من نمی‌دانم برای ما چه تصمیمی می‌گیرند اما کاش همه بدانند زندگی خیلی از ما به اندازه کافی سخت هست، دیگر به ما سخت‌تر از این نگیرند.»