محمد معصومیان
گزارش‌نویس
هرچند بارها تکرار می‌کند «خیلی هم مهم نیست» اما او اولین کسی است که در سال 87 رشته هنری «لایه چینی» را در ایران دنبال کرد و با 33 سال سن توانست مدرک درجه یک هنری را از سازمان ارزشیابی هنری ایران دریافت کند. هنری که بعد از پیشرفت صنعت چسب‌سازی در دنیا شروع شد و در ذهن حسن رحمانی با نقوش فرش ایرانی گره خورد و حالا در دانشگاه‌های معتبری مانند تبریز و دانشگاه تهران و سوره تدریس می‌شود.
بازارچه صنایع دستی فرهنگسرای رازی در صبحی پاییزی پر از برگ‌های زرد و نارنجی است. فضای آرام بازارچه با دریاچه‌ای که چند مرغ دریایی روی آن پرواز می‌کنند به‌نظر جای خوبی برای هنرمندان ساکن در غرفه‌های آن است. حسن رحمانی آرام و خونسرد با لباس کاری که رویش خاک چوب نشسته در را باز می‌کند. با تن صدایی پایین دعوت می‌کند داخل کارگاه برویم و خودش در پستو لباس مرتبی به تن می‌کند و پشت میز کار، رو به روی ما می‌نشیند. دورتا دور روی قفسه‌ها و میزهای چوبی پر از قطعات بزرگ و کوچک چوب راش، ونگه، پادوک و... است دستگاه‌های کوچک و بزرگ برش و خراطی... با عکسی از محمدرضا لطفی روی دیوار و بوی خوشایند چوب.
رحمانی متولد تاکستان قزوین است و آن‌طور که خودش می‌گوید قبل از رفتن به سراغ رشته دانشگاهی صنایع دستی چند سالی سه‌تار می‌زده و در مسابقات جوانان سال 82 مقام دوم را کسب کرده. حالا می‌شود دلیل عکس روی دیوار را بهتر فهمید.
رحمانی می‌گوید: «شرایط جوری پیش رفت که رفتم دنبال یک مسیر دیگر و رشته هنر را برای دانشگاه انتخاب کردم و در دانشگاه بابلسر رشته صنایع دستی قبول شدم و درس خواندم. اوایل دانشگاه خیلی به این رشته علاقه نداشتم اما یکی از خوبی‌های این رشته تجربه گرایش‌های مختلف صنایع دستی بود و من وقتی به چوب رسیدم یکدفعه علاقه‌مند شدم. شاید چون قبلاً هم ساز می‌زدم و با چوب سروکار داشتم. اما نمی‌دانستم چه
می‌خواهم؟»
او حالا با انتزاعی در ذهنش درگیر بود؛ از طرفی به علت کار بافندگی فرش که در نوجوانی کنار خواهرش آموخته بود عاشق نقوش ایرانی بود و از طرفی هم چوب که دوست داشت این دو را به‌هم نزدیک کند اما بالاخره با تحقیق زیاد و خواندن مطالب مختلف در اینترنت به لایه‌چینی رسید و انتزاع رنگ واقعیت گرفت.
او بعد از آغاز کار، برای اولین بار در دوسالانه نگاره‌های چوبی تهران شرکت کرد و آنجا بعد از صحبت و مشورت نام ایرانی لایه چینی را انتخاب کرد: «من در ابتدای کار خیلی از این نام راضی نبودم اما دیدم مردم کم کم از این نام استفاده کردند و مورد قبول واقع شد. در واقع چون ما در این کار چوب را لایه‌لایه روی هم می‌گذاریم اسمش شد لایه چینی.»
لایه چینی تکنیکی در نجاری است که هنرمندان زیادی را در امریکا و اروپا و کانادا که چوب جنگلی دارند، به خود مشغول کرده است. رحمانی می‌گوید: «این‌کار خیلی به چسب احتیاج دارد و بعد از اینکه صنعت چسب به قدرت زیادی رسید این هنر خیلی بیشتر رواج پیدا کرد. ما در این کار برعکس درودگری اتصالی نداریم، حتی در گره‌چینی ایرانی هم از چسب استفاده نمی‌کنیم. اما برعکس اینجا همه اتصالات چسب است و چیزی که مهم است نحوه چیدمان چوب‌ها کنار هم است. اینکه چطور رنگ‌ها را ببینیم و کنار هم قرار دهیم. در این رشته فقط رنگ چوب و محاسبات هندسی اهمیت دارد. اما همه چیز از نقشه شروع می‌شود و یکی از چالش‌های کار این است که ابزار مخصوص لایه‌چینی نداریم و باید ببینیم در کار به چه ابزاری احتیاج پیدا می‌کنیم و آن را چطور جفت و جور کنیم.»
او این کار را در دو بخش تعریف می‌کند؛ یک بخش صنعتی و یک بخش هنری. در تعریفی ساده در این روش چوب‌ها در ابعاد مختلف بسته به نقشه کار، برش می‌خورند و با چسب به‌هم می‌چسبند و در مراحل بعدی برش و خراطی آن را می‌سابند تا شکل نهایی کار به دست
بیاید.
رحمانی تأکید می‌کند که شاید اولین نفری نباشد که در ایران این کار را کرده اما اولین نفری است که پیگیرانه این رشته را به عنوان یک تخصص ادامه داده: «کسی دیگر در آن دوره‌ای که من کار را شروع کردم نبود که من از او ابهاماتم را بپرسم. من پیش استادهای رشته‌های دیگر می‌رفتم تا کار کردن با ابزار را از آنها یاد بگیرم. به هرحال این قضیه ادامه پیدا کرد و موضوع پایان نامه دوره لیسانس دانشگاهم شد همین لایه‌چینی و بعد از آن خیلی جدی پیگیر شدم.»
رحمانی بعد از گرفتن مدرک لیسانس، دیگر به درس خواندن ادامه نداد و همه وجودش را وقف این رشته کرد و دستگاه خرید و در تاکستان اولین کارگاه را راه انداخت و بعد از دو سال به تهران آمد و در این کارگاه شروع به کار کرد: «بعد از چند سال به بعضی دانشگاه‌ها دعوت شدم چون کس دیگری این رشته را کار نمی‌کرد اما به خاطر مدرک تحصیلی‌ام مشکل بود. سه سال پیش شورای ارزشیابی هنرمندان به من مدرک درجه یک هنری داد که معادل دکتراست.»
دوست دارم بدانم چه شد که سه‌تار و نقوش ایرانی و چوب در ذهن او کنار هم قرار گرفت و تبدیل به این هنر شد؟ رحمانی می‌گوید: «نمی‌دانم چطوری اینها ارتباط دارند؟ من به موسیقی سنتی علاقه دارم و وقتی به این موسیقی گوش می‌دهم در ذهنم نقوش ایرانی شکل می‌گیرد و مرور می‌شود. من عاشق این فضاهای ایرانی هستم. حالا اینکه اینها چطور با هم تلفیق می‌شوند فکر می‌کنم برای فهمیدنش احتیاج به روانکاوی باشد.»
او از زمانی که مشغول کار است می‌گوید و اینکه به قول خودش انگار جزو زمان زندگی‌اش نیست. از خواب که بیدار می‌شود ذوق کار دارد تا وقتی که می‌خوابد. وقت‌هایی که کار جدیدی در دست دارد صبح‌ها زودتر بیدار می‌شود. حسن که عاشق تدریس و یاد دادن لایه‌چینی به دانشجویان است از صبر و حوصله و علاقه‌اش به تدریس می‌گوید: «یک علاقه خاصی به این‌کار در من وجود دارد که دلیل آن‌را را نمی‌دانم. این موضوع باعث می‌شود از همه لحظات این کار لذت ببرم. این نعمت بزرگی است که آدم یک کاری را دوست داشته باشد.»
اما نمی‌شود دائم کار کرد و لحظاتی هم هست که هر هنرمندی دوست دارد رها باشد و رحمانی این رهایی را زمان ساز زدن و سفرهایی که به تنهایی می‌رود تجربه می‌کند: «سفر به من انرژی می‌دهد شاید هم دلیلش کنجکاوی است. من معمولاً جاهایی که تا حالا نرفته‌ام می‌روم و دوست ندارم از راهی که می‌روم از همان راه برگردم و سعی می‌کنم راه جدیدی را تجربه کنم. این کنجکاوی در کارم هم هست.»
پشت سرش کاسه‌ای بزرگ را نشانم می‌دهد که پر از تکه‌های کوچک چوب است که در کنار هم چیده شده و نقشی ایرانی دارد. آنقدر پر از جزئیات و منظم که در اولین نگاه انگار برای درست کردنش باید سال‌ها تلاش کرد: «مثل همین کار که تا آخر هم نمی‌دانم می‌خواهد چه بشود. معمولاً هم برای کاری هیجان دارم که نمی‌دانم می‌توانم انجامش بدهم یا نه. فکر کنم یک جور بیماری است که دنبال چیزی می‌گردم که در دسترس نیست.»
پیچ‌گوشتی را که دستگیره در شده می‌کشم و در باز می‌شود. با خنده می‌گویم این هم از خلاقیت‌های شماست؟ می‌خندد و می‌گوید: «اگر دستگیره بگذارم اذیت می‌شوم. سال‌هاست که دستگیره در کارگاهم همین پیچ گوشتی است.» از او خداحافظی می‌کنم و به خونسردی رفتارش فکر می‌کنم که در تضاد با چشمان باهوش اوست. انگار فهم این‌همه علاقه به هنر لایه‌چینی در حسن رحمانی بدون شناخت شخصیتش ممکن نیست.