هدی هاشمی
خبرنگار
سال سخت آموزش مجازی به پایان رسید و حالا یک میلیون و ۳۶۸ هزار داوطلب کنکور در چهارشنبه همین هفته مهمترین آزمون کشوری خود را برگزار می‌کنند. رقابتی نفسگیر و سرنوشت‌ساز که حتی فراز و فرودهای کرونایی امسال هم نتوانست آن را به تعویق بیندازد. پنجاه و یکمین کنکور سراسری دانشگاه‌ها چهارشنبه 9 تیرماه تا شنبه 12 تیرماه در حالی برگزار می‌شود که بر اساس اعلام ستاد ملی کرونا 32 شهر کشور در وضعیت قرمز کرونایی هستند. شهرهایی که بیشتر در استان‌های جنوبی کشور قرار گرفته‌اند و با توجه به شرایط آب و هوایی وضعیت را برای برگزارکنندگان کنکور کمی سخت کرده است. البته رئیس سازمان سنجش  آموزش کشور گفته است که در شهرهای قرمز پروتکل‌های سختگیرانه‌تری اعمال می‌کنیم و ناظران وزارت بهداشت هم حساسیت بیشتری در این شهرها دارند. بر‌اساس آمار سازمان سنجش، امسال هم مثل سال‌های گذشته بیشترین تعداد داوطلب مربوط به گروه علوم تجربی است. نیمی از داوطلبان کنکور یعنی ۵۵۴ هزار و ۸۶۰ داوطلب در این گروه آزمایشی با یکدیگر رقابت می‌کنند. در آزمون امسال ۳۷۰ هزار و ۱۱۲ داوطلب در گروه علوم انسانی، ۱۷۵ هزار و ۷۷۶ داوطلب در گروه زبان‌های خارجی، ۱۴۲ هزار و ۶۷ داوطلب در گروه علوم ریاضی و مهندسی و در گروه آزمایشی هنر هم ۱۲۵ هزار و ۱۱۲ داوطلب رقابت می‌کنند. همچنین زنان بیشترین داوطلبان کنکور 1400 هستند. تعداد ۶۶۲ هزار و ۱۱۴ داوطلب زن و تعداد ۴۴۹ هزار و ۷۰۴ داوطلب مرد در آزمون سراسری امسال ثبت نام کرده‌اند. آن‌طور که رئیس سازمان سنجش آموزش کشور گفته است: «داوطلبان امسال نسبت به سال گذشته ۳۵ هزار نفر کاهش پیدا کرده است. البته در رشته علوم تجربی و ریاضی شاهد کاهش داوطلبان و در رشته علوم انسانی با افزایش روبه‌رو بودیم ؛ موضوعی که برخی از منتقدان برگزاری کنکور دلیلش را کرونا و نگرانی از این بیماری می‌دانند. نگرانی که حتی برگزار‌کنندگان کنکور هم آن را به‌جا می‌دانند اما به دلایل مختلف آموزشی  نمی‌توانند آن را به تعویق بیندازند. ابراهیم خدایی، رئیس سازمان سنجش درباره برگزاری کنکور در شرایط کرونا به خبرنگار «ایران»، گفت: «شرایط برگزاری کنکور امسال نسبت به سال گذشته بسیار بهتر است. خانواده‌ها به هیچ عنوان نگران نباشند. سال گذشته وضعیت بدتر از امسال بود و چندین بار هم کنکور به تعویق افتاد. در نهایت با تمام استرس‌ها این آزمون برگزار شد و بر اساس غربالگری که وزارت بهداشت از روی کد ملی داوطلبان داشته است هیچ‌کدام از داوطلبان کنکور سال گذشته به کرونا مبتلا نشده‌اند. امسال ما تعداد شهرهای برگزارکننده کنکور و تعداد حوزه‌های امتحانی را بیشتر کردیم. سال گذشته در 390 شهر کنکور برگزار شد و امسال در 414 شهر کنکور برگزار می‌شود.»
اجرای پروتکل‌های سختگیرانه در شهرهای قرمز
خدایی در پاسخ به این سؤال که برگزاری کنکور در شهرهای قرمز و جنوب کشور چگونه خواهد بود؟ اظهار داشت: «در شهرهای قرمز پروتکل‌های بشدت سختگیرانه‌تری خواهیم داشت. واقعاً جای نگرانی نیست. در این شهرها اگر فضای باز بود آزمون در این مکان‌ها برگزار می‌شود. تهویه مناسب و فاصله اجتماعی را روز قبل از برگزاری ناظران وزات بهداشت بررسی می‌کنند. البته فقط شهرهای قرمز نیست، در کل کشور پروتکل‌های سختگیرانه را اجرا می‌کنیم. تمام حوزه‌ها در هفته جاری ضد عفونی می‌شوند و فاصله صندلی‌ها هم دو متر خواهد بود.»
128 داوطلب کنکور کرونا دارند
128 داوطلب کنکوری به ویروس کرونا مبتلا هستند. این خبری است که رئیس سازمان سنجش اعلام کرد و گفت: «کد ملی داوطلبان کنکور را وزارت بهداشت بررسی می‌کند و همچنین بر اساس خوداظهاری خود داوطلبان حدود 128 داوطلب به بیماری کرونا مبتلا هستند. محل آزمون این داوطلبان بیمارستان است و آزمون توسط وزارت بهداشت برای آنها برگزار خواهد شد. داوطلبان بیماری که در بیمارستان بستری و یا در منزل قرنطینه هستند، نگران برگزاری آزمون نباشند. وزارت بهداشت در بیمارستان‌ها تمهیدات ویژه‌ای برای برگزاری آزمون دارد.»
رقابت بر سر صندلی‌ رشته‌های خاص
بر اساس اعلام سازمان سنجش، از میان یک میلیون و ۱۲ هزار و ۴۰۶ نفر که مجاز به انتخاب رشته در کنکور سراسری ۹۹ بودند، فقط تعداد ۴۶۹ هزار و ۹۴ نفر نسبت به انتخاب رشته اقدام کرده‌اند. سال۹۷ از تعداد کل افرادی که مجاز به انتخاب رشته بودند، ۶۰ درصد اقدام به انتخاب رشته کرده‌اند. این یعنی داوطلبان دیگر حاضر نیستند که در هر دانشگاهی درس بخوانند و حالا رقابت اصلی بر سر دانشگاه‌های برتر و رشته‌های خاص است. آن‌طور که رئیس سازمان سنجش اعلام کرد، داوطلبان برای دانشگاه های خاص کنکور می‌دهند: «10رشته پرمخاطب در دانشگاه‌های برتر وجود دارد و داوطلبان می‌خواهند در این رشته‌ها درس بخوانند. داوطلبان شرکت‌کننده در رشته تجربی بیشتر علاقه‌مند نشستن بر صندلی رشته‌هایی همچون پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی و دامپزشکی هستند. البته داوطلبان تجربی بیشتر برای نشستن بر صندلی پزشکی تلاش می‌کنند. در این رشته خاص دانشگاه هم اهمیت ندارد. داوطلبان شرکت‌کننده در رشته ریاضی و فنی بیشترعلاقه‌مند نشستن بر صندلی رشته‌هایی همچون کامپیوتر، مکانیک، مهندسی عمران و معماری هستند. همچنین داوطلبان رشته‌های علوم‌انسانی علاقه‌مند به رشته‌های روانشناسی و حقوق هستند. بجز رشته پزشکی اکثر داوطلبان تلاش می‌کنند در این رشته در دانشگاه های معتبر درس بخوانند.»
بحث داغ ساماندهی کنکور
 پنجاه و یکمین آزمون سراسری دانشگاه‌ها در حالی برگزاری می‌شود که این روزها بحث‌های مختلفی در ارتباط با ساماندهی کنکور در شورای عالی انقلاب فرهنگی مطرح است. چند روز پیش، سعید رضا عاملی در حاشیه جلسه ۸۴۲ شورای عالی انقلاب فرهنگی در خصوص تغییرات کنکور ۱۴۰۲، پنج مصوبه این شورا را تشریح و عنوان کرده بود که مصوبه اول مبنی بر این بود که در آزمون سراسری سهم آموزش و پرورش به لحاظ سابقه تحصیلی ۶۰ درصد و سهم کنکور سراسری ۴۰ درصد خواهد بود. مصوبه دوم این بود که کنکور سراسری مختص دروس تخصصی باشد و دروس عمومی به بخش سوابق تحصیلی منتقل می‌شود و سوابق تحصیلی مبنای ارزیابی نهایی خواهد بود و مصوبه سوم این بود که آزمون سنجش (کنکور) دو بار در سال برگزار شود که فشار و اضطراب از روی دانش‌آموزان برداشته شود و دانش‌آموزان وقتی در این آزمون شرکت می‌کنند نگران نباشند که تا سال دیگر فرصت دیگری نخواهند داشت. بر‌اساس مصوبه چهارم شورا، مقرر شد نتایج آزمونی که دانش‌آموزان در آن شرکت می‌کنند تا دو سال اعتبار داشته باشد و دانش‌آموزان بتوانند از نتایج آن تا دو سال استفاده کنند. مصوبه پنجم نیز درباره پذیرش بود که بر‌اساس آن دانشگاه‌های کشور می‌توانند یک حد نصاب برای معدل بگذارند و بر‌اساس آن مشخص کنند که تا چه معدلی را پذیرش می‌کنند و اگر معدل داوطلب از میزان مشخص پایین‌تر باشد این اختیار به دانشگاه‌ها داده می‌شود که داوطلب را پذیرش نکنند. رئیس سازمان سنجش درباره 5 مصوبه شورا اظهار داشت: «این تغییرات برای امسال و یا سال دیگر نیست. امسال تأثیرسوابق تحصیلی داوطلبان 30درصد است.البته سازمان سنجش در این تصمیم‌گیری دخالتی ندارد و اظهارنظری هم نمی‌کند.»

حسین میرزایی
مردم‌شناس، عضو هیأت علمی دانشگاه علامه طباطبایی
سرمایه اجتماعی، به‌عنوان یک قدرت نرم، در هر کشوری باعث افزایش امنیت، انباشت سرمایه، توسعه، دفع تهدیدهای داخلی و خارجی و ایجاد مقبولیت و مشروعیت می‌شود. پایه اصلی سرمایه اجتماعی، اعتماد است. اعتماد به افراد، اعتماد به نهادها، اعتماد به حاکمیت و اعتماد به دیگری‌ها. این اعتماد، فراتر از جایگاه‌هایی از پیش‌تعریف‌شده مانند خانواده، فامیل، قوم، قبیله و... است.  از دیدگاه علوم اجتماعی، اینکه اعتماد از چه راهی به‌دست می‌آید، بحث مفصلی است که روند دراز‌مدت و پیچیده‌ای دارد. اما درباره کشورمان، اینکه سرمایه اجتماعی چه وضعیتی دارد و چه روندی را در این سال‌ها طی کرده، می‌تواند موضوع مهمی باشد.
طبق پیمایش هایی که در سال‌های اخیر با هدف سنجش سرمایه اجتماعی در کشور انجام شد، شاخص‌های اعتماد اجتماعی همان‌طور که پیش‌بینی می‌شد، در سطح کلان و میانی پایین است. در سطح خرد هم ظاهراً عمیقاً به وابستگی‌های خانوادگی و قومی و فامیلی مربوط است و اعتماد تعمیم‌یافته، یعنی آن شکلی از اعتماد که فارغ از وابستگی‌ها که به ذات انسانی روابط مربوط می‌شود، در سطح جامعه به نسبت پایین است. در چنین وضعیتی، برای حاکمیت، هزینه‌های سیاستگذاری بسیار بالا خواهد بود و در عین حال، کارآیی این ریل‌گذاری‌ها بسیار کم. دلیل آن این است که سهم زیادی از منابع موجود صرف بی‌اثرسازی این بی‌اعتمادی‌های ریشه‌ای و نهادی می‌شود. این بی‌اعتمادی در شرایط بحرانی، مانند پاندمی کرونا شدیدتر می‌شود؛ زیرا هدف‌گذاری و سیاست‌ورزی‌ها، بیش از آنکه به موضوع‌های اقتصادی و تولیدی مربوط شود، به رفتارهای انسانی ارتباط پیدا می‌کند و این امر خواهان سطح وسیع‌تری از اعتماد عمومی تعمیم‌یافته است. مهم‌ترین وظیفه یک دولت در دوران فعلی این است که تا جای ممکن، اعتماد و سرمایه اجتماعی را در همه حوزه‌ها بالا ببرد. این مفهوم، نه فقط جایگاه ویژه‌ای در تسهیل‌ امور اقتصادی و اجتماعی و کمینه‌سازی هزینه‌ها و بیشینه‌سازی کارآیی‌ها دارد، بلکه همچنین در جامعه بهداشت روانی را ارتقا می‌بخشد که در بطن خود نوعی ارزش ذاتی برای فرد و جامعه دارد. بنابراین هر قدر این اعتماد اجتماعی افزایش پیدا کند، نقش مهمی‌تری را می‌تواند در تحقق‌بخشی به اهداف دیگر جامعه ایفا کند. متأسفانه در دهه گذشته، این متغیر مهم، نه فقط ارتقانیافته بلکه حتی سال به سال بدتر شده است. عوامل متعددی از جمله نزول شاخص‌های اقتصادی و دشوار شدن شرایط زندگی مردم باعث شده امید به آینده به طور جدی روند کاهشی پیدا کند. به‌نظر می‌رسد برای بهبود وضعیت سرمایه اجتماعی نباید در جست‌وجوی راه‌حل‌های موقت و کوتاه مدت بود بلکه برای این کار، نیازمند نگاهی راهبردی هستیم. وقتی مسأله ریشه‌ای حل نشود مشکلات به شکل‌های مختلف در جاهای مختلف بازتولید خواهند شد.یکی از دلایل پایین آمدن میزان مشارکت در انتخابات، که از مصادیق سرمایه اجتماعی یک کشور محسوب می‌شود، علاوه بر شرایط کرونا، عملکرد ناامیدکننده دستگاه‌های کشور در تأمین امنیت اقتصادی و روانی در یک دهه گذشته جامعه است.
 گروه‌های اجتماعی باید بتوانند مطالبات خود را ابراز و تا رسیدن به نتیجه پیگیری کنند و نظام سیاسی و اجرایی حاکم هم باید به این مطالبات پاسخ لازم را بدهد. در این صورت است که سرمایه اجتماعی افزایش پیدا می‌کند. در شرایطی که رسانه‌های خارجی و معاند، بدون هیچ کنترلی افکار عمومی را در جهت اهداف خود شکل می‌دهند، این افکار آسیب پذیر می‌شوند و سرمایه اجتماعی را کاهش می‌دهند. اگر صداوسیما نتواند آن‌طور که باید در جهت اقناع جامعه قدم بردارد قطعاً وضعیت بهبود پیدا نخواهد کرد. با تغییر سیستم اجرایی کشور، همه، چه آنها که به رئیس‌جمهوری منتخب رأی داده‌اند و چه آنها که رأی نداده‌اند، منتظر هستند تا ببینند این تغییر، سرآغاز تغییرات بزرگ در جامعه خواهد شد یا خیر. امید است با عملکرد مطلوب دولت جدید سرمایه‌های اجتماعی از دست رفته بازیابی شوند و اعتماد اجتماعی در جامعه ترمیم شود.