ترانه بنی یعقوب
گزارش نویس
 ما کی واکسن می‌زنیم؟ مادرت واکسن زد؟ راستی پدرت که بیماری زمینه‌ای دارد کی واکسن می‌زند؟ شما هم حتماً مثل من هر روز این جمله‌ها را در کوچه و خیابان می‌شنوید، جملاتی که معمولاً با نگرانی زیادی گفته می‌شود. اصلاً از ابتدای شیوع کووید19 چه کسی منتظر لحظه واکسن زدن نبوده است؟ بحرانی که می‌دانیم راه حل قطعی‌ آن واکسیناسیون عمومی است. همه می‌دانیم یک روز دیر رسیدن واکسن به یک سالمند یا کسی که بیماری زمینه‌ای دارد، ممکن است به قیمت جانش تمام شود و هیچ راه بازگشتی نمانده باشد. پس همگی حق‌داریم نگران باشیم و بپرسیم آیا روی روند واکسیناسیون نظارت جدی می‌شود؟ این نگرانی‌ها با انتشار اخباری که هر از گاه در رسانه‌ها منتشر می‌شود و ازعدم رعایت اولویت واکسن زدن حکایت دارد، بیشتر ما را نگران می‌کند.
اما چطور می‌توان بر روند واکسیناسیون نظارت کرد؟ پدیده واکسن خواری چه تبعاتی دارد و آیا این پدیده می‌تواند اعتماد افراد را به سیستم بهداشت و درمان کشور از بین ببرد؟
هر دوز واکسن نجات یک زندگی
ازهمان ابتدای ورود واکسن کرونا در بهمن ۹۹ به کشور حرف و حدیث‌های بسیاری درباره نحوه توزیع آن براساس پروتکل‌های اولویت‌بندی وجود داشت. طبق پروتکل‌های جهانی، کادر درمان، افراد مسن یا دارای بیماری‌های خاص در اولویت اول دریافت واکسن هستند اما برخی اوقات اخباری در رسانه‌ها منتشر می‌شود که نشان می‌دهد این پروتکل‌های جهانی دقیقاً رعایت نمی‌شود. خبری مثل سوءاستفاده از اولویت واکسیناسیون پاکبان‌ها در اهواز و آبادان یا خانه سالمندان در علی آباد کتول، خبرهایی از تخلف در شهر گرگان و البته خبرهایی از سوءاستفاده در این زمینه در اصفهان و ....
در این میان البته شایعات تأیید نشده‌ای هم در فضای مجازی می‌چرخید که اوج آن مربوط به‌گزارش‌های متعددی از یک بیمارستان بود که نشان می‌داد رئیس بیمارستان سهمیه واکسن کادر درمان را به اقوام و آشنایان خود داده است. همین شایعات درباره بیمارستان تخصصی دیگری در تهران شنیده شد که درنهایت با برکناری رئیس بیمارستان و اعلام تحقیق و تفحص درباره احتمال واکسن خواری تأیید شد.
چندی پیش دکتر سیما سادات لاری سخنگوی وزارت بهداشت در مصاحبه با رسانه‌ها در این زمینه گفت: «با متخلفانی که واکسن خارج از پروتکل دریافت کنند به شدت برخورد خواهد شد. همه واکسن‌ها دارای کد 20 رقمی است که در دو سامانه ثبت می‌شود و همه سعی وزارت بهداشت این است که واکسن به دست افرادی که در گرو‌ه های هدف هستند تعلق گیرد. این خط قرمز وزیر بهداشت است.» همچنین روابط عمومی شهرداری تهران از عزل خاطیان در جریان تزریق سهمیه واکسن کرونا خبر داد و اعلام کرد پس از بررسی ها مشخص شد یک نفر از مسئولان نواحی، اقدام به تزریق واکسن از سهمیه واکسن کرده که به همراه سه نفر از همکاران ذیربط در ناحیه از سمت‌های خود عزل شدند.
مهدیار سعیدیان، پزشک، درباره نحوه مدیریت تزریق واکسن در کشور انتقادهای جدی دارد: «بخش‌های مربوطه در این مورد به هیچ وجه قوی و پخته عمل نکرد. ابتدا کادر درمان دولتی واکسن دریافت کردند که آن هم عادلانه توزیع نشد. مثلاً در بسیاری از دانشگاه‌های دولتی کارمندان اداری دانشگاه خیلی زودتر از کادر درمان که در معرض ویروس بودند واکسن دریافت کردند. دانشجویان مقاطع انترنی و رزیدنتی تخصص پزشکی هم در بسیاری از دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور از نوبت اول واکسیناسیون محروم ماندند، اما با واردات محموله‌های بیشتر در سال جدید، واکسیناسیون کادر درمان شتاب گرفت اما همچنان هیچ برنامه و نظمی برای واکسیناسیون و اولویت‌ها در نظر گرفته نشده بود. در ادامه هم هر روز خبر یا شایعه‌ای درباره «واکسن خواری» و تزریق واکسن کرونا به اقوام و اطرافیان بعضی رؤسای دانشگاه‌های علوم پزشکی و بیمارستان‌های مختلف منتشر می‌شد.»
 دکتر سعیدیان با اشاره به اخبار واکسن خواری و تأیید برخی از این موارد می‌گوید: «پدیده واکسن خواری باعث می‌شود با توجه به کمبود واکسن در کشور افرادی که در اولویت اول واکسیناسیون قرار دارند بویژه سالمندان، بیماران خاص و کادر درمان که در معرض خطر بالای ابتلا به کووید۱۹ قرار دارند از دریافت سهمیه بموقع باز بمانند و زمانی نوبت‌شان شود که نوشدارو پس از مرگ سهراب باشد.»
هادی یزدانی، پزشک هم با اشاره به تخلفات صورت گرفته در تزریق واکسن کرونا می‌گوید: «در نقاط متعددی شاهد این تخلفات بوده‌ایم و هرکس زورش رسیده تخلفی کرده. نکته اساسی این است که زدن واکسن اولویت‌بندی دارد نه سهمیه بندی؛ یعنی کسی سهمیه‌ای از واکسن ندارد و سند ملی واکسیناسیون کرونا بر اساس اولویت‌ها نوشته شده است. در آن سند کاملاً مشخص است که آتش‌نشان‌ها، پاکبان‌ها و راننده تاکسی‌ها مثلاً در اولویت سوم قرار دارند اما خیلی اوقات اولویت بندی‌ها جابه جا شده‌اند. این یعنی هر کس که امروز فوت کرده اگر دو ماه پیش واکسن زده بود، با کرونا نمی‌مرد. »

برای پیشگیری از واکسن خواری چه باید کرد؟
اما این روزها که نگرانی اصلی بیشتر مردم تزریق بموقع واکسن است چطور می‌توان بر این روند نظارت کرد تا هم نگرانی‌ها کم شود و هم به خاطر دیر رسیدن واکسن کسی جانش را ازدست ندهد.
دکتر سعیدیان پیشنهاد می‌کند: «برای پیشگیری از این فاجعه باید به‌طور مثال نرم افزاری طراحی شود که واکسن را از ابتدای ورود به کشور تا رسیدن به دست مصرف کننده هر لحظه رهگیری کند تا واکسن خواران نتوانند با سوءاستفاده از بعضی بی‌نظمی‌ها و جایگاه و میزان قدرت و نفوذشان حق دیگران را ضایع کنند.
مزدک دانشور، انسان شناس پزشکی هم دراین باره می‌گوید: «در صف ایستادن، نوعی برقراری عدالت است یعنی افراد می‌دانند که بر اساس نوبت خود به منابع می‌رسند و توزیع این منابع تابع یک نظم و قانون است. توزیع واکسن نیز که یکی از حیاتی‌ترین دستاوردهای بشری است باید تابع مقرراتی باشد که وجدان جامعه آن را بپذیرد. اگر این توزیع بر مبنای یک قاعده و مقررات مثل صف باشد، مردم می‌پذیرند و احتمال تخلف از آن کمتر خواهد شد. اما اگر اعلام شود که افراد به جای صف بستن براساس سن  یا حساس بودن شغل می‌توانند با پرداخت پول به ابتدای صف بروند این معنا به جامعه القا می‌شود که سرمایه و پول مهمتر از حق و انصاف است. وقتی پول در جامعه‌ای ملاک دسترسی به منابع شد، افراد هر چه بیشتر تلاش می‌کنند که این کلید شگفتی‌ساز همه‌چیز بازکن را به هر طریق ممکن داشته باشند  یا معادل‌های آن را به‌کار گیرند، حتی اگر این مسیر نامشروع و غیرقانونی باشد. پس اگر درهر جامعه‌ای قدرت و ثروت ملاک‌های معتبرتری برای دسترسی به منابع باشند، امکان فساد در این جوامع بیشتر می‌شود.»
به‌گفته او در همه جوامع مترقی به این نتیجه رسیده‌اند که توزیع منابع کمیاب همواره در معرض فساد و تبانی قرار دارد و بهترین راه حل برای کاهش فساد شفافیت در روندهاست. اول اینکه چه کسی به چه منابعی و با چه معیار و شرایطی می‌تواند دست پیدا کند. دوم آنکه ترتیب و نوبت‌گذاری برای برخورداری از این منابع به چه صورت پیش می‌رود. در مورد توزیع واکسن کرونا که درحال حاضر حیاتی‌ترین دستاورد بشری است، شفافیت در امر تولید و توزیع می‌تواند تا حدی در برابر فساد واکسن خواری بایستد. به‌عنوان مثال این بهانه که افشای نام افراد واکسینه شده باعث خدشه‌دار شدن حقوق قانونی بیمار و حریم خصوصی او می‌شود، فقط به نفع واکسن‌خواران تمام می‌شود زیرا واکسن زدن برای افراد سالم یا نسبتاً سالم انجام می‌شود و نه افراد بیمار. دوم اینکه واکسن زدن کاری است که برای تمامی افراد یکسان است و چیزی از پرونده شخصی بیمار افشا نمی‌کند.
او تأکید می‌کند: «باید از دو مسیر به سمت کنترل و کاهش واکسن‌خواری برویم؛ اول کم کردن فاصله‌های طبقاتی و رسیدن به نوعی برابری در قدرت و ثروت تا آنجا که افراد معیارهای انسانی را به‌جای معیارهای بازاری، ملاک قرار ندهند. دومین مسیر نیز شفافیت سازمانی است، شفافیت در امر تهیه و تولید یک دستاورد حیاتی بشر باعث می‌شود افکار عمومی و رسانه‌های آزاد بتوانند به‌صورت مستقل از نیروهای امنیتی- قضایی بر کارها نظارت داشته باشند و نظارت خود را اعمال کنند.»
تا زمان تزریق واکسن کرونا خیلی‌هایمان دل توی دلمان نیست نه فقط برای خودمان که برای عزیزان‌مان و آنها که نسبت به ما اولویت بیشتری برای دریافت واکسن دارند. دیگر همه می‌دانیم یک دوز واکسن کرونا یعنی نجات یک زندگی اگر واکسن‌خوارها بگذارند.