عطیه لباف
 خبرنگار
بازار نفت با رونق پس از كرونا وارد مرحله تازه اي شده است و در همين حال گزارش ها حاكى از آن است كه فروش تفت ايران رونق و جان تازه اي گرفته است. ( برش پايين را بخوانيد.) بازار نفت، این بیمار بدحال کرونایی، بالاخره بعد از گذشت حدود یک سال از اوج بیماری خود، اکنون بهبود یافته و در مرحله‌ای از بهبودیافتگی به سر می‌برد که شرایط مشابهی را با دوران پیش از بحران همه‌گیری ویروس کرونا دارد.
به طوری که قیمت نفت روز گذشته برای ساعاتی وارد کانال 71 دلار در بشکه نیز شد. البته علت این جهش قیمتی، اعلام خبر حمله موشکی و پهپادی حوثی‌ها به تأسیسات نفتی سعودی در «راس تنوره» بود و در پی این حمله ناموفق، قیمت نفت خام شاخص برنت دریای شمال، برای نخستین بار پس از 22 ماه گذشته به بالای 71 دلار در هر بشکه رسید و سپس به کانال 69 دلار در بشکه بازگشت. طبق ادعای منابع نظامی سعودی، سامانه‌های دفاع ضدهوایی عربستان موفق شده‌اند که پهپاد حوثی‌ها را قبل از اصابت به هدف، سرنگون کنند. وزارت انرژی عربستان سعودی همچنین از فرود یک فروند موشک بالستیک حوثی‌ها در نزدیکی مجموعه مسکونی شرکت نفت «آرامکو» در «الظهران» عربستان خبر داده که البته تلفات انسانی نداشته است.
جهش قیمت نفت در پی انتشار این خبر حدود 2 دلار برای هربشکه بود که نشان دهنده رفتار هیجانی بازار به این حمله، احتمال تکرار آن و محدود شدن عرضه نفت عربستان بود. اما با وجود بازگشت قیمت نفت به کانال 69 دلار همچنان قیمت نفت در اوج 15 ماه اخیر و از زمان شیوع ویروس کرونا قرار دارد.
کارشناسان بر این باورند که دیگر بازار نفت به شرایط پیش از بحران بازگشته و بهبود حاصل شده است. البته هنوز نگرانی‌هایی در مورد مبهم بودن بازار در سال 2021 میلادی وجود دارد و اقداماتی نیز برای حفظ شرایط کنونی انجام می‌شود. به طوری که ائتلاف اوپک پلاس (اوپک و متحدان غیراوپکی) طی چند ماه اخیر مدام در بیانیه‌های خود نسبت به این موضوع هشدار داده و از 23 کشور حاضر در توافق کاهش تولید می‌خواهد که شرایط کنونی عرضه نفت خود را (که کمتر از دوران پیش از بحران کروناست) حفظ کنند تا حجم مازاد عرضه نفت در جهان بیشتر نشود. به عبارتی این بیمار بهبود یافته، اگر چه شرایط قابل قبولی دارد اما هنوز تحت مراقبت و حمایت است.
 چگونه بازار نفت از یک سال بحران بازگشت
مهم‌ترین دلایل بهبود وضع بازار نفت و بازگشت به دوران پیش از بحران کووید19، چند عامل برشمرده می‌شود؛ از سقوط ذخایر نفتی که با نفت ارزان در ماه‌های مارس، آوریل و مه‌2020 (فروردین تا خرداد 1399) پر شده بود، خویشتنداری در بین تولیدکنندگان و کاهش تولید نفت گران و غیرمتعارف در امریکا تا بهبود سریع تقاضای بازار آسیا. بواسطه این مؤلفه‌ها، قیمت نفت از زمان بزرگترین بحران صنعت انرژی جهان در دهه‌های گذشته، بهبود سریعی داشته است. در اوج بحران، در روز بیستم آوریل 2020، قیمت معاملات آتی نفت خام ایالات متحده (شاخص (WTI به ارقام پایین‌تر از منفی 37.63 دلار در هر بشکه رسید و طی یک اتفاق بی‌سابقه در تاریخ صنعت نفت قیمت‌ها منفی شد. اما اکنون قیمت این شاخص به بالای 60 دلار در هر بشکه رسیده است. در زمان تنظیم این گزارش، قیمت هر بشکه نفت خام شاخص WTI حدود 66.34 دلار و نرخ معاملاتی شاخص برنت نیز 69.56 دلار در بشکه بود.
 سرمایه‌گذاران سوار بر صندلی عقب
وال استریت ژورنال در گزارشی از وضعیت بازار نفت به افت سرمایه‌گذاری یک سال اخیر در صنعت نفت شیل می‌نویسد و تحلیل می‌کند: آنچه اکنون روند سرمایه گذاری‌ها را رقم می‌زند عرضه و تقاضا به جای حدس و گمان است. سرمایه‌گذاران کمتر از مدیران مالی ریسک پذیرند و به همین خاطر در این مدت سرمایه‌گذاران کمتر حاضر به پذیرش ریسک سرمایه‌گذاری در صنعت نفت بودند و فرمان را در دست نداشتند. همین موضوع نیز حجم سرمایه‌گذاری در توسعه نفت را کاهش داد. اما حالا که مدیران مالی از احتمال تداوم روند مثبت قیمت در آینده خبر می‌دهند، این سرمایه‌گذاران آماده‌اند تا سوار بر خودرویی شوند که راننده‌اش مدیران مالی هستند و خودشان در صندلی عقب می‌نشینند.
 عرضه کوچک شد؛ اما تقاضا در حال اصلاح است
برخلاف تصور بازار، ۲۳ تولیدکننده عضو اوپک‌ پلاس پنجشنبه، ۱۴ اسفندماه در چهاردهمین نشست وزیران نفت و انرژی این ائتلاف که از طریق ویدیوکنفرانس برگزار شد، سطح کاهش تولید را چندان تعدیل نکردند و فقط تولید روسیه و قزاقستان را همانند ماه‌های فوریه و مارس اندکی تعدیل کردند.  تداوم رقم کنونی کاهش تولید این گروه و طوفان زمستانی در تگزاس که به طور خلاصه تقریباً نیمی از تولید نفت خام ایالات متحده را از بین برد و به تخلیه ذخایر جهانی نفت کمک کرد؛ از محرک‌های سمت عرضه بازار بودند.
اما در بخش تقاضا نیز، داده‌ها نشان می‌دهد که تقاضا در چین و هند بهبود یافته و در ایالات متحده و اروپا نیز در حال اصلاح است. در همین حال، پیش‌بینی‌هایی که نشان دهنده تداوم روند افزایشی قیمت است، بر این مسأله تأکید دارد که واکسیناسیون کرونا و تزریق محرک‌های مالی به فعالیت‌های اقتصادی، رشد اقتصادی جهان و در نهایت تقاضا برای انرژی را بالا می‌برد. البته شاید این روند اصلاحی تقاضا تا اواخر سال 2022 ادامه داشته باشد.

بــــرش
نفت 70 دلاری می‌ماند؟

پیش‌بینی‌های متفاوتی از قیمت نفت در سال‌جاری میلادی و سال آتی ارائه می‌شود. تازه‌ترین پیش‌بینی مربوط به تخمین‌های مدیرعامل شرکت توتال فرانسه است. پاتریک پویانه می‌گوید که قیمت نفت بعید است در سطح فعلی 70 دلار در هر بشکه بماند. به گزارش رویترز، مدیرعامل توتال به رادیو بی‌اف‌ام گفته است: قیمت مناسب از نظر من بین 50 تا 60 دلار در هر بشکه است.
در پیش‌بینی‌های تعدیل کننده قیمت نفت یکی از عوامل نفت ایران و افزایش عرضه آن به بازار است. رویترز در گزارشی دیگر، به افزایش صادرات نفت ایران در ماه‌های اخیر و پس از روی کار آمدن جو بایدن در کاخ سفید می‌پردازد و می‌نویسد: شرکت نفت ایران مذاکرات با مشتریان سنتی نفت خود را آغاز کرده و حتی در ماه‌های اخیر میزان بی‌سابقه‌ای نفت خام به مشتری اصلی‌اش چین صادر کرده و پالایشگاه‌های دولتی هند نیز با فرض کاهش تحریم‌های امریکا، نفت ایران را به برنامه واردات سال 2021 اضافه کرده‌اند. یکی از مقام‌های دولتی هند نیز به رویترز گفته است که این کشور از بهبود‌های مداوم قیمت نفت خام آسیب دیده و انتظار دارد که ظرف 3 الی 4 ماه آینده نفت خام ایران وارد بازار شود. رویترز از تماس‌های پی در پی ایران و مشتریان آسیایی می‌نویسد و ادامه می‌دهد: یکی دیگر از پالایشگران هندی منتظر امضای توافقنامه رسمی در مورد واردات نفت ایران پس از انتخابات ریاست جمهوری ایران در ماه ژوئن (خرداد) است. بر خلاف هند، چین هرگز واردات نفت ایران را به طور کامل متوقف نکرد و طی 14 ماه گذشته حدود 17.8 میلیون تن (306 هزار بشکه در روز) نفت خام از ایران وارد کرده است، که حجم آن در ژانویه و فوریه رکورد زده است. رویترز می‌نویسد که بخش قابل توجهی از این صادرات غیررسمی است؛ چراکه نفتکش‌های ایران ردیاب‌های خود را خاموش می‌کنند اما از طریق ماهواره‌های نزدیک بندرهای عمان، امارات و عراق قابل ردیابی هستند. برخی از آنها محموله‌های خود را به کشتی‌های دیگر در نزدیکی سنگاپور یا مالزی منتقل می‌کنند و با تغییر نفتکش به چین می‌روند.
یک ردیاب نفتکش مستقر در ژنو اعلام کرده است که برای نخستین بار پس از مه 2019، واردات نفت خام از ایران در ژانویه 2021 به بیش از 600 هزار بشکه در روز رسیده که این می‌تواند نشان دهنده تغییر احتمالی رفتار مشتریان نفتی ایران پس از پایان یافتن دوران ترامپ باشد. ورود محموله‌های غیرمستقیم در ماه فوریه نیز تقریباً به 850 هزار بشکه در روز رسیده و بر اساس داده‌های گمرک چین، در آوریل 2019 رکورد روزانه 790 هزار بشکه ثبت شده بود و الان ارقام این رکورد را پشت سر گذاشته‌اند. به گفته معامله گران، بیشتر این معاملات با ارز چینی یا یورو انجام می‌شود تا دلار در آن نقش نداشته باشد. این روند می‌تواند سرآغاز یک تغییر در صادرات نفت ایران و به طور کلی معادله عرضه نفت جهان باشد.

مرتضی عزتی
استاد دانشگاه تربیت مدرس
سیاست‌های اقتصادی در بستر نهادها و سازوکارهایی که در جامعه وجود داردعمل می کنند. اگر نهادها و سازوکارها متناسب با پیشرفت و توسعه طراحی و اجرا نشده باشند نمی‌توان انتظار داشت سیاست‌ها آنطور که می‌بایست نتیجه بدهد. یکی از اساسی‌ترین مشکلاتی که در راه توسعه وجود دارد، نهادهای غیرتوسعه‌ای است که ایجاد شده است. اجرای این نهادها برای توسعه مناسب نیست. بخش عمده ای از این نهادها، در اختیار دولت و یا طراحی شده توسط دولت و حکومت هستند، مانند مقررات و قوانین، شرایط و ضوابط برای فعالیت‌ها و سرمایه گذاری و ..این مجموعه نهادها که بخشی از آن فضای کسب و کار را می سازند برای کسب و کارهای توسعه ای مناسب نیست. بنابراین حتی اگر سیاست‌های خوبی هم طراحی و اجرا کنیم این سازوکارها و نهادها مانع اجرای درست یا به نتیجه رسیدن سیاست‌ها می شود. بخش قابل توجهی از چارچوب نهادی که در کشور وجود دارد، حاصل طراحی  شرایط خاص انقلابی بوده، بخشی هم حاصل نگاه نادرست طراحان این نهادها بعد از انقلاب یا به انحراف کشاندن نهادها، در دوره بعد از انقلاب بوده است. نهادهایی مثل قوانین و مقررات، نهادهایی مثل فرهنگ تولید، فرهنگ کار، فرهنگ مصرف، فرهنگ سرمایه داشتن و مشابه اینها ،طوری در ایران شکل گرفته که با ساختارهای لازم برای توسعه ناسازگارند. سرمایه گذاری تولیدی و اساساً داشتن سرمایه امری منفرد قلمداد می شود. اگر سرمایه منفی باشد، تولید با سرمایه منفی انجام می شود،سرمایه نابود می شود و به تبع آن تولید نابود می شود. اعضای نهادهایی که در ساختارها شکل گرفته اند، مانع از سرمایه گذاری درست می شوند. سرمایه گذاری بزرگتر منجر به تولید بیشتر، شتاب رشد اقتصادی بیشتر و بهبود سطح توسعه کشور می شود.هرچه سرمایه ها بزرگتر باشد سرعت رشد اقتصادی بالاتر می رود. نهادها مانع افزایش سرمایه‌های بزرگ هستند، در کنار آن تفکرات غلط و توجیهات نادرست هم وجود دارد.در کنار اینها، نکته مهم در سیاست های کلی کشور، این است که توسعه اقتصادی و بهبود وضعیت اقتصادی هدف یا آرمان اصلی نیست، چون نیست، اهداف دیگر در برخورد با توسعه، اولویت پیدا می کنند و باعث می‌شوند توسعه را کنار بگذاریم و به سراغ اهداف دیگر برویم و اهداف سیاسی اولویت پیدا می کند. درست است که اهداف سیاسی در جایگاه خودشان اهداف خوبی هستند، اما در شرایطی که در آن قرار داریم، به عنوان موانع توسعه در کشور عمل می کنند. از کشوری که این همه مانع و این همه نهادها و سازوکارهای مزاحم توسعه دارد، نباید انتظار داشته باشیم اگر سیاست درستی اعمال شد نتیجه مطلوبی داشته باشد. نمی گویم همه سیاست ها، سیاست های درستی بوده اما مانع اصلی در کشور، مجموعه ساختارها و نهادها هستند که تا درست نشوند، سیاست های درست هم به نتیجه دلخواه منجر نمی‌شود.