مرجان اسلامی فر
خبرنگار
یکی از کلیدی‌ترین سؤالات در حوزه اقتصاد این است که «چرا از قدرت بخش خصوصی در دیپلماسی اقتصادی استفاده نشد؟» کارشناسان و تحلیلگران اقتصادی در پاسخ به این سؤال می‌گویند که «بخش خصوصی در ایران جدی گرفته نمی‌شوند چرا که همواره سهم دولتی‌ها و خصولتی‌ها در اقتصاد بیشتر است.در مورد سهم بخش خصوصی از اقتصاد اعداد متفاوتی بیان می‌شود، گروهی این سهم را کمتر از 20 درصد متصور هستند و گروهی دیگر با نگاه خوشبینانه سهم بخش خصوصی را در حدود 40 درصد می‌دانند.»
علی قنبری از استادان دانشگاه به «ایران» می‌گوید: «قبل از هر چیزی ما باید به این باور و یقین برسیم که بخش خصوصی توانمند است و بخش خصوصی می‌تواند سکاندار اقتصاد باشد، تا زمانی که به این مهم نرسیم قطعاً بخش خصوصی پیشرفت نخواهد کرد و حتی احتمال دارد ضعیف‌تر شود.»
او ادامه می‌دهد: «چرا چنین نگاهی باید در بدنه دولت باشد که بخش خصوصی قدرت دیپلماسی و مذاکره ندارد؟ بارها عنوان شده است که خیلی از وظایف و کارها به بخش خصوصی سپرده شود. ماهیت اصل 44 قانون اساسی هم این است که اقتصاد توسط فعالان اقتصادی مدیریت شود تا ما در یک بازار رقابتی بتوانیم در مسیر توسعه حرکت کنیم؛ وقتی از این نگاه فاصله گرفته شود یا پای خصولتی‌ها در اقتصاد باز شود بخش خصوصی توان رقابت و تصمیم‌گیری ندارد و همواره باید منتظر باشد و ببیند که سیاستگذاران، اقتصاد را در چه مسیری هدایت خواهند کرد.»
این استاد دانشگاه عنوان می‌کند: «اقتصاد ایران ویژگی و پتانسیل‌های بالایی دارد که با کمک بخش خصوصی بالفعل خواهد شد، اگر بخواهیم روند فعلی را ادامه دهیم بیش از گذشته بخش خصوصی را نسبت به آینده ناامید می‌کنیم و این همان چیزی است که تحریم کنندگان دنبال می‌کنند.»
نمایندگان بخش خصوصی، اعتقاد دارند که در روزهای سخت تحریم از پتانسیل این بخش استفاده نشد چرا که دولتی‌ها تصور می‌کردند با گفتمان سیاسی می‌توانند راه را برای فعالیت اقتصادی باز کنند. با‌وجود تلاش‌های دستگاه دیپلماسی مسیر تجارت، تولید و همکاری با شرکت‌های بین‌المللی تسهیل نشد و چه بسا مسیرهایی که امکان ورود بخش خصوصی در آنها وجود داشت از سوی تحریم کنندگان بسته شد.
بخش خصوصی قوی نداریم
یونس ژائله سعدآباد، فعال اقتصادی و عضو اتاق بازرگانی ایران درباره اینکه چرا از قدرت بخش خصوصی در دیپلماسی اقتصادی استفاده نشد به «ایران» گفته است: «به‌نظر من یکی از بزرگ‌ترین مشکلات، نداشتن بخش خصوصی قوی است. اگر در کشورمان بخش خصوصی قدرتمند داشتیم قطعاً می‌توانستیم از قدرت خود در دیپلماسی استفاده کنیم. متأسفانه بخش خصوصی ایران هنوز کوچک است و مجموعه‌ها حاضر نیستند با یکدیگر تجمیع شوند تا بواسطه آن کارهای بزرگ انجام دهند. خیلی از مجموعه‌ها در نوع فعالیت خود بزرگ هستند ولی برای انجام کارهای بزرگ نیازمند بخش خصوصی بسیار قوی و بزرگ هستیم.» او می‌گوید: «با آنکه می‌گویم بخش خصوصی قوی نداریم ولی ذکر یک نکته ضروری است و آن اینکه اگر در ایران شرکتی بزرگ شود، احتمال دارد که برخی‌ها بخواهند در مسیر تضعیف آن حرکت کنند و البته موفق هم بوده‌اند، برخی‌ها حاضر نیستند مجموعه‌های بزرگ خصوصی را تحمل کنند یا امور را به آنها واگذار کنند. برای اینکه بتوان در این حوزه به موفقیت رسید توصیه می‌کنم بخش خصوصی سعی بر هم‌افزایی یکدیگر داشته باشد. در این صورت دیگر برخی از مجموعه‌ها نمی‌توانند در مسیر حذف بخش خصوصی واقعی حرکت کنند.»
به‌جای جذب، دفع می‌شویم
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی ایران ادامه داد: «بخش خصوصی با کار خود آشنا است و می‌داند در فضای بین‌الملل چگونه کار کند، اگر سیاست‌گذاران می‌خواهند فضای اقتصادی را تغییر دهند و کشور را در مسیر توسعه قرار دهند بهتر است که از توان بخش خصوصی واقعی استفاده کنند. ما از دولت می‌خواهیم که بخش خصوصی را حمایت کند و باعث رنجش فعالان اقتصادی نشود.»
او می‌گوید: «سیاستگذاران باید به گونه‌ای رفتار کنند که فعالان بخش خصوصی جذب شوند نه آنکه دفع شوند؛ از سویی یکی از خواسته‌های ما این است که حاکمیت به‌صورت شفاف وضعیت و جایگاه بخش خصوصی را اعلام کند و بگوید ما چه نقشی در اقتصاد داریم. آیا دولت و حاکمیت بخش خصوصی را قبول دارد؟ در حرف، جواب همه مثبت است ولی در عمل می‌بینیم که کمترین بها به فعالان اقتصادی داده می‌شود.»
ژائله با بیان اینکه نباید با بخش خصوصی جنگید، بلکه باید آنها را درک کرد ادامه داد: «بخش خصوصی می‌تواند فرصت ساز در حوزه بین‌الملل باشد و امیدوارم سیاستگذاران به این نتیجه برسند که بخش خصوصی توان مذاکره دارد.»
بخش خصوصی می‌توانست مذاکره کند
سیدحسین سلیمی، نایب رئیس کمیسیون بازار پول و سرمایه اتاق تهران هم درباره اینکه چرا از توان بخش خصوصی در دیپلماسی اقتصادی استفاده نشد به «ایران» می‌گوید: «این موضوع مورد سؤال ما هم هست که چرا سیاستگذاران به توان و پتانسیلی که در این حوزه وجود دارد توجهی نکردند، ما می‌توانستیم در مورد همکاری‌های اقتصادی با کشورها واسطه شویم و بواسطه قدرت مذاکرات خود مشکلات اقتصادی، نقل و انتقال پول، صادرات و تأمین مواد اولیه تولید را حل کنیم؛ اما از آنجا که نقش بخش دولتی در اقتصاد پررنگ‌تر بوده است این فرصت در اختیار بخش خصوصی قرار نگرفت. نهایت سهم بخش خصوصی واقعی در اقتصاد ایران به بیش از 50 درصد نمی‌رسد به‌همین جهت دولت هم کمتر به فعالان اقتصادی بها می‌دهد.»
او ادامه داد: «بخش خصوصی با ارتباط تجاری‌ای که با برخی از کشورها دارد می‌تواند و می‌توانست در حذف تحریم‌ها گام بردارد. در این خصوص بارها اعلام آمادگی صورت گرفت ولی جدی گرفته نشد و همواره بخش خصوصی معطل تصمیم‌های دولتی ماند. بخش خصوصی ایران هیچ نقشی در اقتصاد ندارد و از همه بدتر اینکه به این حوزه اهمیتی داده نمی‌شود. زمانی که شرکت‌های خارجی می‌بینند که سهم بخش خصوصی در اقتصاد ایران بسیار کمرنگ است و نمی‌توانند اثرگذار و تصمیم گیر باشند، حاضر نیستند با ما همکاری کنند، لذا اگر می‌خواهیم بخش خصوصی مانند سایر کشورها نقش آفرین باشد بهتر است در ابتدا نگاه دولت به این حوزه مثبت باشد.»
اقتصاد حرف اول را در تمام کشورها می‌زند
عضو هیأت نمایندگان اتاق بازرگانی «ایران» می‌گوید: «زمانی بخش خصوصی می‌تواند در دیپلماسی‌ها اقتصادی اثرگذار باشد که بتواند حرف اول و آخر را در بخش اقتصاد کشور بزند؛ دولت و حاکمیت نمی‌تواند حق و حقوق مردم را بخوبی بگیرد چرا که با جزئیات اقتصاد آشنا نیست ولی بخش خصوصی می‌تواند چرا که به تمام این موارد آشنا است و می‌داند برای رفاه و معیشت مردم پرداختن به چه نکاتی ضروری است. ترکیه زمانی که اقتصاد دولتی تری داشت میزان صادرات آن 10 میلیارد دلار بود ولی اکنون میزان صادرات این کشور با استفاده از توان بخش خصوصی 185 میلیارد دلار است. لذا این امید را داریم که از پتانسیل بخش خصوصی حداقل مانند کشور همسایه ترکیه، استفاده شود.»  او با بیان اینکه برخی از رفتارها باعث شد که دست و پای بخش خصوصی برای مذاکرات با کشورهای خارجی بسته شود، ادامه داد: «دولت در مذاکرات زبان و دیپلماسی سیاسی دارد و بر اساس آن برای مصلحت کشور تصمیم‌گیری می‌کند اما بخش خصوصی و فعالان اقتصادی زبان تجاری دارند و می‌دانند چگونه با کشورهای خارجی مذاکره کنند. بدین جهت اگر می‌خواهیم مذاکره‌ای موفق شود بهتر است که دو زبان در کنار یکدیگر قرار گیرد، اگر این دو زبان تلفیق شود خیلی از مشکلات حل خواهد شد.» سلیمی عنوان کرد: «اقتصاد حرف اول را در تمام کشورها می‌زند و ایران هم از این قاعده مستثنی نیست. اگر می‌خواهیم مشکلات دولت و حتی اختلاف‌های داخلی به حداقل برسد بهتر است که از توان بخش خصوصی استفاده کنیم.»‌
‌

حمیدرضا صالحی
رئیس کمیسیون انرژی اتاق بازرگانی ایران
ادامه از صفحه 7
در اقتصاد ایران نیز اگر زیرساخت‌های اقتصاد تعریف شود و فضای اقتصاد به نحوی باشد که این بخش بتواند فعال و در مسیر رشد باشد مدام کیک اقتصادی کشور بزرگ می‌شود و دولت‌ها از محل سهم حقیقی خودشان که همان مالیات است، درآمد کسب می‌کنند و هزینه‌های خود و کشور‌داری را پوشش می‌دهند. از این رو، اگر در یک اقتصاد صحیح و مبتنی بر مبانی علمی که فضای کسب و کار درستی دارد، هر بخش از دولت و مجلس تا بخش خصوصی در جایگاه صحیح خود باشند، کیک اقتصادی با تکیه بر توان بخش خصوصی بزرگ‌تر می‌شود و دولت هم از این کیک استفاده می‌کند. البته در این میان یک اتفاق مثبت دیگر نیز رقم می‌خورد و آن هم ایجاد فرصتی برای سهم داشتن اقشار پایین جامعه در رشد اقتصادی و ایجاد درآمد ملی است. به عبارت دیگر از حضور بخش خصوصی در اقتصاد، غیر از طبقات متوسط که بخش خصوصی هستند، طبقات پایین جامعه نیز از این فرصت بهره می‌برند و با کار ایجاد شده و رونق تولید، جزو فعالان اقتصادی قرار می‌گیرند. این رویه‌ای است که جز با فرصت دادن به بخش خصوصی ممکن نیست. لذا اگر می‌خواهیم اقتصاد به‌ سمت توسعه، رونق و بزرگ شدن کیک اقتصادی، افزایش قدرت خرید مردم و کنترل تورم برود، باید به بخش خصوصی فرصت حضور بدهیم. اگر دولت‌ها اجازه دهند و خودشان را عقب بکشند و به‌دنبال فعالیت‌های رگولاتوری باشند، می‌توان این فرصت را ایجاد کرد که با کمک بخش خصوصی شاخص‌های اقتصادی را بهبود بخشید. در جامعه ما به‌دلیل تورم دورقمی، مشکلات شبکه بانکی، واقعی نبودن اقتصاد و سرکوب قیمت‌ها و عدم حمایت در صادرات و در یک کلام ناصحیح بودن زیرساخت‌ها که ریشه آن وابستگی اقتصاد به نفت است و از دهه‌های گذشته وجود داشته، بخش خصوصی توان تنفس ندارد و در فضای کسب و کار مناسب نمی‌تواند رشد کند. بخش خصوصی در این اقتصاد نقش چندانی نداشته و دولت به‌صورت مداوم بزرگ و بزرگ‌تر شده و ما حتی شاهد هستیم که در بحران‌ها و تحریم‌ها که دولت از محل درآمدهای نفت عایدی چندانی ندارد، بازهم این حرکت به سمت اقتصاد غیرنفتی و کمک گرفتن از بخش خصوصی جدی نیست و نگاه دولت به اقتصاد، مالک گونه است. حال اگر قرار باشد سهم و نقش بخش خصوصی را در اقتصاد تقویت کنیم لازم است که سهم بخش خصوصی در اقتصاد را از 15 الی 20 درصد به حداقل 50 درصد در فاز اول افزایش دهیم. باید تصمیمات اشتباه و عوامل این نابسامانی را اصلاح کنیم. به‌طور مثال زیرساخت‌های اقتصاد کلان را اصلاح کنیم و تورم را به نحوی کاهش دهیم؛ نقدینگی را به‌سمت تولید و فعالیت‌های اقتصادی سوق دهیم. زمانی که نقدینگی در تولید می‌آید، موتور تولید با کمک بخش خصوصی روشن می‌شود و این مسأله با ثروت آفرینی واقعی به خودی خود تورم را کاهش خواهد داد. لذا برای آنکه شرایط بهتر شود، باید سیاست‌های غیرتورمی مثل انتشار اوراق و جلوگیری از استقراض دولت از بانک مرکزی انجام شود. نقدینگی به سمت تولید برود و فضای کسب و کار بهبود یابد. رقابت‌پذیری بیشتر شود و بخش خصوصی در محیط رقابتی و نه رانتی رشد کند. نظام بانکی از بخش خصوصی حمایت کند و منابع لازم را در اختیار بخش خصوصی واقعی قرار بدهد. ازهمه مهمتر، برای آنکه موتور مولد تولید و بخش خصوصی کار کند، لازم است که بازارسازی در خارج از ایران انجام شود. بازار ایران برای پویا شدن تولید و بخش خصوصی کافی نیست، باید روابط بین‌الملل خوبی داشته باشیم و سیاست‌ها و پروتکل‌ها بر مبنای توسعه اقتصادی باشد. و در آخر، باید به حرف بخش خصوصی گوش داد و در تصمیم سازی‌ها نقش بخش خصوصی را بالا برد تا دولت با کمترین اشتباه، سیاست‌هایی برای بزرگ شدن کیک اقتصاد کشور اتخاذ کند.‌‌‌‌