تأکید رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی دانشگاه شیراز بر اضطرار ممنوعیت برداشت آب‌های زیرزمینی در دشت مرودشت
ضرورت حفاظت از تاریخ
زیست بوم- احتمال بلعیده شدن سازه تخت جمشید، یک‌بار دیگر در آستانه روز جهانی بناها و محوطه‌ها موجب نگرانی های بسیاری شده است. علاوه بر شکافی با طول 200 و عرض و عمق یک‌متری که ازسال‌ها قبل نمای سکوی سنگی تخت جمشید در فاصله 250 متری را خدشه‌دار کرده بود، حالا چند شکاف نسبتاً عمیق هم در فاصله 500 متری آن ایجاد شده است. فرونشست گسترده زمین در اطراف این آثار تاریخی بر شدت نگرانی‌ها درباره مهم‌ترین آثار باقیمانده از سلسله هخامنشیان در شمال مرودشت افزوده است.
ادامه روند فعلی منجربه آسیب های جدی و جبران ناپذیر آثار باستانی تخت جمشید خواهد شد؛ آن‌قدر که سیدمحمدجعفر ناظم‌السادات، رئیس مرکز پژوهش‌های علوم جوی دانشگاه شیراز، بر ضرورت ممنوع کردن برداشت آب‌های زیرزمینی و کشت محصولات کشاورزی تا محدوده مشخصی از محوطه تخت جمشید تأکید کرده و درباره برداشت بی‌رویه آب در مرودشت هشدار داده است.
تدوین برنامه حفاظت
عمق این فاجعه را تصاویری فاش می‌کند که عمیق‌تر شدن بحران فرونشست در حوالی «نقش رستم» و «تخت جمشید» در ماه‌های اخیر را نشان می‌دهد. گزارش رئیس بخش زلزله‌شناسی و خطرپذیری مرکز تحقیقات راه و شهرسازی هم درباره نرخ سرسام‌آور فرونشست در ایران بسیار هشداردهنده است و بر نگرانی‌ها درباره وضعیت بناها و محوطه‌های تاریخی می‌افزاید.
فاطمه داوری، مدیرکل حفظ و احیای بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی وزارت میراث فرهنگی معتقد است: تأثیر فرونشست آنی نیست و در طول زمان خودش را نشان می‌دهد و مکانیزم‌های پایش آن در پروژه‌های مستمر است.
سال گذشته در استان‌هایی که تا حدودی درگیر فرونشست بودند، یک دوره آموزشی تخصصی برگزار شد و طی آن روش‌هایی ساده برای پایش فرونشست آموزش داده شد. داوری به ایسنا می‌گوید: از بخش فنی و مدیران پایگاه‌های این استان‌ها خواستیم در بازه زمانی مشخص، اطلاعات دقیقی بدهند، زیرا اطلاعات فعلی کلی است. همایشی به مناسبت روز جهانی بناها و محوطه‌های تاریخی در سمنان برگزار خواهد شد که داوری درباره آن می‌گوید: قرار است موضوع بهره‌گیری از فناوری‌های نوین در این حوزه که موضوعی ملی به شمار می‌آید بررسی شود و با افزایش آگاهی و دانش عمومی، شرایط پایش در سال پیش‌رو فراهم آید.
در تلاش هستیم تا برنامه حفاظت را در چهارچوب تکالیف و ظرفیت‌ها تدوین کنیم. داوری ادامه می‌دهد: تأثیرات بحران‌هایی مانند زلزله آنی است و باید هوشیارتر با آن مواجه شد، ولی تأثیر فرونشست در طول زمان خود را نشان می‌دهد که در پایش و برنامه‌ریزی باید هوشیاری بیشتری داشت. داوری پاسخگویی درباره پایش وضعیت فرونشست در مرودشت و میزان مخاطرات آن برای محوطه‌های تاریخی پاسارگاد و تخت جمشید را به زمانی موکول می‌کند که داده‌ها دراین‌باره تخصصی و کامل‌تر باشد.
ستاد بحران باید تشکیل شود
هنوز پایشی درباره بناهای درخطر فرونشست و یا میزان مخاطرات آن برای بناهای تاریخی انجام نشده است. آن‌قدر که محمد درویش، پژوهشگر و کنشگر محیط زیست، اواخر سال گذشته درباره فرونشست بیش از ۱۵ تا ۲۰ سانتی‌متری در بخش بزرگی از دشت مرودشت؛ شامل قلمرو بزرگ پاسارگاد، تخت جمشید و نقش رستم هشدار داد: هنگامی که فرونشست زمین از ۴ میلی‌متر عبور می‌کند، باید در اسرع وقت ستاد بحران تشکیل شود. درویش فعالیت چاه‌های کشاورزی، وجود سدهای درودزن، ملاصدرا و سیوند در بالادست و به دنبال آن مختل شدن جریان حوزه آب‌شناسی حوزه کر و سیوند را عامل اصلی فرونشست این دشت می‌داند.
چاره‌جویی‌ها درباره بحران فرونشست
انتقال آب از خلیج فارس به استان فارس باعث بی‌نیازی زمین‌های زراعی به سفره‌های زیرزمینی می‌شود و فرونشست تخت جمشید را مهار می‌کند. محمدثابت اقلیدی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان فارس ادامه می‌دهد: به دنبال اختصاص دادن یک‌سری انشعاب به کشاورزان منطقه مرودشت و پاسارگاد هستیم تا صنایع هم از این ابرپروژه منتفع شوند. با این شبکه آبرسانی، چاه‌های غیرمجاز به حداقل می‌رسد و به امرار معاش مردم خدشه‌ای وارد نخواهد شد.
برنامه 3 ساله‌ای تحت عنوان «میراث مقاوم در برابر بلایا و درگیری‌ها، آمادگی، واکنش و ارزیابی» از سوی ایکوموس (شورای بین‌المللی بناها و محوطه‌های تاریخی) از سال ۲۰۲۰ میلادی آغاز شده است. به گفته داوری ایکوموس به دنبال برنامه‌ای برای رویارویی با بلایای طبیعی و منازعات است. در سال 2024 قرار است ایکوموس به وجهه‌ها و کارکردهای مختلف «منشور ونیز» بپردازد و دنبال خوانش دانش تمدن بشری برای برون‌رفت از بحران‌های اقلیمی و طبیعی برود. بنابراین از کشورها انتظار دارد برداشت و گردآوری تخریب‌ها و شناخت مخاطرات و ظرفیت سنجش شرایط را انجام دهند. ایکوموس به کشورها توصیه کرده میزان خسارت ناشی از بحران‌های تاریخی را سنجیده و پالایش کنند و همکاری بین بخش‌های دخیل و بخش مدیریت بحران و مخاطرات طبیعی همچنین آمادگی برای رویارویی با آن‌را بررسی کنند. اگرچه این برنامه جهانی در دستور کار ایران قرار گرفته، اما به گفته داوری باتوجه به شمار رخدادهای فرونشست که اخیراً در تهران، مرودشت و اصفهان تجربه شده، بهتر است ایران برای پایش مخاطرات فرونشست در نزدیکی بناها و محوطه‌های تاریخی و برنامه‌ریزی درباره آن سرعت عمل بیشتری نشان دهد.