احیای امید؛ شرط کنترل همه‌گیری

امیرحسین جلالی ندوشن
 روانپزشک
سخنگوی وزارت بهداشت هر روزه، در ساعتی کم و بیش مشخص روی صفحه تلویزیون ظاهر می‌شود و آمار مرگ تعدادی از ایرانیان در اثر کرونا را اعلام می‌کند. آماری که به مرور رو به افزایش گذاشته و هم‌اکنون چند روزی است از عدد ۴۰۰ فراتر رفته و البته به طور مداوم این نقل‌قول شنیده می‌شود که باید این عدد را در دو یا سه ضرب کرد تا به آمار دقیق‌تر مرگ روزانه رسید. این یعنی ما هر روز شاهد مرگ دست‌کم ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ ایرانی در اثر کووید ۱۹ هستیم، عددی که با آمار مرگ روزانه ایرانیان در سال‌های گذشته در اثر تمام عوامل دیگر مسبب مرگ و میر برابری می‌کند. در ماه‌های اولیه ورود ویروس کووید ۱۹ به ایران آمار مرگ معنای هولناکی داشت، اما به مرور زمان خبر مرگ که در زمره تلخ‌ترین و دردناک‌ترین اخبار جهان به شمار می‌رود دیگر آن هولناکی را که ندارد هیچ، به شوخی می‌ماند انگار. پژوهش‌های مختلف نشان می‌دهد که اخبار منفی و بویژه پیگیری وسواس‌گونه آن می‌تواند باعث ایجاد افسردگی و اضطراب و پاره‌ای مشکلات دیگر روانی چون تجربه درد و علائم بدنی که بیشتر معنا و ریشه روانشناختی دارد بشود. البته نمی‌توان تردید کرد که اعلام رسمی اخبار مرگ در سیاستگذاری عمومی برای کنترل همه‌گیری کاری مهم و به عنوان یک عامل پیشگیری کننده از بروز و گسترش شایعات و همچنین آگاه نگهداشتن جامعه ضروری به شمار می‌رود. اما اخباری که از میزان پایبندی مردم به دستورالعمل‌های بهداشتی و روش‌های خود مراقبتی به گوش می‌رسد نشان‌دهنده آن است که انتشار این اخبار و همچنین پخش گزارش‌هایی از درون بیمارستان‌ها و تأکید مؤکد بر آنکه نظام بهداشت و درمان کشور در حال زمینگیری و از دست دادن تمام توان خود است، متأسفانه کارآمدی خود را از دست داده و جامعه در اثر تراکم اخبار منفی و تداوم وضعیت اجتماعی و اقتصادی دشوار دچار احساس کرختی و نوعی انکار شدید خطر شده است، چنانکه بی‌محابا دستورالعمل‌های بهداشتی را به کناری نهاده و خطر را نادیده می‌گیرد. سیاست رسانه‌ای کشور و برنامه‌ریزی عمومی برای کنترل همه‌گیری نیاز به بازنگری جدی دارد و روش‌های آزموده چون شیوه‌هایی که در این یادداشت به آنها اشاره شد دیگر کارآمدی کافی ندارد. به باور من تأکید بر سلامت روانی جامعه و تدوین یک برنامه اقدام ملی برای ارتقای سلامت روانی اجتماعی گامی مهم در کنترل همه‌گیری در مرحله کنونی است و البته مقدم بر هر گونه مداخله انفرادی، مداخلات اجتماعی و بویژه سیاستی باید به کار رود.