در مسیر همکاری‌های راهبردی

محسن پاک آئین
دیپلمات پیشین
یکی از برنامه‌های جدید عرصه دیپلماسی جمهوری اسلامی که هر چند قبل از این نیز وجود داشته اما اکنون برجسته تر و پررنگ‌تر شده، توجه به برنامه‌های راهبردی و درازمدت با کشورهای همسو و دوست است. ما در همین زمینه برنامه راهبردی 25 ساله ایران و چین را به عنوان یک موضوع روز کشور در حال حاضر داریم و در محافل سیاسی مورد بحث قرار گرفته است. نمونه دیگر سند همکاری‌های راهبردی ایران و عراق است که در سفر آقای الکاظمی، نخست وزیر عراق به تهران مطرح شد. پیش از این در سفر سید عباس عراقچی معاون وزیر خارجه به افغانستان هم درباره سند همکاری های جامع دو کشور گفت و گو شد. بحث سند راهبردی 20 ساله ایران و روسیه که در سفر اخیر آقای ظریف به مسکو نیز مورد توجه مجدد قرار گرفته، در همین چارچوب است.
این نوع همکاری‌ها مواردی بوده که از قبل هم میان ایران با کشورهای دیگر وجود داشته. همین سند همکاری بین ایران و روسیه در 20 سال قبل پایه‌گذاری شده اما تمدید و به‌روز کردن آن در کنار جدی شدن بحث سندهای همکاری مشابه با دیگر کشورها نشان از جدی شدن یک اراده و راهبرد در جمهوری اسلامی برای رفتن به سمت تقویت همکاری‌ها در چنین چارچوب‌هایی دارد. اینکه ما به سمت برنامه ریزی برای ورود دوستان بین‌المللی ایران و همسایگان به طرح‌های راهبردی حرکت کرده‌ایم بیش از هر چیز نشان از اعتماد متقابلی است که میان ما با این کشورها وجود دارد. تقویت این اعتماد متقابل خصوصاً در فضای افزایش بی اعتمادی بین ایران و قدرت‌های غربی دارای معنا و پیام‌های بسیار روشن دیپلماتیک، ناظر به مباحث اقتصادی و امنیتی است.
واقعیت این است که چینی‌ها و روس‌ها برنامه‌های راهبردی خود حتی با کشورهای دوست را همراه با میزانی از سختگیری‌ها تنظیم می‌کنند. اگر امروز می‌بینیم که هر دوی این قدرت‌ها از برنامه‌های راهبردی با ایران حمایت می‌کنند به این معناست که اعتماد متقابل دو طرف افزایش پیدا کرده است و آنها قانع شده‌اند که ایران می‌تواند یک شریک مطمئن و باثبات برایشان باشد.
این بخش از سفر آقای ظریف به مسکو دارای اهمیت بسیار ویژه و بالایی بود. چرا که اهمیت این نوع همکاری‌ها در مسیری است که برای انعقاد تفاهم‌ها و قراردادهای دیگر بین دو طرف گشوده می‌شود. ایران و روسیه اما در این خصوص نقطه اشتراک مهمی دارند که می‌تواند بر درجه اهمیت این اقدام بیفزاید و آن قرار داشتن هر دو کشور زیر بار فشارهای تحریمی امریکا است. هر دوی این بازیگران و حتی کشورهایی نظیر چین هم اکنون به فکر مقاوم‌سازی اقتصاد خویش در برابر فشارهای تحریمی امریکا و همراهی قدرت‌هایی نظیر اروپا با این تحریم‌ها هستند. همین مسأله می‌تواند دایره منافع مشترک دو طرف را بسیار متنوع‌تر و وسیع‌تر کند و البته افق‌های زمانی را نیز برای این همکاری‌ها افزایش دهد. معنای دیگر این منطق به وجود آمدن زمینه جدی همکاری برد-برد میان این کشورها با ایران است.
از منظر بین‌المللی اتصال اقتصاد کشورهای یاد شده به همدیگر می‌تواند باعث تحکیم قطبی قدرتمندی در معادلات جهانی شود که دارای اهداف راهبردی و استراتژیک تعریف‌شده مشترک و بلندمدتی هستند. معنای این اتفاق به وجود آمدن یک موازنه تازه در قدرت جهانی است که در آن دیگر بازیگرانی مانند امریکا مانند سابق نمی‌توانند با بهره‌گیری از شئون مختلف نفوذ خود به یکجانبه‌گرایی روی بیاورند و رقبای خود را به سمت انزوا پیش ببرند. ضمن اینکه از منظر داخلی نیز تعدد این دست قراردادهای راهبردی برای ایران هم باعث موازنه سیاسی منطقی‌تری بین شرکای اقتصادی کشورمان می‌شود و هم زمینه مناسب‌تری برای رفع آثار تحریم از اقتصاد ایران خواهد بود. به همین دلیل این بخش از سفر آقای ظریف آغازی است بر یک آینده بسیار مهم.
اما جدای از این مسأله رایزنی بر سر آینده برجام و خصوصاً موضوع لغو تحریم‌های تسلیحاتی علیه ایران در ماه‌های آینده هم بخش مهم دیگر سفر وزیر امور خارجه را تشکیل می‌داد. چین و روسیه هم اکنون مطمئن‌ترین شرکای ایران در برجام و پرانگیزه‌ترین طرف‌های این قرارداد برای حفظ آن هستند. پیش از هر چیز منافع خود این دو کشور اقتضا می‌کند که در موضع دفاع از برجام و تلاش برای لغو نهایی تحریم‌های تسلیحاتی ایران باشند و جمهوری اسلامی نیز با درک همین واقعیت بر تحکیم بیشتر موضع این دو کشور تأکید دارد. موضوع لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران و تلاش تازه‌ای که امریکا در همین زمینه آغاز کرده این ضرورت را ایجاب می‌کند که جمهوری اسلامی با اطمینان بیشتر و کسب پشتیبانی‌های قوی‌تری در میدان کارزار سیاسی با ایالات متحده حاضر باشد. در چنین میدانی به طور طبیعی مهم‌ترین و ثمربخش ترین اقدامی که ما می‌توانیم انجام دهیم، تحکیم بیشتر حمایت دو کشور روسیه و چین از موقعیت ایران و همین طور برجام است. به طور قطع امریکا می‌داند که لغو تحریم‌های تسلیحاتی چه پیروزی بزرگی برای جمهوری اسلامی خواهد بود و از همین رو طبیعی است که تمام تلاش خود را برای جلوگیری از این کار به کار گیرد و در این راه بر موقعیت روسیه و چین نیز چشم نخواهد پوشید. بنابراین جمهوری اسلامی نیز نباید از رایزنی و کسب اطمینان خاطر بیشتر از سوی دو شریک مهم و نزدیک خویش در برجام غافل باشد و این کاری است که به نظر می‌رسد در روابط اخیر ایران با روسیه و چین در حال انجام است.