نویسندگانی فراتر از مرزهای جغرافیایی‌

مریم شهبازی
خبرنگار
یازده سالی از آن روز می‌گذرد، هجدهم تیرماه 1388. وقتی که پدر ادبیات کودک و نوجوان کشورمان آغوش خاک، مأمن همیشگی اش شد. رفت و کوله باری از آثاری به یادگار گذاشت که نتیجه عزم جدی‌اش برای حفظ ادبیات و افسانه‌های کهن ایرانی بودند. امروز سالروز درگذشت مهدی آذریزدی است، نویسنده‌ای از خطه یزد که وداعش با زندگی بهانه‌ای برای پاسداشت ادبیات ملی کودک و نوجوان در کشورمان شده است.
‌ آذریزدی، نویسنده‌ای مهربان با آثاری ماندگار
از کم و کیف وضعیت حاکم بر این بخش صنعت نشرمان بارها گفته‌ایم، کافی است کمی پیگیر خبرهای نشر کودک و نوجوان باشید تا از وضعیت نامطلوبی که شرایط داخلی و خارجی بر آن تحمیل کرده بدانید. بنابراین بد نیست به بهانه فرارسیدن این روز تقویم ملی از برخی نویسندگانی بگوییم که موفق به عبور از مرزهای جغرافیایی کشورمان شده‌اند؛ آن هم با وجود محدودیت‌های جغرافیایی خاصی که از زبان رسمی کشورمان سراغ داریم و از سویی بی‌توجهی‌های همچنان برقرار مسئولان در معرفی آثار شاخص داستانی معاصرمان و کم کاری در ترجمه و انتشار آنان در کشورهای دیگر. مهدی آذریزدی که روز ملی ادبیات کودک و نوجوان به سالروز درگذشت او گره خورده یکی از نخستین فعالان این عرصه است؛ نویسنده‌ای که زندگی اش وقف کمک به حفظ فرهنگ سرزمینش شد. کمتر کسی است که دوره کودکی اش با کتاب سپری شده باشد اما حداقل یک جلد از «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» را نخوانده باشد و تصویری از چهره مهربان این پیرمرد با آن عینک کائوچویی بزرگ در ذهنش حک نشده باشد. آذریزدی را از پیشگامان بازآفرینی و بازنویسی ادبیات کلاسیک فارسی برای مخاطبان کودک و نوجوان می‌دانند؛ با آنکه شهرت این نویسنده به همان مجموعه‌ای بازمی گردد که اشاره شد اما جالب است بدانید که «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» آغاز کار جدی او در عرصه ادبیات بود. کتابخوانی همان‌طور که بارها گفته بود از علاقه مندی‌های جدی زندگی بود؛ بخش عمده‌ای از زندگی آذریزدی افزون بر تألیف کتاب به کار در چاپخانه و همچنین تصحیح کتاب سپری شد. اما چرایی گره خوردن نام او با ادبیات کودک و نوجوان را می‌توان در تلاشی جست‌و‌جو کرد که در تألیف داستان‌هایی برای این گروه سنی به خرج داده است. او را از نخستین افرادی می‌دانند که به طور جدی در این عرصه گام نهاد؛ او تنها در عرصه کتاب خودمان نبود که شهرت پیدا کرد، سال 1342 موفق به دریافت جایزه یونسکو هم شد. تنها سه سال بعد نیز جایزه کتاب سال را دریافت کرد و برخی نوشته‌های او هم به فهرست آثار برگزیده شورای کتاب کودک راه پیدا کرد. بخش‌هایی از دوره 10 جلدی «قصه‌های تازه از کتاب‌های کهن» تا به امروز به زبان‌های اسپانیایی، چینی، روسی، ارمنی و انگلیسی ترجمه شده، علاوه بر این در کشور خودمان نیز بیش از هفتاد مرتبه‌ای تجدید چاپ شده‌اند. با وجود آنکه زندگی روی چندان خوشی به این نویسنده یزدی نشان نداد اما او هیچ گاه اشتغال در مناصب دولتی را نپذیرفت.
‌آثاری از نویسنده ایرانی در کتاب‌های غربی
هوشنگ مرادی کرمانی هم یکی دیگر از چهره‌های شاخص این گروه سنی است که آثار او نه تنها به زبان‌های متعددی ترجمه شده بلکه حتی بخش‌هایی از داستان‌های او به کتاب‌های درسی کشورهای اروپای غربی هم راه یافته‌اند. همان طور که بارها در خلال گزارش‌ها و گفت‌و‌گوها گفته‌ایم او را می‌توان از معدود نویسندگان خوش اقبالی دانست که اهالی سینما و تلویزیون هم در قالب ساخت مجموعه تلویزیونی و فیلم سینمایی به آثارش توجه نشان داده‌اند، از ساخت مجموعه تلویزیونی «قصه‌های مجید» گرفته تا فیلم‌های سینمایی«مهمان مامان» و «مربای شیرین». مرادی کرمانی هم تا به امروز موفق به دریافت جوایز و تقدیرهای بین‌المللی متعددی شده که از جمله آنها می‌توان به «هانس کریستین اندرسن» و «خوزه مارتینی» (نویسنده و قهرمان ملی امریکای لاتین) اشاره کرد. او سال گذشته با انتشار کتاب «قاشق چای خوری» برای همیشه با دنیای نویسندگی خداحافظی کرد.
از میان فعالان عرصه شعر هم یکی از چهره‌های شناخته شده همان شاعر شعری است که آن را به «صد دانه یاقوت» می‌شناسیم. از ورود مصطفی رحماندوست به شعر کودک و نوجوان سال‌ها می‌گذرد؛ با اینکه او صاحب آثار متعددی در عرصه داستان نیز هست اما عمده شهرت وی به شعرهایی است که به کتاب‌های درسی راه یافته، نام او نیز به فهرست نامزدهای دریافت جوایزی همچون «آسترید لیندگرن» راه یافته است. از فرهاد حسن‌زاده، نویسنده کودک و نوجوان و روزنامه نگار که نام او بارها به فهرست کاندیداهای نهایی جوایز بین‌المللی از جمله «هانس کریستین اندرسن» راه یافته و از او به‌عنوان یکی از پنج نویسنده برتر جهان در گروه سنی مذکور تقدیر شده که بگذریم از میان جوان ترهای این حوزه می‌توان به مهدی رجبی اشاره کرد. عمده آثار رجبی هم مانند حسن‌زاده با نگاهی به مسائل روانشناختی و از سویی مشکلاتی که قشرهای خاصی از کودکان با آنها دست و پنجه نرم می‌کنند، همچون بحث معلولیت نوشته شده است.  برخی کتاب‌های رجبی به فهرست کتاب‌های برگزیده کتابخانه مونیخ و همچنین کلاغ سفید آلمان راه پیدا کرده است. نوشته‌های فرهاد حسن‌زاده و مهدی رجبی هم به زبان‌های مختلفی ترجمه شده و در اختیار علاقه مندان قرار گرفته‌اند. جالب است که بدانید رحماندوست و حسن‌زاده سابقه سال‌ها فعالیت جدی در عرصه مطبوعات کودک و نوجوان هم در سابقه کاری‌شان ثبت شده، از جمله سال‌ها سردبیری نشریه دوچرخه از سوی حسن‌زاده که تأثیر بسزایی در معرفی آثار منتشر شده این عرصه به مخاطبان کم سن و سال مورد نظرمان دارد.‌

یادداشت

نگاه نویسندگان به ادبیات کودک و نوجوان جدی است

مجید راستی
‌نویسنده و مترجم کودک و نوجوان
برخلاف سال‌های ابتدایی ورود ادبیات کودک و نوجوان به کشورمان، مدت‌هاست دیگر خبری از ساده انگاری تألیف در این حوزه دیده نمی‌شود. به گمانم ادبیات کودک و نوجوان همیشه از اهمیت زیادی نزد نویسندگان فعال این عرصه برخوردار بوده و هست. این مسأله بخوبی از موضوعات انتخابی و همچنین مفاهیم مندرج در این کتاب‌ها مشهود است. در ادبیات کودک و نوجوان یک دهه اخیر هم از جهت کیفی و هم کمی با پیشرفت خوبی روبه‌رو شده‌ایم حالا اینکه کتاب‌ها به دست همه بچه‌ها نمی‌رسند بحث دیگری است. مسأله‌ای که نشأت گرفته از تیراژ پایین کتاب‌ها و از سویی مشکلات اقتصادی خانواده‌ها است. با وجود همه جایگاهی که برای ادبیات کودک و نوجوان قائل هستم اما نمی‌توان منکر شد که ادبیات بزرگسال با مشکلات بیشتری دست و پنجه نرم می‌کند که همین مسأله منجر به مهجور ماندن آن در عرصه‌های جهانی شده است. با وجود مواردی که تنها به بخشی از آن اشاره شد در ادبیات کودک و نوجوان جهشی رخ داده و حتی شاهد تلاش‌های جسته گریخته‌ای برای معرفی داشته‌های این حوزه در کشورهای دیگر شده‌ایم که امیدوارم روند سازمان یافته‌تری پیدا کند.‌‌

افزایش توجه والدین جوان به ضرورت کتابخوانی

نادر قدیانی
‌مدیر مسئول انتشارات قدیانی‌
تقریباً یک دهه‌ای می‌شود که خانواده‌ها بیش از گذشته متوجه ضرورت کتابخوانی و اشاعه این فرهنگ میان فرزندان خود شده‌اند. البته ضرورت این مسأله بیشتر از سوی مادران و پدرانی درک شده که متولدان دو دهه نخست انقلاب هستند؛ خانواده‌های تحصیلکرده‌ای که می‌دانند بخشی از آینده فرزندانشان در گرو علاقه‌مندی آنان به کتابخوانی است. از همین رو با‌وجود همه شرایط نامطلوبی که نشرمان با آنها دست و پنجه نرم می‌کند جذابیت‌های دنیای تکنولوژی نتوانسته به طور کامل کتاب را از زندگی بچه‌هایی که در چنین خانواده‌هایی زندگی می‌کنند حذف کند. البته این مسأله قابل تعمیم به همه نیست اما ضرورت آن برای بخش قابل توجهی روشن شده است. نکته دیگری که بد نیست به آن توجه شود به افزایش تعداد نویسندگان فعال در این عرصه بازمی‌گردد. طی یک دهه اخیر تعداد نویسندگان و همچنین سطح کیفی کارها هم با سیر صعودی روبه‌رو شده است. هر چند که برخی ناشران کودک و نوجوان بیش از آنکه فعالیت حرفه‌ای داشته باشند خواسته‌شان متوجه مقاصد تجاری است. این در حالی است که حوزه کتاب‌های کودک و نوجوان با حساسیت‌هایی به مراتب بیشتر از آثار بزرگسال روبه‌رو است؛ کتابی که بی‌توجه به ضرورت تألیف یا ترجمه روانه کتابفروشی‌ها شود تأثیر مخربی بر روح و روان مخاطبان کم سن و سال باقی می‌گذارد.‌‌‌