حجت الاسلام محمد فرمهینی فراهانی
پژوهشگر علوم دینی

با اینکه ائمه اطهار(ع) دارای نقش هدایتگری هستند و رهبری معنوی آنان در عرصه معنویت از همه چیز بیشتر مطرح است، ولی نمی‌توان نقش مهم آنان را در تمدن اسلامی نادیده گرفت. با اینکه این ذوات مقدس غالباً در رأس رهبری سیاسی جامعه نبودند، ولی به‌عنوان کامل‌ترین افراد جامعه که منشأ علم و آگاهی بودند شناخته می‌شدند و اهل علم و دانش جهان اسلام به آنان روی آورده و از نقش علمی آنان بی‌اطلاع نبودند. لذا می‌بینیم آنان در کنار جایگاه معنویشان در میان شیعیان، از شاگردان بسیاری در میان عالمان مسلمان برخوردار بودند و علوم سرشار آنان به وسیله شاگردان و پیروانشان در جامعه منتشر شده و به‌عنوان خاندان رسول خدا(ص) سخنان و نظریات آنان دارای مقبولیت ویژه‌ای بوده و هست.
از نظر ائمه اطهار(ع) مبانی فکری تمدن اسلامی، عبارت است از توأمان بودن حیات دنیوی و اخروی و اینکه هردو باید به نحو احسن پرورش یابند. زندگی دنیوی مقدمه زندگی اخروی بوده و دنیا مزرعه آخرت است. یک مسلمان همیشه باید به تعلیم و تعلم پرداخته و در راستای سعادت دنیوی و اخروی خویش قدم بردارد.
تمدن اسلامی از بعثت رسول خدا(ص) آغاز و با رشد پیدا کردن عناصر درونی و جذب عناصر مادی و معنوی از خارج، در طول تاریخ با طی کردن مراحلی به تکامل رسیده و از پختگی و غنای لازم برخوردار شده است. زمینه‌های شکل‌گیری تمدن اسلامی در معارفی قرار دارد که به وسیله رسول خدا(ص) به مسلمین ابلاغ گردید. ائمه اطهار(ع) نیز به‌عنوان خاندان، نزدیکان، نگهبانان و وارثان اصلی رسول خدا(ص) به بسط، تبیین و رشد این معارف اقدام کرده‌اند و آن را براساس قرآن و سنت‌ نبوی(ص) محکم ساخته‌اند.
تمدن اسلامی، تمدنی است توحیدی و بنا دراین تمدن این است که یک جامعه توحیدی ایجاد گردد که همه آحاد آن در عبودیت محض قرار داشته باشند. لذا دوران حیات رسول خدا(ص) بهترین دوران و مهم‌ترین آن از این حیث در دوره‌های تمدنی اسلامی است و به جرأت می‌توان گفت عصر طلایی تمدن اسلامی همان عصر رسول خدا(ص) و عصر دعوت است. تمام فعالیت‌های این دوران با محوریت رسول خدا(ص) براساس دعوت به اسلام، تعلیم مردم، اجرای دقیق تعالیم و دستورهای اسلام و هماهنگ شدن حیات مردم با تعالیم وحیانی اسلام بوده است و فقط در تمدن اسلامی، دوران حکومت کوتاه امیرالمؤمنین(ع) را می‌توان مانند این عصر یافت که براساس سنت نبوی(ص) و همان تعالیم وحیانی قرآن هدایت گردید و همان ارزش‌های زمان بعثت مورد اهمیت و دغدغه امیرالمؤمنین(ع) بود.
یقیناً دعوت رسول خدا(ص) و دینی که به آن مبعوث گردیدند متوجه تمامی جهانیان بوده است. لذا رسول خدا(ص) در دنیای آن روز هر منطقه‌ای را که امکان داشت دعوت به اسلام می‌کرد. خداوند متعال نیز این دین را جهانی معرفی کرده است: «مبعوث نگرداندیم تو را مگر برای همه مردم در حالی که بشیر و نذیر هستی و بیشتر مردم این را نمی‌دانند.»این موضوع از ضروری‌ترین مسائل دین اسلام است و دیر یا زود با آمدن آخرین ذخیره الهی حضرت حجت(ع) این اتفاق خواهد افتاد و خداوند آخر جهان و دنیا را با وعده تشکیل حکومتی پر از عدل و داد که مستضعفان حاکمان آن هستند ، به ما بشارت داده است. 
معارف الهی حضرت فاطمه(س)
علم و معرفت حضرت فاطمه زهرا(س) به اسرار الهی یکی از شاخصه‌های اصلی ایشان است و بواسطه این علم و معرفت است که از دیگران جدا شده و قابل درک برای سایر مخلوقات نیست و اینکه رسول خدا(ص) ایشان را پاره‌ای از خویشتن معرفی می‌کنند، نباید این پاره تن بودن را به جسم و وجود عنصری رسول خدا(ص) تقلیل داد، بلکه ایشان پاره‌ای از آن مقام نبوت که واسطه فیض الهی، جامع علوم عالم و فضائل اخلاقی است. این خود نشان می‌دهد که کلام و رفتار ایشان برگرفته از حکمت و معارف الهی است که باید مورد توجه و مداقه پژوهشگران معارف اسلامی قرار گیرد.
البته از کلمات و خطبه‌ای که از حضرت فاطمه(س) باقی مانده است به عمق معارفی که از ایشان صادر شده است بخوبی می‌توان پی برد و خطبه فدکیه که به وسیله ایشان در مسجد رسول خدا(ص) صادر شد خود گواه این مطلب است.
حضرت فاطمه(س) به‌عنوان دخت گرامی رسول خدا(ص) و یکی از ذخایر الهی، الگویی است برای تمام خلقت و حجتی است الهی بر تمام ائمه اطهار(ع) و به تبع آنان تمام بشریت.
حضرت حجت(ع) در توصیف ایشان می‌فرماید: «در دختر رسول خدا(ص) یک اسوه زیبایی وجود دارد.» یا اینکه حضرت امام حسن عسکری(ع) ایشان را حجت خداوند بر خودشان که حجت الهی بر مردم هستند، معرفی کرده‌اند.
در این روایات صحبت از الگو و اسوه قرار دادن شده است و در ادامه شخصی را به‌عنوان الگو معرفی کرده‌اند. از آن سو که قول و رفتار معصومین(ع) دارای حجیت قطعی است، معرفی فردی از سوی معصوم(ع) به‌عنوان الگو و اسوه، نشان‌دهنده راه و همچنین جایگاه والا و ارزشمند معرفی شونده دارد. حال که این شخص حضرت فاطمه(س) است که به نص صریح قرآن کریم جزو پنج نور پاک اهل بیت علیهم السلام است از هر بدی و زشتی پاک و منزه است و از عصمت و طهارت برخوردار است.
نقش تمدنی حضرت فاطمه(س) در صدر اسلام
باید در نظر داشت که زن در جامعه بشری دارای نقش تربیتی و مربیگری است. بسیاری از رسولان الهی که خود مربی بشریت هستند، از دامن یک زن به نبوت رسیده‌اند، چنان که حضرت موسی در دامن مادر و خواهر بزرگوارش پرورش یافت و رشد نمود. حضرت عیسی نیز در دامن زنی مانند مریم پرورش یافت و از دامن ایشان به مقام نبوت دست یافت و از دامن این بانو ظهور پیدا کرد.
اولین یار و مونس رسول خدا (ص) نیز بانوی گرامی، حضرت‌ ام‌المؤمنین خدیجه کبری (س) بود، زمانی که همه او را تنها گذاشته بودند، ایشان به کمک او آمد و زمانی که کسی به ایشان ایمان نیاورده بود، او به همسرش ایمان آورده بود.
بعد از حضرت خدیجه (س)، دختر کوچک او و رسول خدا (ص)، حضرت فاطمه (س) به‌عنوان یار و مونس ایشان بود چنان که پدرش او را‌ ام ابیها نامید.از آن سوی که رسول خدا(ص) ستون خیمه اسلام بودند و پایداری ایشان موجب پایداری و صحت مکتب اسلام می‌شد، حضرت فاطمه(س) با مراقبت و حمایت از رسول خدا(ص)، موجب تقویت جبهه اسلام شده و ثبات را برای جامعه اسلامی به ارمغان آوردند.و این در زمانی است که تمدن اسلامی در مرحله دعوت قرار دارد و هنوزآن استحکامات لازم برای این تمدن نو پا ایجاد نشده است و قطعاً سال‌های اولیه برای شکل‌گیری یک مکتب، فرهنگ و تمدن از اهمیت بسزایی برخوردار است.حضور حضرت زهرا (س) در میان پرستاران و مداوا کردن مجروحین جنگ‌های صدر اسلام، یکی از عوامل ایجاد انگیزه و روحیه در میان زن‌های دیگر می‌شد که آنها نیز برای کمک به مجروحین و همچنین تأمین مایحتاج جهاد و جنگ با مشرکین دست به اقدام زده و یک استحکام و روحیه شدید در میان مجاهدین ایجاد کنند.
در جنگ اُحد پس از نشر شایعه شهادت رسول خدا(ص)، حضرت فاطمه(س) به همراه برخی از زنان مدینه سریعاً خود را به منطقه اُحد رسانید و هنگامی که پدر گرامی خویش را با دندان شکسته و پیشانی زخمی دید، صورت ایشان را شست وشو داده و جراحت پیشانی مبارکشان را در‌مان کرد. در جنگ احزاب نیز که هر کس به توان خود به جبهه اسلام کمک می‌کرد، ایشان نیز در پشت جبهه نان پخته و بخشی از نیازهای‌ رزمندگان اسلام را تأمین می‌کرد. یک روز که برای فرزندانش نان پخته بود، نتوانست بدون پدر گرامیش تناول نماید، لذا به سمت محل جنگ رفته و به پدر گفت: پدر جان! نانی طبخ کرده‌ام و نتوانستم بدون شما تناول کنم و برای شما نیز آوردم.رسول خدا(ص) با نگاهی مهربانانه و با صدایی خسته و بی‌رمق به ایشان فرمود: «بعد از سه روز اولین غذایی است که دارم می‌خورم.»این نحوه حضور را که باعث دلگرمی مجاهدین اسلام می‌شود، قرار دهید در مقابل حضور شیطانی زنان مشرک قریش در جنگ احد که به وسیله ابوسفیان آورده شده بودند تا با رقص و آواز، دل جنگجویان مشرک را در استقامت در مقابل مسلمانان گرم کنند و در صف اول جنگ حضور داشتند و ساز و دف می‌زدند یا شخصی مانند هند زن ابوسفیان که یک برده سیاهپوست را مأمور می‌کند تا جناب حمزه سید الشهدا را در بحبوحه جنگ به شهادت برساند و مزد وی را آزادی او قرار می‌دهد و بعد از شهادت ایشان نیز از روی خصلت حیوانی که داشت، این شهید بزرگوار را مثله نمود.
از جمله اتفاقاتی که حضور حضرت فاطمه(س) باعث ایجاد آرامش و اطمینان خاطر مسلمین به ادامه راه آنان گردید، حضور آن بانوی گرامی در واقعه مباهله است که با مسیحیان نجران اتفاق افتاد. این قضیه باعث نجات اسلام و شکست مسیحیان گردید و برای جامعه اسلامی جهت ادامه راه خود اطمینان بیشتری ایجاد نمود. به‌دلیل اینکه بزرگان مسیحیان نجران بر این معتقد بودند که اگر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله با اصحاب خویش برای مباهله آمد، رسول الهی نیست و حقانیتی ندارد و اگر با خانواده خویش آمد، رسول خداست و بر حق است و صادق.
ساده‌زیستی حضرت فاطمه(س)
یکی از خصوصیات تمدن اسلامی، ساده‌زیستی و دوری از دنیا‌گرایی مخصوصاً در میان حاکمان جامعه اسلامی و خویشاوندان آنان است. البته باید این موضوع به‌صورت درست و صحیح تبیین شود.
اسلام با هرگونه رهبانیت و دوری از زندگی دنیوی مخالف است و مؤمن را به استفاده از لذایذ دنیوی و حلال تشویق می‌کند. لذا دستور به خوردن و آشامیدن داده است ولی از هرگونه اسراف و تبذیر نهی کرده است. و از آن روز که تمدن اسلامی دچار دنیاگرایی قارونی شد و هم و غم حاکمان اسلامی و مسلمانان دنیاگرایی و اشرافیت شد، دچار انحراف و دوری از راه اصیل خویش شد. رسول خدا(ص) رغبت به دنیا و دنیا زدگی را یکی از عوامل تزلزل و انحطاط می‌دانند و رغبت در دنیا را موجب ایجاد غم و اندوه دانسته و زهد و مبارزه با دنیا‌گرایی را موجب آسایش قلب و بدن می‌دانند.
هنگامی که برخی از زنان رسول خدا(ص) از ایشان درخواست کردند تا از غنایم جنگی برایشان سهمی قرار داده و زندگی اشرافی ایجاد کند، حضرت به شدت ناراحت شده و از آنان عزلت گرفته و به مشربه‌ ام ابراهیم رفتند و در مذمت این رفتار زنان پیامبر از سوی خداوند آیه نازل شد که یا رسول خدا(ص)را انتخاب نمایند و یا دنیا را که در این صورت طلاق آنان داده خواهد شد.در همه تمدن‌های بشری و حکومت‌های موجود در دنیا، حاکمان و نزدیکان آنان از یک زندگی اشرافی و تجملاتی در سطح بالا برخوردار هستند.
اما حضرت فاطمه(س) که دختر رسول خدا(ص) به‌عنوان حاکم جامعه اسلامی است، زندگی ساده و دور از زخارف دنیوی داشتند که یک الگوی صحیح برای مسلمانان در طول تاریخ و اجتناب آنان از دنیا زدگی شده است. زندگانی ساده ایشان از سوی رسول خدا(ص) نیز مورد توصیف مشوقانه قرار گرفت، هنگامی که جهیزیه ساده ایشان را دیدند اشک در چشمشان حلقه زد، فرمودند: «مبارک و با برکت باد بر قومی که بهترین ظروف آنان از کوزه است.» یا اینکه جناب سلمان بعد از مشاهده چادر وصله‌دار حضرت با گریه می‌گفت، دختران قیصر روم لباس ابریشمی می‌پوشیدند ولی لباس دختر رسول خدا(ص) از تکه پشمی است که دوازده وصله بر جای جای آن خورده است.این مسأله موجب کاهش اختلاف در جامعه اسلامی و ایجاد سکون و آرامش در آن می‌شود.
فقرزدایی از جامعه اسلامی
یکی دیگر از اقدامات حضرت فاطمه(س) در راستای ایجاد ثبات در جامعه اسلامی، صدقات و موقوفاتی است که ایشان ایجاد می‌کردند و میان مسلمین و فقرای جامعه اسلامی توزیع می‌کردند. این یک اصل مسلم است که رسول خدا(ص) نیز بدان اشاره دارند که اگر جامعه‌ای دچار فقر شود، کفر نتیجه آن خواهد بود.یکی دیگر از نتایج فقر تشویش و اضطراب میان مسلمین است. چنانکه امیرالمؤمنین(ع)می فرماید: «بدرستی فقر موجب ذلت نفس و ایجاد سرگردانی عقل و جلب کننده هم و غم است.»حضرت فاطمه(س) با درک کامل این قوانین در راستای رفع تشویش و اضطراب در جامعه اسلامی قدم بر می‌داشتند. لذا زید بن علی می‌گوید، ایشان به وسیله اموالش بر بنی هاشم و بنی مطلب صدقه می‌داد.
این اعطای صدقه به فقرا و مساکین، چنان گسترده و دارای تأثیر در جامعه اسلامی بود که خداوند متعال در قرآن کریم به برخی از آنها اشاره می‌کند و حتی سوره هل اتی (انسان) را در توصیف این اقدام خانوادگی حضرت فاطمه(س) نازل می‌کند. در مورد عایدی فدک که آن را 24 تا 70 هزار دینار در سال گفته‌اند ولی حضرت با تأسی به رسول خدا(ص) فقط مقدار کمی از آن را جهت برآوردن نیاز خود بر‌می‌داشت و بقیه را خرج عموم مسلمین می‌کرد.
کوثر و تمدن اسلامی
یکی از عوامل رشد و در کنار آن ترویج اسلام و به تبع آن تمدن اسلامی، وجود سادات و مهاجرت آنان به اقصی نقاط بلاد اسلامی است. سادات در بیشتر مناطق سرزمین‌های اسلامی، از ماوراءالنهر تا هند گرفته تا آفریقا پخش بودند. زمانی که علی بن موسی الرضا(ع) به جهت ولایتعهدی به اجبار به مرو تشریف آوردند، برادران و نزدیکان ایشان نیز به سوی ایران سرازیر شدند؛ چنانکه مرعشی می‌نویسد: «سادات از آوازه ولایت و عهدنامه مأمون که بر حضرت امامت پناهی داده بود، روی بدین طرف نهاد و او را بیست و یک برادر دیگر بودند. این مجموع برادران و بنواعمام از سادات حسینی و حسنی به ولایت ری و عراق رسیدند. و چون سادات خبر غدر مأمون که با حضرت رضا(ع) کرد، شنیدند، پناه به کوهستان دیلمستان و طبرستان بردند و بعضی بدانجا شهید شدند و مزار و مرقد ایشان مشهور و معروف است و چون اصفهبدان مازندران در اوایل که اسلام قبول کردند، شیعه بودند و با اولاد رسول(ص) حسن اعتقاد داشتند، سادات را در این ملک مقام آسان‌تر بود.»
با انتشار این سادات در مناطق مختلف بلاد اسلامی و به‌دلیل قرابتی که با رسول خدا(ص) داشتند، مردم اقبال بسیاری به آنان کرده و در صورت مسلمان نبودن، به اسلام می‌گرویدند یا اگر مسلمان بودند شیعه شده یا گرایش‌های شیعی پیدا می‌کردند.از واقعیت‌های تمدن اسلامی است که اوج تمدن اسلامی نیز قرن چهارم قمری است، به‌دلیل اینکه این قرن، قرن شیعه نامیده می‌شود و سراسر جهان اسلام حکومت‌های شیعه مانند، آل بویه، فاطمیان مصر، حمدانیان، ادریسیان مغرب و... حضور داشتند و شیعه نیز بنای حکومتی و تمدنی او بر عقلانیت و رشد معارف و علم است.
بنابراین موضوع مهم دیگر در شناسایی ابعاد وجودی حضرت فاطمه‌(س)، موضوع خیر کثیر (کوثر) بودن ایشان است. زیرا یک معنای کوثر همان فرزندان ایشان هستند که در تمام عالم انتشار یافته‌اند و موجب رشد و تعالی جهان اسلام و در نتیجه تمدن اسلامی شدند.از سوی دیگر خیر کثیر به معنای خوبی‌ها و نیکی‌های فراوان نیز است، یکی از عوامل رشد و پیشرفت تمدن‌ها انباشته شدن نیکی‌ها و خوبی‌ها در یک جامعه است که خداوند این خیر کثیر تأثیر‌گذار را به رسول خدا(ص) هدیه کردند.
مظلومیت و شکوه‌های حضرت فاطمه(س)
یکی از شاخصه‌های تمدنی در شخصیت حضرت فاطمه (س)، مظلومیت ایشان است. باید توجه داشت که همیشه فلسفه نماد مشروعیت و حقانیت تمدن‌ها نیست. بلکه گاهی مظلومیت‌های آشکاری هست که موجب جذب و دریافت عنصر ایمان می‌شود و یک درک ساده و بسیط از حقیقت در آن تمدن را ایجاد می‌کند و موجب همبستگی و یکدستی در آن تمدن می‌شود. چنانکه مظلومیت آل‌الله(ع) و امام حسین(ع) در واقعه کربلا، به تمدن‌ها و حکومت‌هایی که بر اساس آن مظلومیت و دفاع از آن ایجاد شده است این حالت را بخشیده است.ستم روا شده بر دختر رسول خدا (ص) و شکوه‌ها و ناله‌های ایشان در منزل خویش، بعد از اعتراض اهالی مدینه در بیت الاحزان و قبور شهدای اُحد، رخدادی نیست که گفته شود فقط در گذشته باقی مانده و نمی‌تواند در آینده اثر‌گذار و موجب رشد و تعالی تمدن اسلامی شود. این شکوه‌ها مربوط به یک مسأله اعتقادی صرف نمی‌شود.برخی از دانشمندان صاحبنظر در تمدن، مانند «مرادخای کلاپلان» و «رنه ژیرار»، که نظم اجتماعی و پیوستگی انسان‌ها برایشان در ایجاد تمدن مهم است، معتقدند که مظلومیت‌های ایجاد شده در طول تاریخ خود ایجاد یک نوع همبستگی در میان رنج‌دیدگان و رنج‌کشیدگان کرده و خود پایه‌های یک تمدن را پایه‌ریزی می‌کند. زیرا به هیچ عنوان مظالم وارد شده بر خود را مویه نمی‌کنند، بلکه از آن اتفاقات، نقطه عطفی برای توسعه و توسعه انسانی می‌سازند.
افشاگری‌های حضرت فاطمه(س)
همانطور که گذشت، رسول خدا(ص) به‌دنبال ایجاد یک تمدن توحیدی بودند تا جامعه به سوی عبودیت و بندگی خداوند سوق پیدا کند. همان گونه که خداوند انسان را جهت بندگی خویش خلق کرد.پس از رحلت رسول خدا(ص) و نادیده گرفته شدن حق خلافت امیرالمؤمنین(ع) در سقیفه موجب این شد که این تمدن اسلامی و توحیدی راه خویش را گم کرده و دچار انحراف شود و حضرت فاطمه(س) مشاهده نماید که تمام زحماتی که پدر گرامی‌اش در 23 سال نبوت خویش کشیده است در حال از بین رفتن است.
لذا یکی از اقدامات ایشان در حفظ این میراث عظیم، دفاع از ولایت و افشاگری‌های ایشان در آن ایام کوتاه بعد از رسول خدا(ص) بود.
ایشان با ترسیم راه صحیح از غلط و تبیین اتفاقاتی که به موجب بازداشتن خلافت علی(ع) برای جامعه اسلامی خواهد افتاد، سعی بر این داشتند تا راهی صحیح و روشن در جلوی امت اسلامی ترسیم نمایند. مسلمانان دنبال یک مسیر صحیح می‌گشتند و حضرت فاطمه (س) امت اسلامی را در برابر انحرافات ایجاد شده واکسینه کرد و مسیر صحیح را در پیش پای امت اسلامی بخوبی ترسیم کرد.
شهادت حضرت فاطمه(س)
در معارف اسلامی بهترین مرگ شهادت در راه خداوند متعال شمرده شده است و کسانی که در راه خدا کشته شده‌اند به هیچ عنوان مرده حساب نمی‌شوند، بلکه زنده‌اند و نزد او روزی می‌خورند.
شهادت و جانفشانی در راه حق یکی از عوامل تأثیر‌گذار جهت برپایی دولت حق و استمرار حقانیت است. زیرا کسانی که در راه خدا جهاد می‌کنند و خون خود را درراه او بذل و هدیه می‌کنند موجب آبیاری درخت حقانیت شده و آن را پر بار‌تر می‌کنند. در توصیف امام حسین(ع) گفته شده است که خون خود را در راه خداوند متعال هدیه کرد تا بندگان را از گمراهی نجات دهد.
حضرت فاطمه(س) در زمانی که همه قریش علیه امیرالمؤمنین(ع) بسیج شده بودند، جان خویش را فدا کرد تا انسان‌هایی را که سابقه جهاد در بدر، احد و... داشتند و دنیا زدگی آنان را فرا گرفته بود، متنبه کنند و به آنان بفهمانند که آن جهاد‌ها و جنگیدن‌ها باید الان که ولایت مورد هجمه قرار گرفته است، ثمر دهد.اگر مبارزه حضرت فاطمه(س) در روزهای اول رحلت پیامبر(ص) و در انتهای شهادت ایشان نبود، جریان امامت که ادامه دهنده همان راه رسول خدا(ص) بود، از بین رفته و هیچ‌گونه خط  مشی صحیح برای مسلمین باقی نمی‌ماند.

حجت‌الاسلام  محمد صادق کفیل
دین پژوه

​​​​​​​قرآن کریم انسان را به الگوبرداری از بهترین انسان‌ها توصیه می‌کند. از بهترین الگو‌ها برای انسان حضرت زهرا سلام‌الله علیها است. ایشان الگوی راستین برای تمام منتظران و پرچمدار دفاع از حریم ولایت و امامت هستند، شخصیتی که قائم آل محمد(ص) او را الگوی خود می‌داند و می‌فرماید: «دختر رسول خدا صلی‌الله علیه و آله برای من الگوی نیکوست.»
ایشان الگو برای تمامی انسان‌ها و حجت خدا بر امامان معصوم(ع) و تمامی بشر است. با معرفی ابعاد اخلاقی و شخصیتی ایشان می‌توانیم وظایف خود را در این راه بهتر بشناسیم و طبیعتاً به وظایف خود به نحوی شایسته‌تر عمل کنیم. لذا در این مقال با اشاره به شرح مختصری از فراز اول زیارت حضرت به گام‌های سیاسی ایشان در دفاع از حریم ولایت پرداخته تا با معرفی الگویی برای منتظران و روشن ساختن جامعه و افکار عمومی با ابعاد نورانی شخصیت ایشان قدمی در اصلاح جامعه و سیر به سمت تعالی برداشته باشیم.
شرح فراز اول زیارت حضرت زهرا (س): «ای آزموده! تورا آزمود خدایی که تو را آفرید پیش از آنکه تو را بیافریند. پس تو را در برابر آزمایشش شکیبا یافت.»برای روشن شدن این فراز از زیارت که به بلا و میثاق و وفای به عهد حضرت اشاره می‌کند از فراز دوم دعای ندبه کمک می‌گیریم.در این فراز آمده است:
«خدایا ستایش از آنِ توست برآنچه جاری شد بدان قضا و قدر تو درباره بندگان مقربت، آنان که خالص گردانیدی آنان را برای خود و دین خود، چون انتخاب کردی برای آنها، آن نعمت شایان و پایداری که نزد توست؛ نعمتی که زوال و نابودی برایش نیست، (و این) پس از آنی (بود که) با آنها شرط کردی تا کناره گیرند از درجات (و ریاست‌های) این دنیای پست و از زیب و زیورش و آنها نیز شرط تورا پذیرفتند و تو نیز وفای آنها به این شرط را دانستی وآنان را پذیرفتی‌ و مقرب درگاهشان کردی و از پیش برای ایشان نامی بلند و ثنایی آشکار مقرر کردی و برایشان فرشتگانت را فرو فرستادی و آنها را به وحی خود گرامی داشتی و به علم خود یاریشان کردی و واسطه درگاهت و وسیله‌ای به سوی خشنودیت قرارشان دادی.»
استخلاص اولیای الهی، نخست پس از میثاق است و تحمیلی نیست که این میثاق، میثاق زهد و پیمان بلاست که همه مراحل دنیا را شامل می‌شود و شاید ماسوی‌الله را بپوشاند. دوم آنکه علم به وفای آنها پیش از تحقق این ابتلائات است، اما نتیجه این میثاق و وفای آنها چیست؟ «فقبلتهم و قربتهم و قدمت لهم الذکر العلی و الثنإ الجلی»؛ یعنی خدای متعال آنها را پذیرفته است و مقرب درگاه الهی شده‌اند و پیش از آنکه در عالم دنیا ظهور پیدا کنند، نام آنها را بالا برده و ثنای آنان را در کتب آسمانی و غیر آن آورده است. در واقع، نتیجه آن میثاق و بلا و وفا دو امر است: یکی ضیافت اختصاصی و دیگری شفاعت،اگر انسان این مراحل را بپیماید می‌تواند به حمد بر بلای اولیای خدا برسد.
حال می‌توان گوشه‌ای از فراز بلند زیارتنامه حضرت را درک کرد که از یک سو به امتحان الهی نسبت به صدیقه طاهره توجه داده می‌شود و از سوی دیگر صبر و وفای ایشان به آن امتحان بیان می‌شود.
همانطور که ملاحظه شد اولین فراز اشاره دارد به عالمی پیش از این عالم که حضرت فاطمه(س) در آن مورد امتحان و ابتلا قرار گرفت، عالم «ذر» یا همان عالم «الست»یا عالم«قالوابلی»و میثاقی که از آن حضرت گرفته شده. این سنت الهی است که خداوند متعال هر نفس را مورد ابتلا و امتحان قرار می‌دهد تا عیار صداقت و اخلاص بندگان را محک بزند.
میثاق و امتحانی که خداوند در عالم «ذر و الست و قالوا بلی» از حضرت زهرا(س) گرفت این است که آن حضرت نه تنها به رسول‌الله ایمان بیاورد و نصرت برساند، بلکه به ولی و امام زمان خود یعنی امام علی(ع)نیز ایمان آوَرد و به آن حضرت یاری برساند که آن حضرت(س) هم در شرایطی که همه مردم به واقعه غدیر پشت کرده بودند، نه تنها به ولایت امام(ع) مؤمن بود بلکه در نصرت رساندن حضرت علی(ع) از جانشان هزینه کردند. از این‌رو می‌گوییم «امتحنک‌الله الذی خلقک قبل آن یخلقک» و در این مسیر حضرت شکیبا بودند «فوجدک لما امتحنک صابره» عروج و صعود از عالم «ناسوت» و رسیدن به عالم «لاهوت» و به مقام «راضیه مرضیه» که بدون واسطه ندای «یا ایتها النفس المطمئنه ارجعی الی ربک راضیه مرضیه فادخلی فی عبادی وادخلی جنتی» را بشنود، جز از راه عبور از دالان ابتلائات، مشکلات و سختی‌ها امکان‌پذیر نیست؛ از همین‌رو قرآن کریم در آیه ۶ سوره انشقاق می‌فرماید: «یا ایها الانسان انک کادح الی ربک کدحاً فملاقیه؛ ای انسان بدرستی که تو در راه پروردگارت تلاش می‌کنی و بالاخره او را دیدار خواهی کرد.» حضرت فاطمه در وفای میثاق و عهد عالم الست در ایمان به ولی و امام زمانش و نصرت رساندن به وی با بلا و مصیبت‌هایی روبه رو شد که هر کدام از آنها تلخ‌تر از دیگری بود.
در هرحال شرط رسیدن به مقامات بالای انسانی و عروج به مراتب کمال پذیرفتن عهد و میثاق و قبولی در امتحان و ابتلای الهی است، اگر حضرت زهرا(س) برترین بانوی عالم هستی و الگوی جهانیان و حجت خدا بر امامان معصوم(ع) شد، به خاطر قبولی در امتحانات الهی و پذیرفتن شرط بود.