مریم سادات گوشه
خبرنگار
اکسپوی دوبی 2020 هم یازدهم فروردین ماه 1401 بعد از شش ماه فعالیت به کار خود پایان داد. اکسپویی که در آن، پاویون ایران نتوانست همچون دفعات قبل قوی ظاهر شود. نمایشگاه جهانی که به اختصار به آن اکسپو می‌گویند، هر 5 سال یک بار به میزبانی یک کشور برگزار می‌‌شود. در ابتدا پنج شهر برای برگزاری این نمایشگاه در سال ۲۰۲۰ مطرح شدند. درنهایت هم چهار شهر در این رقابت ماندند که شامل  دوبی از امارات متحده عربی، اکاترینبرگ از روسیه، ازمیر از ترکیه و سائو پائولو از برزیل. سرانجام دوبی برای نخستین بار از خاورمیانه برای میزبانی این رویداد انتخاب شد اما به دلیل شیوع ویروس کرونا به سال 2021 موکول شد. نمایشگاهی که گونه‌ای جام جهانی حوزه‌های فناوری، نوآوری و معماری و نیز فرهنگ و هنر است. رویدادی که بعد از جام جهانی فوتبال و المپیک به عنوان سومین رویداد بین‌المللی دنیا تلقی می‌‌شود. در این رویداد 180 کشور و میلیون‌ها علاقه‌مند در آن شرکت داشتند و البته این بار کشور ما به دلایل بسیاری نتوانست از این ظرفیت به نحو احسن استفاده کند تا جایی که حسین علی مددی مسئول بخش رسانه پاویون هم در گفت‌وگویی به تسنیم گفته بود که «برخی از بازدیدکنندگان آلمانی که تجربه سفر به ایران داشته‌اند، در مواجهه با پاویون ایران به‌علت ضعف اساسی بسیار متعجب شدند و نمایش ایران از افتخارات خود را به‌حدی ضعیف دانستند که هیچ مطابقتی با واقعیات کشور ایران ندارد.» ایران در دو دوره اخیر برگزاری رویداد اکسپو توانسته بود در جایگاه اول قرار بگیرد اما اکنون چرا با وجود تجربه‌های موفق نتوانست به خوبی ظاهر شود؟ این سؤالی است که روزنامه ایران با کارشناسان مطرح می‌کند.

نداشتن مهارت و تجربه کافی
برخی کارشناسان و کسانی که از نزدیک غرفه ایران را دیده بودند، نداشتن مهارت و تجربه کافی معمارپاویون ایران را دلیل اصلی دانسته بودند. حسین علی مددی در اظهارات دیگری در این باره گفته بود: «متأسفانه معمار پاویون ایران به دلیل عدم تجربه و مهارت کافی در نوع طراحی پاویون‌ها در اکسپو عملکرد چندان مناسبی نداشته است، ساخت پاویون ایران به صورت غرفه‌بندی باعث شده که فضای بی‌استفاده زیادی به وجود آید، به طوری که 60 درصد کل فضای پاویون ایران عملاً بلااستفاده و اصطلاحاً پِرت است و همین امر موجب استفاده حداقلی از فضای پاویون شده است. این در حالی است که پاویون سایر کشورها طراحی یکپارچه و منسجمی دارد.»
برای همین پاویون ایران نتوانست شعار و موضوع اصلی اکسپوی 2020 دوبی با عنوان «ارتباط ذهن‌ها، خلق آینده» را محقق کند. شعاری که رشد و مطرح شدن ایده‌های خلاقانه را دنبال می‌کرد.
بی شک معماری پاویون ایران بخشی از مشکل است؛ چرا که منتقدان این رویداد مهم فرهنگی معتقدند که اکسپو به جای معرفی دستاوردهای فرهنگی و هنری، فضایی، هسته‌ای و پزشکی و...، گز و پسته و سوهان فروخته است و همین عملکرد ضعیف باعث چنین انتقاداتی شده است.
از طرفی تغییر دولت و کمبود زمان برای چینش و طراحی اکسپو را هم به نوعی یکی از دلایل این ماجرا می‌‌دانند. برخی از کارشناسان معتقدند که متولی اکسپوی دوبی که رویدادی فرهنگی است باید به جای وزارت صنعت، معدن و تجارت به وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی که مأمن هنرمندان و صاحبان فرهنگ و هنر است سپرده شود و البته این موضوع بارها به بحث و نظر گذاشته شده است.
 
نگاه به اکسپو در ایران باید از تجارت محور به فرهنگ محور تغییر کند
سیدمحمود اسلامی معاون توسعه و مدیریت منابع وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و عضو هیأت مدیره بنیاد رودکی، بنیادی که بحث فرهنگی این رویداد را به عهده دارد، درباره اینکه آیا وزارت فرهنگ برنامه‌ای برای به دست گرفتن این رویداد فرهنگی دارد، به «ایران» می‌‌گوید: «اکسپوی دوبی از جنبه‌های مختلف قابل ارزیابی است ولی فکر می‌کنم بیش از هر چیز باید نگاه به آینده داشت. نزدیکی جغرافیایی این اکسپو به ایران باعث شد تا شاهد حضور بیشتری از مخاطبان ایرانی در اکسپو باشیم. همچنین بازتاب حضور پاویون ایران در افکار عمومی هم در شناخت بیشتر این رویداد و هم در انعکاس عملکرد پاویون مؤثر بود.»
او در ادامه با اشاره به برطرف کردن کاستی‌ها توضیح می‌‌دهد: «معتقدم این موضوع فرصتی طلایی در اختیار ما قرار داده است؛ فرصتی که بتوانیم به کیفیت حضور کشورمان در این رویداد بپردازیم و کاستی‌هایی که پیش از این نیز شاید گریبانگیر حضور کشورمان در اکسپو بوده ، برطرف کنیم تا حضور قدرتمندتری درخور فرهنگ و نام کشورمان در دوره‌های آینده اکسپو داشته باشیم.»
مشاور وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در ادامه می‌گوید: «به اکسپو، المپیک ملت‌ها می‌گویند؛ یعنی فرصتی برای تبادل فرهنگی میان کشورها و فرهنگ‌های مختلف. از این زاویه اکسپو محلی برای نمایش توانمندی‌های هرکشور بر محور هنر، گردشگری و فناوری‌های نوین است. معتقدم نگاهی به ساختار کلی اکسپو به لحاظ محتوایی نشان می‌دهد این رویداد خصوصاً در دوره‌های تازه بیش از همه چیز، محل عرضه توانمندی‌های فرهنگی است. کشورها هزینه می‌کنند تا توانمندی‌هایشان را نشان دهند؛ حتی در عرضه محصولات هم آیین‌نامه وجود دارد، این در حالی است که ساختار فعلی مدیریت اکسپو در کشورمان «تجارت محور» است. با توجه به چند وجهی بودن این رویداد، ستاد اکسپو موضوعی میان دستگاهی است و با مدیریت وزارت صنعت، معدن و تجارت، هر کدام از سازمان‌های مرتبط نماینده‌ای در ستاد دارند که تحت نام کمیته‌های مختلف در نهایت شاکله پاویون جمهوری اسلامی ایران در این رویداد را شکل می‌دهند. وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی نیز یکی از این اعضا است که بنیاد فرهنگی هنری رودکی در این دوره به عنوان نماینده این وزارت متولی رویدادهای هنری بود.»
اسلامی در پاسخ به اینکه آیا وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برنامه‌ای برای به دست گرفتن سکان پاویون ایران در اکسپو دارد، تا با توجه به تجربیات فرهنگی مدیران وزارتخانه مذکور اکسپوی بهتری در آینده برگزار شود، در این باره توضیح می‌‌دهد: «اعتقاد ما این است که ساختار فعلی موجب شده که پاویون ایران نتواند به مفهوم حقیقی نماینده شایسته‌ای برای کشورمان باشد و این موضوعی است که باید برای آن فکری کرد. پاویون ایران در اکسپو با تعاریفی که شد، نیازمند «محتوا» برای معرفی کشورمان به نمایندگان ملت‌های مختلف است؛ حال رویدادی که در بستر فرهنگی شکل می‌گیرد، خب طبیعی است که نیازمند تصمیم‌سازی و تصمیم‌گیری نهادهای فرهنگی و در نهایت حضور محوری دستگاه متولی فرهنگی کشور باشد. نگاهی به اکسپوی دوبی نشان می‌دهد نقطه عطف حضور مخاطبان در پاویون ایران در هنگام اجرای برنامه‌های هنری بوده که ذیل کمیته فرهنگی اجرا شده است.»
او ادامه می‌دهد: «نگاه ما باید به آینده باشد‌؛ آنچنان که روح حاکم بر رویداد اکسپو است؛ ساختار کلی ستاد اکسپو در کشورمان نیاز به اصلاح و معماری دوباره دارد. لازم است همچنان که بستر این رویداد فرهنگی است، نگاه به اکسپو از نگاه «تجارت محور» به «فرهنگ محور» در داخل کشورمان تغییر کند؛ البته نگاه فرهنگ محور نافی سایر بخش‌های اکسپو نیست و جاذبه‌های فرهنگی می‌تواند رونق بخش محورهای دیگر اکسپو از جمله گردشگری و فناوری‌های نوین را فراهم کند تا با برنامه‌ریزی و تخصیص امکانات به حوزه فرهنگ و هنر و محوریت‌ دادن به وزارت فرهنگ وارشاد اسلامی، پاویون جمهوری اسلامی ایران به نماینده‌ای شایسته برای کشورمان بدل شود.»
موسیقی فولک در اکسپو، نقطه قوت ایران بود
در اکسپوی اخیر دوبی برخی کشورها که بنیه قوی ای برای ارائه فناوری و جاذبه‌های گردشگری و فرهنگی و هنر ندارند، مقام آوردند. مثل پاکستان، عربستان و... به نظر می‌رسد، کشوری مثل عربستان درک درستی از معنا و مفهوم اکسپو پیدا کرده که به خوبی توانسته گذشته خود را به نمایش بگذارد و حتی فراتر از تصویر واقعی خود و بسیار اغراق آمیز به جهان نشان دهد. قطعاً ایران با داشتن فرهنگ و هنری غنی و با جاذبه‌های گردشگری بسیار و متنوع و نیز پیشرفت چشمگیرش در حوزه فناوری می‌تواند هوشمندانه تر در اکسپوی بعدی حضور یابد.
وحید اسداللهی موسیقیدان که به پدر نقاره ایران هم مشهور است و در اکسپوی دوبی هم حضور داشته، شرکت گروه‌های موسیقی فولک را از جمله نقاط قوت پاویون ایران می‌داند. او معتقد است که دنیا با موسیقی فولک خود را مطرح می‌‌کند: «ما که سرزمین‌مان معدن این موسیقی است آنقدر داشته داریم تا چشم اکسپو و دنیا را خیره کنیم.»
اسداللهی درباره حضورش در این اکسپو توضیح می‌‌دهد: «موسیقی ما از 100 سال پیش تاکنون راه را به اشتباه رفته است. انگار موسیقی فقط سنتی یا پاپ است. موسیقی اقوام را صد سال پیش حذف کردند، یعنی موسیقی اقوام شهروند سوم بوده است. این بار که من به اکسپوی دوبی رفتم، می‌توانم بگویم اولین باری است که موسیقی خوب به دنیا ارائه شد. آن هم به خاطر اینکه ما فقط با موسیقی اقوام می‌‌توانیم در اکسپوها حرف بزنیم، یعنی تمام دنیا با موسیقی فولک خودش را مطرح می‌کند و جلو می‌‌برد. فکر مهدی افضلی مدیر عامل بنیاد رودکی به سمت موسیقی فولک است. برای همین خیلی خوب شد که موسیقی ترکمن و آذربایجان هم در اکسپو شرکت کرد. باید صاحب موسیقی فولک شویم تا مقام و جایگاه این موسیقی را در دنیا نشان دهیم. اگر بخواهیم در دنیا حرف بزنیم موسیقی فولک باید حرف بزند پس باید برای آن هزینه شود، تا جواب دهد.»
اسداللهی ادامه می‌‌دهد: «ما در ایران یک ارکستر سمفونیک داریم چرا بودجه‌ای برای تمام اقوام ایرانی در نظر گرفته نمی‌شود تا ارکستر سمفونیک داشته باشند. موسیقی آذربایجان کلی پتانسیل دارد اما حیف که ما کاری نمی‌کنیم. ایران مملکتی است که 100 قوم دارد. این اقوام موسیقی، رقص، فرهنگ و شاعر دارند، شاعری مثل شهریار. باید برای این موارد هزینه کرد. در ارکستر ملی یک ابزار موسیقی فولک پیدا کنید. فقط یک سنتور و کمانچه می‌‌بینید که نماد موسیقی فولک است. اهمیت دادن به موسیقی اقوام و به آن افتخار کردن تا وقتی که در جامعه جا نیفتد، از این هم وضعیت بدتر می‌‌شود.»
او در پاسخ به اینکه در اکسپوی دوبی چرا قوی ظاهر نشدیم، می‌‌گوید: «دیده شدن در گرو هزینه کردن است. تازه امسال خیلی بهتر از سال‌های پیش در اکسپو دیده شدیم با اینکه جایزه نگرفتیم، چون امسال موسیقی فولک بود که جذابیت خاصی داشت. چرا موسیقی من در کنار موسیقی هندوستان که این همه برایش هزینه کردند، دیده شود؟ ما نمی‌دانیم کجا باید هزینه کنیم؟ اگر اساتید این رشته هم فوت شوند دیگر چیزی دراین زمینه نخواهیم داشت. در آینده معلوم می‌‌شود چه بلایی بر سر موسیقی فولک ما آمده است.»
اسداللهی معتقد است که موسیقی را باید مردمی‌تر کرد. نباید مردم را طبقه‌بندی کرد. اکثر کنسرت‌ها برای طبقه خاصی از مردم است. باید شرایطی برای موزیسین‌ها فراهم شود تا در کنار مردم موسیقی فولک اجرا کنند تا نسل جوان هم ذائقه موسیقایی خوبی پیدا کند.