زینب صفری
خبرنگار
اهمیت برنج به‌عنوان یک محصول راهبردی و پر مصرف در ایران و بسیاری از کشورهای جهان بر هیچ کس پوشیده نیست، چرا که این محصول بخش مهمی از غذای نیمی از جمعیت جهان را فراهم می‌کند. در ایران نیز برنج بعد از نان، دومین کالای اساسی مصرفی محسوب می‌شود از همین رو با توجه به اهمیت امنیت غذایی، خودکفایی در تولید برنج و دیگر محصولات غذایی استراتژیک در سند چشم‌انداز 20 ساله و برنامه‌های پنج ساله توسعه اجتماعی و اقتصادی مورد توجه قرار گرفته است.
این روزها برنج به یکی از موضوعات مهم اقتصاد خرد کشور تبدیل شده است، چرا که بازار این محصول اساسی و راهبردی با نوسانات شدیدی در سمت عرضه و تقاضا مواجه است. در این رابطه می‌توان به مسائلی چون افزایش قیمت تمام شده برنج تولید داخل، افزایش هزینه‌های واردات برنج خارجی و اعمال برخی ممنوعیت‌ها برای واردات فصلی در راستای حمایت از تولید داخل، اتخاذ رفتار سودجویانه توسط برخی فعالیت تجاری این حوزه و نهایتاً کاهش مصرف خانوار متأثر از کاهش قدرت خرید دهک‌های درآمدی پایین‌تر اشاره کرد.
این موضوعات نه تنها مصرف کنندگان بلکه تولیدکنندگان و واردکنندگان را نیز با مشکلاتی روبه‌رو کرده اما آنچه در حال حاضر باعث کاهش رضایتمندی مصرف‌کنندگان است کمبود برنج نیست بلکه افزایش شدید قیمت این محصول است، به همین دلیل کارشناسان و فعالان مرتبط، افزایش واردات این محصول را پیشنهاد می‌کنند ! حال آن که مسئولان وزارت جهاد کشاورزی می‌گویند ایران بزودی در تولید برنج به خودکفایی خواهد رسید و با توجه به افزایش عرضه برنج ایرانی در بازار شاهد کاهش قیمت آن خواهیم بود.
امیدواری وزارت جهاد کشاورزی برای افزایش یک میلیون تنی تولید برنج
سید جواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی چندی پیش در گیلان یکی از مهم‌ترین اهداف خود را رسیدن به خودکفایی در تولید برنج اعلام کرد و گفت: هم اینک، یک میلیون تن در سال واردات این محصول را داریم و یکی از اهداف دولت سیزدهم، خودکفایی در این محصول استراتژیک است، بنابراین به نظر می‌رسد با زهکشی اراضی در سه استان شمالی گیلان، مازندران و گلستان به این هدف نائل شد.
علیمراد اکبری، معاون آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی نیز درباره مباحث مطرح شده از سوی وزیر جهاد کشاورزی مبنی بر اینکه خودکفایی در تولید برنج از اولویت‌های وزارت جهاد کشاورزی در دولت سیزدهم است، گفت: ما در کشور حدود ۲ تا ۲.۱ میلیون تن برنج تولید و بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن نیز از این محصول را وارد می‌کنیم.
وی با بیان اینکه در شمال کشور این پتانسیل وجود دارد که برنج را دوبار کشت کنیم، افزود: در حال حاضر این اتفاق یا نمی‌افتد یا خیلی محدود است و برای انجام چنین کاری باید زیرساخت‌ها آماده شود که تجهیز و نوسازی، زهکشی‌های زیرزمینی و یکپارچه‌سازی اراضی از جمله این زیرساخت‌ها است.
معاون وزیر جهاد کشاورزی اضافه کرد: بعد از کشت اول و دوم برنج می‌توانیم در کشت سوم محصول کلزا را بکاریم و تنها جایی که برای کشت کلزا منابع آب سبز داریم، استان‌های شمالی است چرا که در این استان‌ها بیش از ۶۰۰ میلیمتر بارندگی وجود دارد و اگر در نقاط دیگر کشور بخواهیم کلزا بکاریم، باید آن را جایگزین محصولات دیگر از جمله گندم یا چغندرقند کنیم.
اکبری با اشاره به اینکه طرح مذکور آماده اجرا است، افزود: با اجرای این طرح ما می‌توانیم بین ۸۰۰ هزار تا یک میلیون تن برنج اضافه‌تر در کشور تولید کنیم و علاوه بر این، امکان تولید ۶۰۰ تا ۸۰۰ هزار تن کلزا نیز وجود دارد ضمن اینکه حدود سه میلیون تن علوفه می‌توانیم تولید کنیم.
وی تأکید کرد: در شمال کشور در حوزه زیرساخت‌ها یا کاری انجام نشده یا اینکه میزان آن بسیار محدود بوده است.
میزان تولید برنج در کشور
آمارهای سال 99 نشان می‌دهد که ایران 2 میلیون و 347 هزار و 290تن برنج تولید کرده است ولی با این حال در سال‌جاری به‌دلیل کم آبی و خشکسالی ناشی از آن تنها یک میلیون و 800 هزار تن برنج از اراضی به زیر کشت رفته برنج حاصل شده است. متوسط عملکرد برنج در ایران 4354 کیلو در هر هکتار و سه استان برتر تولید کننده آن مازندران، گیلان و گلستان هستند، از طرف دیگر سه استان جنوبی خوزستان، اصفهان، فارس نیز در رتبه‌های بعدی تولید برنج قرار دارند.
میزان واردات برنج
نیاز ایران به تأمین برنج (چه ایرانی چه خارجی) حدود 3 میلیون و 200 هزار تن است که به‌صورت میانگین 2 میلیون تن هر ساله در کشور تولید و یک میلیون و 200 هزار تن آن وارد می‌شود. با این حال در سال‌جاری تاکنون یک میلیون و 29 هزار تن برنج وارد کشور شده، این در حالی است که در سال‌های 99 و 98 به ترتیب 857 هزار تن و یک میلیون و 615 هزار تن برنج وارد کشور شده بود.
مصرف سرانه برنج در کشور چقدر است؟
طبق آخرین آمارهای مرکز آمار کشور حدود 60 الی 62 میلیون نفر در کشور برنج خارجی مصرف می‌کنند و مابقی جمعیت برنج ایرانی مصرف می‌کنند به همین دلیل سرانه مصرف هر دو گروه متفاوت است و نمی‌توان عدد دقیقی برای سرانه مصرف برنج در کشور در نظر گرفت. اما در مجموع می‌توان گفت که میزان مصرف سرانه برنج هر ایرانی سالانه 38 کیلوگرم برنج بوده است و برای 62 میلیون نفر از افرادی که برنج خارجی مصرف می‌کنند باید یک میلیون و 200 تا یک میلیون و 500 هزار تن برنج سالانه وارد شود.
در همین خصوص جمیل علیزاده شائق، دبیر انجمن برنج می‌گوید: در سال های گذشته و زمانی که وزارت بازرگانی در کشور وجود داشت به بهانه واردات این محصول سرانه مصرف برنج را 46 کیلوگرم عنوان کردند حال آن که با تحقیقات گوناگونی که صورت گرفت مشخص شد سرانه واقعی مصرف برنج در کشور 36 کیلوگرم است.
سطح زیر کشت برنج در کشور
آخرین آمارها حاکی از آن است که 539 هزار و 61 هکتار از اراضی کشور زیر کشت برنج‌ هستند ولی به‌صورت میانگین در طول سالیان گذشته 520 تا 620 هزار هکتار از اراضی کشور به زیر کشت این محصول اساسی رفته است.
راهکارهای خودکفا شدن ایران
در تولید برنج از نظر بخش خصوصی
جمیل علیزاده شائق، دبیر انجمن برنج در این باره می‌گوید: برای رسیدن به خودکفایی در تولید برنج باید عملکردها را در واحد سطح افزایش دهیم و ارقام پرمحصولی در شالیزارهای کشور کاشته شود، با اصلاح مصرف و کاهش ضایعات برنج می‌توان به خودکفایی در بخش تولید رسید. از طرف دیگر انجمن برنج سال‌هاست که پیشنهاد احداث آب‌بندان‌های کوچک را به جای احداث سدسازی به وزرا در دولت‌های مختلف داده است، به طوری که در گذشته نه چندان دور شالیزارهای مازندران و گیلان با آب‌بندان‌ها آبیاری می‌شدند، در هر روستا یکی از مزارع را گودتر از دیگر مزارع بود آب پر می‌کردند و آخرین زمینی که کشت می‌شد زمینی بود که آب بند شده بود از سوی دیگر در آن آببندان‌ها پرورش ماهی و اردک نیز انجام می‌شد.
راهکارهای خودکفایی در کوتاه مدت
مهدی سروی، کارشناس مسائل کشاورزی در خصوص خودکفایی ایران در تولید برنج گفت: کشورمان در حال حاضر به یک میلیون تن برنج وارداتی نیازمند است به همین دلیل در سال‌جاری امکان خودکفایی وجود ندارد.
وی افزود: از طرف دیگر با توجه به کاهش میزان نزولات آسمانی در دو سال اخیر، امکان خودکفایی در کشور وجود ندارد ولی با توجه به اقدامات وزارت جهاد کشاورزی در زهکشی مزارع کشاورزی در سه استان شمالی می‌توان گفت که تا دو سال دیگر می‌توانیم شاهد خودکفایی درتولید برنج باشیم.
این کارشناس کشاورزی در ادامه اظهار کرد: بدون شک این امر علاوه بر بارندگی خوب و زهکشی مناسب استلزامات دیگر نیز دارد که به‌صورت کلی می‌توان گفت وزارت جهاد کشاورزی باید حمایت‌های لازم را از کشاورزان داشته باشد تا بتوانیم به خودکفایی در تولید برنج برسیم.
سروی تصریح کرد: بدون شک وزارت جهاد کشاورزی باید امورات تنظیم بازاری محصولات کشاورزی را نیز به نحو احسن انجام دهد، از طرف دیگر نهاده‌هایی مثل کود و سم نیز به آسانی در اختیار کشاورزان قرار داده شود تا این امر مهم که آرزوی دیرینه بخش کشاورزی است، محقق شود.
وی در ادامه بیان داشت: واردات برنج هر ساله در فصل برداشت محصول داخلی ممنوع است. امسال نیز با شروع فصل برداشت برنج از شالیزارهای کشور از اوایل شهریورماه تا پایان آبان‌ماه واردات برنج به منظور حمایت از تولید و تولیدکنندگان داخلی ممنوع شد ولی با این حال این روند باید ادامه‌دار باشد تا به تولید داخلی لطمه وارد نشود این در حالی است که اخیراً اعلام کرده‌اند به‌دلیل افزایش قیمت برنج باید واردات در فصولی که ممنوعیت هم وجود دارد، آزاد اعلام شود.

ترکیه خواهان محصولات گلخانه‌ای ایران است

رئیس انجمن ملی گلخانه‌سازان کشور گفت: در اوایل فصل بهار که بسیاری از محصولات ترکیه بار نیامده است حجم قابل توجهی از محصولات گلخانه‌ای به این کشور صادر می‌شود. ترکیه، عراق و کشورهای حاشیه خلیج فارس جزو کشورهای هدف صادراتی ما محسوب می‌شوند. عبدالرحمن حسینی‌فرد در گفت‌وگو با خبرنگار اقتصادی ایلنا، با اشاره به بهبود وضعیت تولید گلخانه‌داران، گفت: مرجوع کردن محصولات گلخانه‌ای به گلخانه‌داران و مسئولان وزارت کشاورزی این تلنگر را زد تا آنها بر کیفیت تولید محصولات نظارت بیشتری اعمال کنند. وی بااشاره به لزوم شناسنامه‌دار کردن تولیدات گلخانه‌ای در کشور، افزود: محصولات کشاورزی در ایران ‌شناسنامه‌دار نیستند و همین مسأله هجمه های  زیادی به تولیدکنندگان وارد می‌کرد. سازمان نظام مهندسی کشاورزی با طراحی اپلیکیشن، از بدو تولید بر روند کار نظارت دارد که کشاورز چه بذر، سم و کودی استفاده می‌کند. این فعال اقتصادی ادامه داد: تمام محصولات کشاورزی در دنیا شناسنامه دارند شاید لازم بود که محصولات کشاورزی ما مرجوع می‌شدند تا ما خود را با استانداردهای تولید در جهان مطابق کنیم. حسینی‌فرد با اشاره به بازدیدهای مسئولان وزارت کشاورزی بر روند تولید محصولات گلخانه‌ای، تصریح کرد: ثبت سموم به این معنی نیست که در گذشته محصولات بی‌کیفیت تولید می‌شدند اما ایجاد آزمایشگاه در گلخانه‌هایی که محصولات صادراتی تولید می‌کنند بدون تردید کیفیت و سلامت تولید را ارتقا و تضمین می‌کند. به گفته وی؛ میزان سطح زیرکشت گلخانه‌های کشور در 5 سال گذشته کمتر از 10 هزار هکتار بوده است و در حال حاضر به بیش از 27 هزار هکتار رسیده است اما در چشم‌انداز ما 48 هزار هکتار است که امیدواریم در سال‌های آینده محقق شود.

کشاورزان در گرانی برنج نقشی ندارند

احمد اشراقی نایب رئیس انجمن برنج گفت: ۲۰ تا ۳۰ درصد قیمت‌های فعلی بازار برنج کاذب است که با عملکرد بهتر دستگاه‌های نظارتی، قیمت این محصول به نرخ مصوب می‌رسد. به گزارش باشگاه خبرنگاران جوان، احمد اشراقی گفت: قیمت‌های مصوب اعلامی برنج با بازار اختلاف دارد که با وجود این دستگاه‌های نظارتی باید به وظایفشان خوب عمل کنند. بسیاری از کارشناسان و دست‌اندرکاران بخش کشاورزی بخشی از گرانی‌های اخیر بازار برنج را ناشی از تورم و بخش عمده آن را حلقه گمشده تولید تا توزیع می‌دانند که این موضوع هیچ ارتباطی به تولیدکننده ندارد و با اعلام قیمت‌های مصوب از سوی وزارت جهاد انتظار می‌رود از عرضه با نرخ‌های بالاتر جلوگیری شود.