محمد معصومیان
گزارش نویس
بخشی از زندگی روزمره‌اش با صدای پت‌پت موتور اتومبیل گره خورده است. کاپوت را بالا می‌زند و مثل هر روز به صدای شدید موتور درحال احتضار ماشین گوش می‌سپارد. خسته از تعمیرگاه و قطعه عوض کردن بی‌نتیجه با خودش فکر می‌کند چقدر خوب می‌شد اگر می‌توانست ماشین مدل پایینش را بفروشد و نو بخرد. مگر چقدر می‌تواند خرج کند و به نتیجه نرسد؟ چرا تعمیرکار کاربلدی پیدا نمی‌شود با یک نگاه بفهمد مشکل ماشین چیست و تعمیرش کند؟ این موقعیتی است که هر صاحب ماشینی حداقل یکبار با آن درگیر بوده است؛ برخورد با تعمیرکارانی که بدون تشخیص درست، تنها قطعه جدید جایگزین می‌کنند، دستمزد بی‌حساب و کتاب می‌گیرند و مشتری را در جاده سرگردان می‌کنند.
علیرضا نیک‌آئین رئیس اتحادیه صنف تعمیرکاران می‌گوید: «در تهران پنج هزار تعمیرگاه خودرو‌ی مجوزدار و چهار هزار تعمیرگاه بدون مجوز فعال هستند.» رقم بالایی که نشان می‌دهد چقدر امکان دارد هر صاحب ماشینی به تور یکی از این چهار هزار تعمیرگاه بی‌مجوز بخورد و با دست و جیب خالی برگردد. نیک‌آئین معتقد است هر فرد همان‌طور که برای رفتن به دندانپزشکی وسواس به خرج می‌دهد باید برای رفتن به تعمیرگاه هم با پرس و جو، مکان درست را انتخاب کند. اما باید این را هم در نظر گرفت که زندگی در تهران شلوغ همیشه این امکان را به مردم نمی‌دهد که سر حوصله انتخاب کنند؛ در کنار اینها مشکلات پیچیده بعضی ماشین‌ها و نیاز فوری به تعمیر، گاهی باعث می‌شود گذر آدم به اولین و در دسترس‌ترین تعمیرگاه برسد.
بهمن یکی از افرادی است که بتازگی خودروی مدل پایینی خریده است که به‌قول خودش سرخرجش باز شده و هر روز یک جای کارش می‌لنگد. او را کمی آن طرف‌تر از تعمیرگاهی که اطرافش و حتی در پیاده‌رو پر از ماشین است می‌بینم که گوشه‌ای روی سکو نشسته و با موبایل بازی می‌کند. نگاهی به داخل تعمیرگاه می‌اندازم که تنها نقطه سفیدش جواز کسبی است که به دیوار آویزان شده است. بهمن از مکافاتی می‌گوید که با خرید این ماشین به زندگی‌اش افتاده است: «ماشین را خریدم عصای دستم شود و با آن کار کنم اما هر ماه بخشی از درآمدم برای تعمیر می‌رود.» او تعریف می‌کند که آمپر ماشین بالا می‌رود و زود به زود جوش می آورد اما تا الان دو تعمیرگاه رفته و هر بار چند قطعه را تعویض کردند اما بی‌نتیجه: «چند بار در جاده تهران به دماوند در سینه‌کش جاده ماشین جوش آورده و باعث ترافیک شدم، واقعاً دیگر خسته شدم. آدرس این تعمیرگاه را یکی از دوستان به من داد. بعد هم خدا نکند بفهمند چیزی از ماشین سر درنمی‌‌آوری آن وقت حسابی اذیت می‌شوی. من هم یاد گرفته‌ام دیگر ادای بلدها را دربیاورم.» می‌خندد و سرش را پایین می‌اندازد تا به بازی ادامه بدهد.
برای نیک‌آئین داستان آدم‌هایی را تعریف می‌کنم که از این تعمیرگاه به آن تعمیرگاه‌ سرگردانند و می‌پرسم چرا تعمیرگاه‌ها در تهران رتبه‌بندی ندارند تا خیال مشتری هم راحت باشد؟ می‌گوید: «رتبه‌بندی به ابزار خاص نیاز دارد و آن ابزار در کشور ما نیست مثل دیاگ خاص و ابزار مخصوص انواع خودرو که با یکدیگر متفاوت است. ما در تعمیرگاه‌ها فقط ابزار اولیه داریم. در واقع رتبه‌بندی به یک استاندارد نیاز دارد چه از لحاظ متراژ ، چه ابزار مخصوص و چه از نظر آموزش‌ها اما در جایی که اصلاً خودروسازها میلی به آموزش مکانیک‌ها ندارند این وضعیت پیش می‌آید.»
او از بارها نامه‌نگاری با خودروسازان می‌گوید و از کشورهای دیگر مثال می‌آورد که کارخانه‌ها بعد از ورود خودروهای جدید به نمایندگان خود و تعمیرکاران آموزش می‌دهند و در کنار آن ابزارهای دقیق برای تعمیرات در اختیار تعمیرکاران قرار می‌دهند؛ اما در ایران این ناهماهنگی باعث شده تعمیرکاران به روش سنتی و گاهی با تکیه به شانس دست به تعمیر خودرو بزنند. نیک‌آئین تأکید می‌کند که داشتن جواز کسب و نصب نرخ‌نامه در تعمیرگاه‌ها اجباری است و اگر تعمیرکاری آنها را نداشته باشد 400 هزار تومان جریمه می‌شود.
نیک‌آئین از پلمب 550 مغازه فاقد جواز (با همکاری اداره اماکن و پلیس امنیت) در هفته گذشته خبر می‌دهد. مغازه‌هایی که ابتدای امسال با همکاری 40 بازرس صنف شناسایی شدند: «البته این روند با این پلمب‌ها متوقف نمی‌شود و بازگشایی تعمیرگاه‌های فاقد مجوز هر روز درحال رشد است.» تعمیرکارانی که بدون گذراندن دوره‌های آموزشی و امتحان لابد به صرف اینکه چند سالی را پیش استادکاری بوده‌اند دست به آچار می‌شوند. کسانی که می‌توانند بدون ذره‌ای احساس مسئولیت و زمانی که مشغول خوردن چای در منزل هستند شما را در دره‌ای پرتاب کنند یا در این شرایط اقتصادی بد این روزها جیب شما را خالی کنند. لابد می‌گویید به این راحتی هم نیست و می‌توان از دست چنین تعمیرکارانی شکایت کرد؛ البته که می‌شود این کار را انجام  داد و سازوکارهای قانونی هم در این زمینه وجود دارد. اما چند درصد در این دو سال همه‌گیری برای پس گرفتن 500 هزار یا یک میلیون تومان ، حاضر بودند وارد راهروهای اداره‌ها بشوند و چند ماه صبر کنند تا نتایج کارشناسی بیاید؟ دیوار حاشا و در روهای قانونی هم که همیشه بلند و باز است.
کافی است نگاهی به قسمت شکایات طرح شده در سایت اتحادیه تعمیرکاران بیاندازیم تا متوجه شویم چه تعداد از شهروندان اطلاعی از روند طرح شکایت دارند یا به عبارتی ندارند؛ چقدر می‌توانست بهتر باشد که روند شکایت به‌صورت آنلاین انجام شود. صنف تعمیرکاران خودرو می‌گوید، پذیرش شکایت با ما نیست بلکه با وزارت صمت است و آنلاین کردن پروسه شکایت، کاری است که وزارت صمت باید آن را انجام دهد. نیک‌آئین می‌گوید در این مدت پیشنهادی از طرف صنف به وزارت برای آنلاین شدن پروسه شکایت که باعث خواهد شد سرعت رسیدگی و همین طور گرایش مردم به نظارت روی تعمیرگاه‌ها بیشتر شود، ارائه نشده است: «ما در صنف کار کارشناسی می‌کنیم و احتیاج به حضور مردم نیست.»
مسعود را کنار یک تعمیرگاه تخصصی پژو 206 می‌بینم که در نوبت ایستاده است. سرحرف را باز می‌کنم و او تعریف می‌کند که ماشین در سربالایی و ترافیک گاز نمی‌خورد و این باعث شده چند بار در تعمیرگاه‌ های مختلف از سنسور اکسیژن گرفته تا شمع و وایر سوزن انژکتور را عوض کنند: «یک تعمیرگاه رفتم موتور را فلر کرد اما هیچ فایده‌ای نداشت. جالب اینکه همه هم می‌گفتند قطعاً همین است و دیگر بعد از تعمیر با خیال راحت گاز بده و هر کجا خواستی برو اما دوباره 2 روز بعد روز از نو روزی از نو....»
او که از شرق به غرب تهران آمده حالا خوشحال است چون بالاخره این تعمیرگاه مشکل ماشین را تشخیص داده و طبق تست، درست هم بوده و حالا تنها مانده نصب قطعه جدید: «از تعمیرکار پرسیدم آخر چطور این چندجایی که ماشین را بردم نتوانستند تشخیص درستی دهند؟ می‌دیدم می‌خندد و سکوت می‌کند. آخر گفت لابد تعمیرگاه تخصصی نبرده‌ای. من از شما سؤال می‌کنم کی می‌داند کدام تعمیرگاه تخصصی است یا نه؟ چه ضمانتی هست که چون اسم یک تعمیرگاه تخصصی است واقعاً متخصص باشد؟ الان همینجوری که همه میوه‌فروشی‌ها حاجی ارزونی هستند تعمیرگاه‌ها هم همه تخصصی و کلینیک است.»
شاید بد نباشد بدانید برای ثبت شکایت از تعمیرگاه، مالک خودرو باید با در دست داشتن فاکتور سربرگ دار یا مهردار، همچنین کپی کارت ملی و کپی کارت خودرو، به آدرس تهران، ضلع شمال غربی میدان ولی عصر نبش کوچه ارژنگ، سازمان صنعت و معدن و تجارت واحد شکایات مراجعه کند و پس از ثبت شکایت منتظر مراحل بعدی بماند.