شیما جهانبخش
خبرنگار
از هفته گذشته با شدت گرفتن باد در مناطقی از استان خوزستان خاکستر‌های حاصل از آتش زدن مزارع نیشکر که در مناطق آلوده به پرکلاغی‌ها معروف هستند، بخش‌های زیادی از محله‌های شهر اهواز مانند کوروش (کوی ملت) و زرگان اهواز سیاهپوش شد که نارضایتی‌ ساکنان این مناطق را به‌دنبال داشت.
هر چند مسئولان محیط زیست خوزستان روش سوزاندن مزارع نیشکر یا همان «برداشت سیاه» را مورد تأیید نمی‌دانند اما معتقدند «به‌دلیل اینکه ۱۶۰ هزار هکتار مزارع نیشکر در استان اشتغالزایی چشمگیری ایجاد می‌کند ما نمی‌توانیم مانع فعالیت‌ شرکت‌های نیشکر شویم.» البته آنها تأکید می‌کنند سهامداران نیشکر باید با اصلاح ماشین‌آلات مربوطه به سمت برداشت سبز بروند.
از سوی دیگر مدیران صنایع نیشکر هم ادعا می‌کنند در قبال مشکلاتی که در برخی روزها برای چندین محله نزدیک به کارخانه‌ها ایجاد شده، مسئولیت اجتماعی خود را پذیرفته‌اند. آنها می‌گویند ما دستورالعمل برداشت داریم و در زمان‌هایی که جهت باد به سمت شهر و مناطق مسکونی باشد کار برداشت را متوقف می‌کنیم اما در چند روز گذشته تغییر ناگهانی باد سبب مشکلاتی شده است. البته از آنجایی که حدود 20 هزار نفر در این صنایع مشغول به کار هستند و تاکنون هیچ موردی از موارد تنفسی در میان آنها ایجاد نشده است مردم مطمئن باشند این خاکسترها هیچ ضرری به سلامتی آنها نمی‌رساند.
برداشت سیاه مورد تأیید محیط زیست نیست
«محمد جواد اشرفی»، مدیر کل محیط زیست خوزستان در این رابطه به «ایران» می‌گوید: برداشت نیشکر (که از آبان ماه شروع شده و تا اردیبهشت ماه ادامه دارد)در حدود 80 درصد مزارع به روش سیاه یا همان آتش زدن انجام می‌شود که به هیچ وجه مورد تأیید سازمان محیط زیست نیست. در نتیجه این نوع برداشت خاکستر‌های حاصل از سوزاندن نیشکر که به پرکلاغی معروف هستند در برخی ایام باتوجه به جهش باد و همین‌طور نزدیکی مزارع به نقاط مسکونی در مناطقی از شهر اهوازمانند ملاثانی و... برای ساکنان مشکلاتی ایجاد می‌کنند.
وی با تأکید بر اینکه منافع حاصل از کشت نیشکر برای کشور نباید به تنهایی اهالی خوزستان را تحت تأثیر منفی قرار دهد، ادامه می‌دهد: طرح اصلاح روش برداشت از سال 95 آغاز شده و بناست سهامداران با تجهیز مزارع به ماشین‌آلات جدید به سمت برداشت سبز بروند اما تا کنون همکاری زیادی در این زمینه انجام نشده است. متأسفانه شرکت‌ها سال‌های سال است که این روش قدیمی و منسوخ شده را در برداشت استفاده می‌کنند و در آخرین مرحله تذکرات لازم به شرکت توسعه نیشکر داده شده و در مراجع قضایی هم این موضوع مطرح شده است. در واقع سهامداران نیشکر باید با اولویت نسبت به خرید ماشین‌آلات مناسب جهت درو و برداشت نیشکر اقدام کنند.
دو چالش پیش روی صنایع نیشکر
اشرفی می‌افزاید: در برخی کشورها روش برداشت سیاه نیشکر انجام می‌شود اما آمار آن در مقایسه با ایران بسیار پایین‌تر است. در کشور ما حدود ۸۰ درصد مزارع برداشت سیاه دارند اما در دنیا این رقم بین ۱۰ تا ۱۵ درصد است. البته شرکت‌های توسعه نیشکر در این زمینه با 2 چالش اساسی مواجه هستند. اولین مورد مربوط به زمانی می‌شود که گیاه نیشکر هنوز حالت سبز دارد و خیس است. در این شرایط به علت رطوبت نسبی کار برداشت سخت‌تر انجام می‌شود بنابراین سوزاندن این محصول قبل از برداشت کار را تا حد زیادی راحت می‌کند.
نکته دوم اینکه اگر نیشکر به روش سبز برداشت شود باقیمانده کاه وکلش آن که از نظر میزان حجمی بسیار زیاد است می تواند در چرخه دیگری قرار بگیرد و به‌عنوان یک ماده در صنایع مختلف استفاده شود اما زنجیره تولید صنایع نیشکر در کشور هنوز کامل نشده و شرکت‌ها این قابلیت را ندارند که از تمام اینها باقی‌مانده‌ها استفاده مطلوب کنند بنابراین حتی اگر برداشت سبز هم انجام شود این برگ‌ها در زمین باقی می‌مانند و چون حجم آن بسیار زیاد است در نهایت باید سوزانده شود.
مدیر کل محیط زیست خوزستان با بیان اینکه این شرکت‌ها مشکلاتی را ایجاد کرده‌اند می‌گوید: واقعیت این است که این مزارع با وسعت بیش از ۱۶۰ هزار هکتار اشتغالزایی بالایی در استان ایجاد کرده‌اند و اینکه ما بخواهیم جلوی کار آنها را بگیریم عملاً امکانپذیر نیست. هزاران نفر نیروی انسانی در این شرکت‌ها مشغول به کار هستند به همین دلیل جلوگیری از ادامه فعالیت آنها منجر به بیکاری عده زیادی می‌شود. نه تنها در ایران بلکه در هیچ کجای دنیا اجازه این کار به هیچ سازمانی داده نمی‌شود. از سوی دیگر شکر یک محصول استراتژیک برای کشور است و سهم قابل توجهی از مصرف داخلی از طریق مزارع نیشکر خوزستان تأمین می‌شود و امکان تعطیلی این کارخانه‌ها وجود ندارد.
به همین خاطر ما در نظر داریم به‌صورت تعاملی با شرکت‌های توسعه نیشکر، روند افزایشی برداشت سبز را به‌صورت سالانه توسعه دهیم.
پرکلاغی‌ها مشکلات تنفسی ایجاد نمی‌کنند
«ولید آلبوناصر»، مدیر روابط عمومی شرکت توسعه نیشکر صنایع جانبی نیز در این زمینه به «ایران» می‌گوید: امسال تولید مزارع دو برابر شده و این تولید دو برابری مسلماً مستلزم کار بیشتری است. ما مجبور هستیم از این روش استفاده کنیم اما تلاش می‌کنیم آسیبی به مردم نرسد. برداشت ما از آبان شروع شده و الان نزدیک 5 ماه است مشغول کار هستیم اما تا کنون چنین مشکلی نداشتیم اتفاقی که درروزهای اخیر در چند محله نزدیک اهواز افتاده به‌دلیل شرایط جوی نامناسب بوده است.
وی با تأکید بر اینکه این خاکستر‌ها یا همان پرکلاغی‌ها مشکلات تنفسی ایجاد نمی‌کنند، می‌افزاید: مردم باید بدانند در شرایط فعلی ما مجبور هستیم در برخی مزارع برداشت سیاه انجام دهیم تا بتوانیم شکر مورد نیاز کشور را تولید کنیم. در شرایط فعلی که کشور در شرایط تحریم به سر می‌برد و عملاً امکان واردات ماشین‌آلات کشاورزی وجود ندارد ما نمی‌توانیم برداشت سبز را توسعه دهیم. با تمام توان تلاش کرده‌ایم و در حال حاضر ۳۵ درصد برداشت  به‌صورت سبز است اما بیشتر از این از عهده ما خارج است. حتی تلاش کردیم دستگاه‌های مربوط به برداشت نیشکر را در کشور مونتاژ کنیم اما از آنجایی که حجم کار زیاد است و قطعات براحتی وارد نمی‌شود این کار هم موفقیت‌آمیز نبوده است.
مدیر روابط عمومی شرکت توسعه نیشکر صنایع جانبی خاطرنشان می‌کند: بر اساس تعهداتی که به سازمان حفاظت محیط زیست داده‌ایم ۳۵ درصد مزارع ما به‌صورت سبز برداشت می‌شوند. سال گذشته این رقم ۲۵ درصد بوده که توانسته‌ایم ۱۰ درصد به آن اضافه کنیم. در سال‌های آینده هم تلاش داریم این رقم را افزایش دهیم اما باید بدانیم تا زمانی که واردات ماشین‌آلات انجام نشود عملاً این کار ممکن نیست.
آلبوناصر ادامه می‌دهد: از سوی دیگر اگر ما برداشت سبز را هم انجام دهیم کاه و کلش باقی مانده روی دستمان می‌ماند. در واقع مشکل اساسی ما برداشت نیست بلکه باقیمانده از برداشت است. در بسیاری از مواقع ما اینها را به‌صورت مجانی در اختیار صنایع پایین دست قرار می‌دهیم اما از آنجایی که حجم آن بسیار زیاد است نمی‌توانیم آن را نگهداری کنیم و باید در نهایت سوزانده شود که در آن زمان بسیار خطرناک‌تر است. در حال حاضر حدود 20 هزار نفر در این صنایع مشغول به کار هستند و تاکنون هیچ موردی از موارد تنفسی در میان آنها ایجاد نشده است.
تلاش داریم مشکلات را جبران کنیم
این مسئول تأکید می‌کند: اینکه گفته شده که مردم نسبت به بارش خاکستر اعتراض دارند درست است اما ما می‌توانیم این را ثابت کنیم که کل عملیات آتش زدن مزرعه ۷ الی ۱۰ دقیقه بیشتر طول نمی‌کشد و دودی که به‌صورت مستقیم به بالا می‌رود پخش نمی‌شود. بعد از چند دقیقه هم که خاکستر‌هایی که شروع به ریزش می‌کند به قدری سبک هستند که در لحظه اول پودر شده و اصلاً ایجاد آلودگی نمی‌کند. درست است این خاکستر‌ها به اندازه پر کلاغ هستند اما تابه زمین برسند اثری از آن باقی نمی‌ماند و اصلاً قابل رؤیت هم نیست.
وی توسعه مزارع نیشکر را سبب ایجاد کمربند سبز در منطقه می‌داند و می‌گوید: می‌دانیم که مردم حق دارند اما ما در قبال این کار تلاش کرده‌ایم مسئولیت اجتماعی خود را بپذیریم و تا حد زیادی این مشکلات را جبران کنیم. در شرایط فعلی که کرونا مشکلات زیادی را ایجاد کرده و مواد ضد عفونی از نیاز‌های اساسی است۸۰ درصد از الکل طبی مورد نیاز کشور در صنایع جانبی نیشکر در خوزستان تولید و ۳۶ میلیون لیتر آن در کشور توزیع شده است. تا قبل از این دوران این الکل صادر و سود مناسبی نصیب ما می‌شد اما در شرایط فعلی برای رفع مشکل کشور از این سود چشم‌پوشی کرده‌ایم. حتی الکل مورد نیاز تمام روستاهای اطراف کارخانه‌ها را به‌صورت رایگان تأمین کرده‌ایم و به طور مرتب روستاهای اطراف را ضدعفونی می کنیم تا بتوانیم بخشی ازمشکلاتی را که برای مردم ایجاد کرده‌ایم، جبران کنیم.

نیم نگاه

مدیر کل محیط زیست خوزستان : برداشت نیشکر که از آبان ماه شروع شده و تا اردیبهشت ماه ادامه دارد در حدود 80 درصد مزارع به روش سیاه یا همان آتش زدن انجام می شود که به هیچ وجه مورد تأیید سازمان محیط زیست نیست.  در نتیجه این نوع برداشت خاکستر های حاصل از سوزاندن نیشکر که به پرکلاغی معروف هستند در برخی  از ایام باتوجه به جهش باد و همینطور نزدیکی مزارع به نقاط مسکونی  در مناطقی از شهر اهوازمانند ملاثانی و ... برای ساکنان مشکلاتی ایجاد می کند